Bakı, 17 aprel, AZƏRTAC 

Bəşər tarixində elə insanlar var ki, cismən ölsələr də, ruhən həyatdadırlar. Çünki onların yaratdıqları zəngin əsərlər və mənəvi irs gələcək nəsillər üçün əbədi məşələ çevrilib. Azərbaycan xalqı üçün İmadəddin Nəsimi məhz belə bir dühadır.

Bu sözləri AZƏRTAC-a açıqlamasında Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun islamşünaslıq kafedrasının müdiri, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Əhməd Niyazov deyib.

Əhməd Niyazov vurğulayıb ki, Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamına əsasən Nəsiminin 650 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması ölkədə milli mədəniyyətə və incəsənətə yüksək səviyyədə münasibətin göstəricisidir. Ölkə ictimaiyyəti “Nəsimi ili” çərçivəsində milli-mənəvi dəyərlər silsiləsinin Nəsimi irsini bütün platformalarda müzakirə edir, dahi mütəfəkkirin zəngin xəzinəsinin daha yaxından öyrənilməsinin sosial və ictimai əhəmiyyətini dərk edir.

İlahiyyat İnstitutunun islamşünaslıq kafedrasının müdiri Əhməd Niyazov qeyd edib ki, Azərbaycan xalqının elmi-ədəbi həyatında Nəsimi məfhumu ümummilli lider Heydər Əliyevin 1970-ci ildə Suriyaya səfəri ilə başlanıb. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə ölkəmizdə Nəsimiyə heykəl qoyulub, şairin 600 illik yubileyi UNESCO-nun tədbirləri siyahısına daxil edilib və 1973-cü ildə beynəlxalq miqyasda qeyd olunub. Beləliklə, Nəsimi həqiqəti tarixin tozlu səhifələri arasından götürülərək, xalqımızın, xüsusilə də gənclərimizin idrakına təqdim edilib.

Əhməd Niyazov diqqətə çatdırıb ki, “Əli”, “Ömər” kimi adlarla qaynaqlarda qeyd edilən Nəsiminin ləqəbi İmadəddin, künyəsi Əbülfəzl olub. “Seyyid” adı əksər hallarda qoşa çəkilən adlardandır. Ən məşhur adı olan Nəsimi nisbətinin isə dəqiq izahı yoxdur. Gənclik illərində Həllaca (Şərq dünyasının məşhur sufilərindən olan Həllac Mənsur) pərəstiş etdiyi üçün bəzən “Hüseyni” təxəllüsündən də istifadə edib.

Ədibin Azərbaycan poeziyasının nümunəsi hesab edilən məşhur “Divan”ı türk dilindədir. Bu fakt şairin ana dilinin türk, soyunun da türk olduğunu təsdiqləyən dəlillər arasındadır.

Şairin hürufi görüşləri ilə bağlı fikirlərini bölüşən müsahibimiz deyib: “İnsan məfhumu Nəsimi üçün bir müəmma idi və onun sirrini hürufilikdə tapmışdı. Bu və digər sirlərin kəşfi onu hürufiliyə daha çox bağlamış, şair bu cərəyanın ən sadiq nümayəndələrindən biri olmuş, hətta bu axını daha da qüvvətləndirmişdi. “Sirri-əzəl oldu aşikara / Arif necə eyləsin müdara” misraları ilə şair bu həqiqətləri bəyan etmiş, bu yolda Həllac kimi canını fəda etməkdən çəkinməmişdi.

Nəsimi ruh və cisimdən ibarət insan sirrinin daha uca məqamlarını kəşf etdikdən sonra insana gözəllik mücəssəməsi kimi baxmaqla onun pərəstişə layiq varlıq olduğunu bəyan edib. Ədib insan şəxsiyyətinin istər surət, istərsə də varlıq etibarilə müqəddəsliyinin qorunmasını tələb edirdi. Elə isə onun surətinə küfr etməmək, pisləməmək lazım olduğunu, əks təqdirdə, surətinin də, mənasının da anlaşılmayacağını söyləyirdi”.

Əhməd Niyazovun fikrincə, Nəsiminin digər bir cəhəti də onun mütəfəkkir şair kimi fəlsəfi fikrin inkişafına təkan verməsi olub. Şairin yaradıcılığında müşahidə edilən ən böyük xüsusiyyət – vəhdəti-vücud düşüncəsinin anlaşılması, mürəkkəb bir fikrin şaxələnməsi elmi ictimaiyyət üçün böyük xəzinədir. Nəsimi vəhdəti-vücud nəzəriyyəsini və onun orijinal atributlarını böyük ustalıqla və şairanə üslubda tərənnüm edib. “Əsli xod zat imiş hər əşyanın / İkilik nistər anda vəhdətdir” misrası buna ən gözəl nümunədir. Məhz bu səbəbdəndir ki, elmi dövriyyədə vəhdəti-vücud konsepsiyası Həllac Mənsur ilə doğdu, Mühyiddin ibn Ərəbi ilə sistemləşdirildi, İmadəddin Nəsimi ilə təfərrüata qovuşdu, yəni birmənalı olaraq, “vəhdətin tacı” Nəsimi ilə qoyuldu.

İmadəddin Nəsimi, həmçinin “Qurani-Kərim” və hədislərə vurğunluğunu şeirlərində sufilik, tarix, mənaqib və digər sahələrə xas rəmz və terminlərlə hürufi cərəyanının prizmasından əks etdirib, “Rəhman” mənasının anlaşılmasına dəyərli töhfə verib.

Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Əhməd Niyazov deyib: “Qurani-Kərim” ayələri Günəşə ziya, Aya isə nur deyib. Günəşin işığı, ziyası özündəndir. Ayın nurunun qaynağı isə Günəşdəndir. “Ziyalı” sözü də bu mənada işlənir. Nəsimi XV əsrdə bir ziya kimi doğdu və özündən sonra bəşər övladını öz işığı ilə nurlandırdı. Fikirlərinə görə onu edam etsələr də, ziyası hələ də bərq vurur, şöləsi hələ də nur saçır. Necə ki, müasiri olan şair Rəfi ona Tanrının şəhidi mənasında “şəhidi-eşqi-fəzli-zülcəlal” deyirdi. Həmçinin Əlişir Nəvai “Nəsayimul-məhabbə” əsərini ona həsr edib. Bu ənənə tarixboyu davam edib. Övladları və davamçıları ötən əsrdə şairə abidə ucaltdı. “Nəsimi ili” çərçivəsində şairin yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd edilir. Ona olan sevgi tükənməzidir”.