Bakı, 13 noyabr, AZƏRTAC

Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusunun sentyabrın 27-də Qarabağda başladığı uğurlu əks-həmlə əməliyyatı nəticəsində 44 gündən sonra Ermənistan məğlubiyyət sənədinə imza atmalı oldu. Düşmənin ağır məğlubiyyəti rayon və şəhərlərimizin azad olunması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası ilə nəticələndi. Düşmən tapdağından azad edilən rayonlarımız arasında Cəbrayıl da var. 1993-cü ilin avqustundan işğal altında olan Cəbrayılda əkinçiliklə yanaşı, heyvandarlıq da inkişaf etmişdi. İşğal nəticəsində Cəbrayılın sərvətləri düşmən tərəfindən tar-mar edilib, infrastruktur sıradan çıxarılıb.

AZƏRTAC kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə ekspert Ramil Alıyevin Cəbrayılın aqrar potensialı barədə qeydlərini təqdim edir.

Cəbrayıl rayonu Qarabağın, Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərqində, İran ilə sərhəddə yerləşir. Ərazisi 1050 kvadratkilometr olan rayonda əsasən dağ şabalıdı, şabalıdı və qəhvəyi dağ-meşə torpaqları yayılıb. Rayonun torpaqları bolsululuğu ilə bilinən əsas Araz, İncəçay və Çaylaqçay çayları ilə suvarılır. Cəbrayıl rayonu ərazisində inşa edilmiş Xudafərin su anbarı vasitəsilə 7500 hektar ərazinin suvarılması mümkündür.

Rayon əhalisi əsasən kənd yerlərində məskunlaşmışdı və əsas məşğuliyyət isə kənd təsərrüfatı olmuşdur. Ərazisində hakim olan iqlimin və bol sulu çaylarının verdiyi imkanlara görə rayon sakinləri həm birillik əkmələr, həm də çoxillik əkmələri rahat becərə bilirdilər. Əsas məşğuliyyətin əkinçilik olduğu rayonda müxtəlif meyvələr, tərəvəzlər və əsasən də tütün və üzüm əkilirdi. Yayı isti, qışı mülayim olan rayonda otlaq sahələrinin geniş olmasına görə həm iribuynuzlu, həm də xırdabuynuzlu heyvandarlıq inkişaf etdirilmişdi.

Rəsmi statistik məlumatlara əsasən, 1980-ci ildə 19314 baş olan iribuynuzlu heyvanların sayı, 1985-ci ildə 22905-ə yüksəlmiş və 1988-ci ildə isə 26364 olmuşdur. Xırdabuynuzlu heyvanlar üzrə isə 1980-ci ildə 89831 baş, o cümlədən 81825 baş qoyun, 8006 baş keçi, 1988-ci ildə isə 114202 baş, o cümlədən 104958 baş qoyun, 9244 baş keçi olmuşdur. Bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə diri çəkidə ət istehsalı qeyd edilən illərə müvafiq olaraq 2766, 3309, 4024 ton və kəsilmiş çəkidə isə uyğun olaraq 1631, 1904, 2271 ton təşkil etmişdir. Rayon üzrə bütün təsərrüfatların cəmi süd istehsalı illər üzrə 8708, 10615 və 14025 ton olmuşdur. Yun istehsalı 1980-ci ildə 156 ton və 1985-ci ildə 173 ton təşkil etmişdir. Yumurta istehsalı isə qeyd edilən üç ilə uyğun olaraq 7866, 10997 və 11415 min ədəd olmuşdur. Statistik məlumatlara əsasən deyə bilərik ki, heyvandarlığın bütün sahələri üzrə məhsul istehsalı artan dinamika ilə inkişaf etmişdir.

Bitkiçilik üzrə rəsmi statistik məlumatlara əsasən, taxıl istehsalında 1980-ci ildə payızlıq və yazlıq buğda 6468 hektar sahədə əkilmiş və 5543 ton məhsul əldə edilmişdir. 1985-ci ildə sahə 5424 hektar, yığılmış məhsul isə 9635 ton olmuşdur. 1988-ci ildə isə 5699 hektar sahədən 12176 ton buğda istehsal edilmişdir. 1980-ci ildə 2601 hektardan 2041 ton, 1985-ci ildə 2659 hektardan 6185 ton, 1988-ci ildə isə 3184 hektar sahədən 7907 ton payızlıq və yazlıq arpa götürülmüşdür. Dənli və dənli paxlalılar isə 1980-ci ildə 9383 hektar sahədə əkilmiş və 9403 ton məhsul toplanmışdır. 1985-ci ildə 8176 hektar sahədən 15837 ton, 1988-ci ildə isə 8995 hektardan 20143 ton məhsul istehsal edilmişdir.

