Bakı, 17 oktyabr, AZƏRTAC

Azərbaycan əsasən subtropik iqlim qurşağında yerləşir. Respublika ərazisinin 65 faizi mülayim və soyuq qurşaqları, yüksək dağlıq əraziləri əhatə etdiyindən oradan kənd təsərrüfatında istifadə etmək mümkün deyil. Ərazilərin iqlim ehtiyatlarından kənd təsərrüfatında səmərəli istifadə etmək üçün tədqiqatlar aparılır. Aqroiqlimşünaslıq elminin kökündə iqlim ehtiyatlarının öyrənilməsi və ondan kənd təsərrüfatında, yəni həm əkinçilik, həm də heyvandarlıqda səmərəli istifadənin üsullarının müəyyənləşdirilməsi dayanır.

Bu barədə AZƏRTAC-a Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademik H.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunda elmi işlər üzrə direktor müavini, coğrafiya elmləri namizədi Məhərrəm Həsənov məlumat verib.

“Aqroiqlimşünaslıqda mikroiqlim tədqiqatları aparmadan nəyəsə nail olmaq mümkün deyil. Aqroiqlim ehtiyatları dedikdə havanın 0 dərəcədən yuxarı temperaturlarının cəmi nəzərdə tutulur. Dünya miqyasında həmin temperaturların cəmi bölünür: 0 dərəcədən yuxarı, 5 dərəcədən yuxarı, 10 dərəcədən yuxarı, 15 dərəcədən yuxarı və 20 dərəcədən yuxarı temperaturların cəmi.

Hər ərazinin ümumi iqlim ehtiyatlarını qiymətləndirmək üçün sıfır dərəcədən yuxarı temperaturların cəmi hesablanır. Lakin kənd təsərrüfatında 10 dərəcədən yuxarı fəal temperaturların cəmi əsas aqroiqlim göstəricisi hesab edilir. Çünki hərarət həmin temperaturdan yüksək olduqda əksər bitkilər vegetasiyaya başlayır, az olanda isə vegetasiyanı dayandırır. Hər bir bitki 10 dərəcədən yuxarı temperatur cəminin müəyyən qədər toplandığı dövrdə inkişaf edir. Nümunə olaraq deyə bilərik ki, pambığın inkişafı üçün bu rəqəm 3600-3800 dərəcəyə bərabər olmalıdır. Ona görə də hər bir ərazidə 10 dərəcədən yuxarı temperaturların cəmi hesablanıb onlar əsasında xəritələşdirmə aparılır. Azərbaycanda 10 dərəcədən yuxarı temperaturların cəmi Böyük və Kiçik Qafqazın 3000 metrdən yüksək hissələrində qeydə alınan 800 dərəcə ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Arazboyu düzənliyində müşahidə edilən 4500-5000 dərəcə arasında dəyişir”,-deyə M.Həsənov qeyd edib.

O bildirib ki, Azərbaycanda aqroiqlimlə bağlı tədqiqatların aparılmasına 1950-1960-cı illərdən başlanılsa da, 1970-1980-ci illərdə daha da yüksək səviyyəyə çatıb: “Respublikada aqroiqlim ehtiyatlarının dərindən öyrənilməsində coğrafiya elmlər doktoru, professor, Respublika Dövlət mükafatı laureatı Əsgər Əyyubovun böyük rolu olub. Respublika ərazisində taxıl bitkilərinin, subtropik bitkilərin, tütünün və s. aqroiqlim ehtiyatlarına tələbatları hesablanıb, onun əsasında rayonlaşdırma aparılıb. 1993-cü ildə dağlıq ərazilərdə ilk dəfə “Azərbaycan respublikasının aqroiqlim atlası” çap edilib. Bu atlas 123 müxtəlif xəritədən ibarətdir və kənd təsərrüfatı bitkilərinin bütün tələbatı atlasda öz əksini tapıb. Atlas digər ölkələr üçün metodiki vəsait rolunu oynayır. Hazırda institutun “İqlim və aqroiqlimşünaslıq” şöbəsində respublikanın aqroiqlim ehtiyatları, bioiqlimşünaslıq, tibbi iqlimşünaslıq sahələri öyrənilir və rayonlaşdırma aparılır. Bununla yanaşı, iqlim dəyişmələri və onun qarşısının alınması, həmçinin adaptasiya tədbirlərinin öyrənilməsi istiqamətində işlər görülür. Hazırda son illərin meteoroloji məlumatları əsasında respublikanın hər bir rayonu üzrə 10 dərəcədən yuxarı temperaturların cəmi hesablanıb və ona uyğun olaraq hansı bitkilərin əkilməsinin səmərəliliyi müəyyənləşdirilib. Bundan əlavə, Azərbaycanın yeni temperatur xəritəsi işlənib. Həmçinin respublikanın ayrı-ayrı rayonlarının iqlim şəraiti öyrənilib və yayılan xəstəliklərin iqlim baxımından təhlükəlilik əsasları tədqiq edilib və xəritələşdirmə aparılıb. Nümunə olaraq qeyd edə bilərik ki, Bakı, Xızı, Qusar, Qəbələ, Samux, Qazax, Ağstafa, Tovuzda onkoloji xəstəliklər daha çox yayılıb.

Gələcəkdə tibbi-meteoroloji xəritələşmənin aparılması nəzərdə tutulur. Bu həm turizm rekreasiya, həm də iqlimlə müalicə məqsədləri üçün istifadə olunacaq”.

Direktor müavini institutda iki ildir tibbi coğrafiya şöbəsinin yaradıldığını və iqlim şəraitinin əhalinin sağlamlığına təsiri məsələlərinin daha dərindən öyrənildiyini də diqqətə çatdırıb. Şöbə əməkdaşlarının apardıqları araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, şimal, şimal-qərb istiqamətli küləklərin əsməsi ürək-damar xəstəliyi olan insanlar üçün daha əlverişlidir. Cənub, cənub-şərq istiqamətli küləklər isə ürək-damar xəstəlikləri və hipertoniyadan əziyyət çəkənlərə mənfi təsir göstərir, belə günlərdə onların açıq havada olması məsləhət görülmür.

Alim qeyd edir ki, 1980-ci illərin əvvəllərində Bilgəh sanatoriyasında meteostansiya fəaliyyət göstərirdi. Həmin stansiyada iqlim şəraitinin ürək-damar sistemi xəstələrinə təsiri öyrənilirdi. Hazırda həmin stansiya fəaliyyət göstərmir və onun bərpa olunması yaxşı olardı.

Son illərdə, xüsusilə 2008-ci ildən etibarən Bakı şəhərində isti hava kütlələrinin təkrarlanması və intensivliyinin artması müşahidə edilir. Bu isə insan sağlamlığına təsirsiz ötüşmür.

Kurortlarda iqlimlə müalicə məsələsinə də toxunan M.Həsənov bu sahəyə vaxtilə Şuşa şəhərində fikir verildiyini və orada dağ iqlim kurortunun fəaliyyət göstərdiyini də deyib: “Kurortların istirahət və müalicə istiqaməti müxtəlifdir. Dağ iqlim kurortlarında istirahət meşə və dağ havasına əsaslanır. Məsələn, Lənkəranda kurortlarda istirahət meşə və dəniz sahəsinə əsaslanır. Bundan əlavə, termal sularla müalicəyə əsaslanan kurortlarda var. Buna misal olaraq Qalaaltı müalicə-istirahət mərkəzini göstərə bilərik. İnstitutda kurortlarda iqlimlə müalicə imkanlarının öyrənilməsi istiqamətində də tədqiqatlar davam etdirilir”.