Bakı, 9 avqust, AZƏRTAC

AMEA akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunda iqlim dəyişmələri üzrə çoxillik elmi-tədqiqatlar aparılır.

Bu barədə AZƏRTAC-a institutdan məlumat verilib. İqlim və aqroiqlimşünaslıq şöbəsinin müdiri, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Xəyyam Rəhimov şöbədə aparılan tədqiqatların nəticələrindən danışarkən bildirib ki, kənd təsərrüfatının, xüsusilə də bitkiçiliyin inkişafı iqlim şəraiti və iqlim ehtiyatlarından çox asılıdır. Hətta cüzi dəyişiklik bu sahəyə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Bu təsir özünü daha ciddi surətdə aqroiqlim ehtiyatlarının optimal olmayan ərazilərində göstərir.

Ölkəmizin böyük hissəsinin məhz belə ərazilərə aid olduğunu deyən X.Rəhimov burada isti, mülayim, soyuq olmaqla üç qurşağın mövcud olduğunu, onların da öz növbəsində 7 yarımqurşağa bölündüyünü, havanın rütubətlənmə şəraitinə görə isə ərazi quru zonadan tutmuş ifrat rütubətli zonayadək 6 hissəyə ayrıldığını diqqətə çatdırıb: “Əkinçiliyi inkişaf etdirmək üçün ilk növbədə bitkilərin aqroiqlim şəraiti və ehtiyatlarını təmin edən ərazilər seçilməlidir”.

Son illər Azərbaycanda bütün dünyada olduğu kimi iqlim dəyişmələrinin müşahidə edildiyini vurğulayan alim açıqlayıb ki, müasir dövrdə havanın orta illik temperaturunun baza dövrü (1961-1990-cı illər) ilə müqayisədə əsasən artdığı və bu artımın regiondan asılı olaraq 0.2-0.9 °C təşkil etdiyi müəyyənləşib. Ən çox istiləşmə Böyük Qafqazın Cənub yamacının qərb hissəsi və Şimal-Şərq yamacında (0.7-0.9 °C) qeydə alınıb. Soyuq dövrdə (noyabr-mart ayları) istiləşmə daha yüksək olub. Lənkəran-Astara bölgəsində artma soyuq dövrdə 0.5 °C, isti dövrdə isə 0.6 °C təşkil edib. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hər iki dövrdə artım 0.2 °C olub.

Yazda əksər bitkilərin vegetasiya dövrünün başlanması havanın orta sutkalıq temperaturunun 10 °C-dən keçməsi baza dövrünə nisbətən 1-8 gün tez, payızda isə 1-9 gün gec başa çatır (vegetasiya dövrünün sonu). Nəticədə havanın orta sutkalıq temperaturunun 10 °C-dən yuxarı olan dövrü (vegetasiya dövrünün davamiyyəti) 12 günədək artır və regiondan asılı olaraq 155-234 gün təşkil edir.

Atmosfer yağıntıları miqdarının dəyişməsi müxtəlif istiqamətdə olub. Belə ki, əgər ölkə ərazisinin böyük hissəsində yağıntıların illik miqdarı 15-84 millimetr (3-19 faiz) azalıbsa, Böyük Qafqazın cənub yamacının qərb hissəsində 73-135 millimetr (6 -14 faiz) artıb. Artım az da (3-6 faiz, 7-18 millimetr) olsa Abşeron yarımadası və ondan şimalda yerləşən sahilboyu ərazilərdə qeydə alınıb. Qeyd etmək olar ki, müasir aqroiqlim ehtiyatları baza dövrünün ehtiyatlarından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmir və ona görə də kənd təsərrüfatı istehsalına onların mənfi təsiri əsasən artmayıb.

Gözlənilən iqlim dəyişmələri müxtəlif ssenarilər əsasında müəyyənləşir ki, onlardan bir neçəsi Azərbaycan ərazisi üçün məqbuldur. Belə ki, 2021-2050-ci illərdə bu ssenariyə görə havanın temperaturu artacaq. Müvafiq olaraq isti qurşaqlar dağlara doğru irəliləyəcək.

Şöbə müdiri daha sonra bildirib ki, gözlənilən iqlim dəyişmələri ölkə bitkiçiliyinə həm mənfi, həm də müsbət təsir göstərə bilir. Mənfi təsirlərin nəticələri kimi mümkün buxarlanmanın və iqlim-suvarma normalarının artmasını, torpağın eroziyasını və şoranlaşmasının intensivləşməsini, aqrolandşaftların deqradasiyasını və s. göstərmək olar. Bitkilərin vegetasiya dövrü davamiyyətinin artması, əkin sahələrində ənənəvi bitkilərin çoxaldılması və becərilən bitkilər sırasında daha çox istisevər növ və sortların tətbiqi, bir sahədən ildə 2-3 dəfə məhsul alınması və s. isə müsbət nəticələrdəndir.

Tədqiqatçı alim bitkiçiliyi inkişaf etdirmək üçün gözlənilən iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşma tədbirlərini tətbiq etməyi vacib hesab edir: “Ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini artırmaq məqsədilə payızlıq buğdanın, eləcə də pambığın quraqlığa dayanıqlı və yüksək məhsuldarlığı olan sortlarının seleksiyasını, introduksiyasını və təsərrüfata tətbiqi üzrə işləri davam etdirmək lazımdır. Üzümlüklərin ənənəvi rayonlarda bərpasını və yeni üzümlüklərin dağ terraslarında salınması ilə onların sahəsinin artırılmasını, çay plantasiyalarının ənənəvi rayonlarda bərpasını və digər əlverişli ərazilərdə yeni bağların salınmasını təmin etmək, torpaqların şoranlaşma və eroziyasına, quraqlıq və ağ yellərə qarşı aparılan meliorasiya tədbirlərinin davam etdirilməsi və genişləndirilməsi məqsədəuyğun tədbirlərdəndir”.