Üzümçülük rayonda inkişaf etmiş sahələrdən biri olur. 1980-ci ildə 6419 hektar sahədən 6334 ton, 1985-ci ildə 8438 hektar sahədən 45982 ton, 1988-ci ildə isə 6570 hektar sahədən 41995 ton məhsul yığılmışdır.

1988-ci ilin statistik məlumatlarına əsasən, cəmi əkin sahəsi 24877 hektar olan rayonda 77639 ton fərqli məhsul istehsal edilmişdir. Sadalanan əmək, torpaq, iqlim və su resursları ilə indiki vaxtda bu istehsaldan dəfələrlə çox məhsul istehsal etmək mümkündür. Nəzərə alsaq ki, müasir dövrdə ölkəmizdə kənd təsərrüfatının bütün sahələrində tətbiq edilən müasir yanaşma ilə ciddi inkişaf əldə olunub, istər heyvandarlıqda yeni növ cinslər, bitkiçilikdə isə daha məhsuldar toxumların tətbiqi ilə işğaldan əvvəl olan istehsal həcmində ciddi artım əldə etmək mümkündür. Bütün bunlar ölkənin, o cümlədən Qarabağın, Cəbrayılın kənd təsərrüfatında əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olacaq.

Aşağıdakı cədvəldə ölkə üzrə kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrində 2019-cu ildə olan istehsal və Cəbrayıl rayonunun həmin məhsullar üzrə potensial istehsal imkanları və ölkə üzrə həmin istehsalın artırılmasındakı payı (faizlə) göstərilib. Cədvəl Cəbrayıl rayonunda kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin bərpa edilməsindən sonra bu sahə üzrə ölkəmizə verəcəyi faydanı əks etdirir.

Ölkə üzrə əkilən torpaqların cəmi 1,45 faizinə sahib olan rayonun işçi qüvvəsi və iqlim resurslarından çox məhsuldar şəkildə istifadə edildiyi yuxarıdakı cədvəldən aydın görünür. Əsasən üzüm istehsalı üzrə ixtisaslaşan rayonda, üzüm istehsalının bərpasından sonra təqribən 23 faiz artım müşahidə ediləcək. Digər bitkilərdən arpa, buğda və dənli, dənli paxlalı bitkilərin əkinindən isə cəmi təqribən 1,5 faiz artım müşahidə olunacaq. İribuynuzlu heyvandarlıqda təqribən 1 faiz, xırdabuynuzlu heyvandarlıqda isə 1,2 faiz artım əldə ediləcək. Bu sahələrə müvafiq olaraq, diri və kəsilmiş çəkidə ət istehsalı 0,6 faiz, yun istehsalı isə təqribən 1 faiz artacaq. Süd və yumurta istehsalında müvafiq olaraq 0,5 və 0,6 faiz artım olacaq.

1985-ci ildən bəri 35 il kimi çox uzun bir vaxt keçib. Bir qərinə ərzində kənd təsərrüfatının bütün sahələrində Azərbaycan Respublikası ciddi inkişaf əldə edib. Şübhəsiz ki, ermənilər tərəfindən işğal edilməsəydi Cəbrayıl rayonu da bu inkişafdan kənarda qalmayacaqdı. Eyni zamanda, müasir dövrdə elmin inkişaf səviyyəsi, intensiv istehsal texnologiyaları, innovativ becərmə üsulları və digər amillər rayonun potensial imkanlarının daha böyük olduğunu deməyə əsas verir.

Böyük torpaq sahəsinə malik Cəbrayılın kənd təsərrüfatı üzrə istehsal göstəricilərinin təqdim edilməsindən aydın olur ki, ötən 30 ildə Qarabağın işğal altında olması ölkə üçün nə qədər böyük ziyana səbəb olub.