Gəncə, 14 fevral, Rauf Hacıyev, AZƏRTAC

Gəncə bu gün yalnız ölkəmizin ikinci böyük şəhəri deyil, o həm də çoxəsrlik tarixi keçmişi, zəngin mədəniyyəti və dahi şəxsiyyətləri ilə seçilən, eləcə də müasir dövrümüzdə Azərbaycanda gedən sürətli inkişafa öz töhfələrini verən ən önəmli mədəni mərkəzlərdən biridir. Əsrlərlə fərqli sivilizasiyaların bir-birinə qovuşduğu məkanda yerləşən Gəncənin mədəni dəyərləri də elə bu cür qarşılıqlı mühitdə formalaşaraq inkişaf edib.

Gəncəçay vadisində aparılan arxeoloji qazıntılar bu ərazidə insanların hələ Tunc dövründə məskunlaşdığını sübut edir. Tarixdən də məlumdur ki, 427-ci və 1139-cu illərdə baş vermiş dəhşətli zəlzələlər nəticəsində, həm də sonrakı illərdə çoxsaylı yadelli hücumları və talanları ilə əlaqədar olaraq Gəncə şəhəri öz yerini bir neçə dəfə dəyişib. Müasir Gəncə şəhərinin əsası isə 1606-cı ildə Səfəvi hökmdarı şah Abbas tərəfindən qoyulub. Hazırda Gəncənin mərkəzində qorunan və şəhərə xüsusi yaraşıq verən ən yaşlı abidələr - Cümə məscidi, Çökək hamam və Karvansara də vaxtilə bu şahın əmri ilə inşa olunan tarixin yadigarlarıdır. İndi Gəncədə müxtəlif əsrlərdə ayrı-ayrı memarlar tərəfindən tikilən qala divarlarının qalıqlarını, onların bürclərini, gözətçi qüllələrini, çoxlu sayda məscid, ziyarətgah, türbə, ocaq, pir, karvansara, hamam, dəyirman, körpü, xanlara məxsus tarixi tikililər, mülkədar imarətləri və bir çox tarixi əhəmiyyətli abidələr görmək mümkündür.

Bəlkə də bu cür əzəmətli tikililərə qoca Şərqin, eləcə də dünyanın bir çox qədim şəhərlərində rast gəlmək olar. Lakin Gəncəni bütün dünyada məşhur edən və onu şöhrətləndirən bu şəhərin dahi şəxsiyyətləridir. Məhz, Gəncədə doğulan yaxud bu şəhərdə yaşayıb yaradan böyük ədiblər - Nizami Gəncəvi, Məhsəti Gəncəvi, Əbül üla Gəncəvi, Ömər Gəncəvi, Qivami Mütərrizi Gəncəvi, Rəziyə Gəncəvi, Mirzə Şəfi Vazeh, Nigar Rəfibəyli, bəstəkarlar - Fikrət Əmirov, Qəmbər Hüseynli, eləcə də daha neçə-neçə alimin, memarın, rəssamın və sənətkarın yaradıcılığı ilə nəinki onların mənsub olduğu xalq, eyni dərəcədə bütün bəşəriyyət fəxr edir.

Bu gün dünya mədəniyyətinin inkişafında müstəsna xidmətləri olan Homer, Dante, Şekspir, Firdovsi, Ömər Xəyyam, Sədi, Hafiz kimi sənətkarların adları yad ediləndə Nizami Gəncəvinin adı misilsiz hörmət və ehtiramla xatırlanır. XII əsrdə Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitinin yetirdiyi bu böyük şəxsiyyət , dahi mütəfəkkir və şair beş poemadan ibarət, nadir sənət incisi “Xəmsə” yaratmaqla, dünya mədəniyyətinə və onun sonrakı inkişafına müstəsna xidmətlər göstərmiş olub. Nizami ədəbi irsi, yaradıcılığı şairin zamanından bugünkü dövrümüzə qədər dünya ədəbiyyatsevərləri tərəfindən sonsuz məhəbbətlə oxunub, rəğbətlə qarşılanıb və dərindən tədqiq edilib.

Bədii yaradıcılığında əsərlərindəki qəhrəmanların dili ilə insanları humanizmə, azadlığa, ədalətə, müdrikliyə, sevgiyə dəvət edən, hər kəsi maddi nemətlərin zövqündən uzaqlaşaraq mənəvi kamilliyə səsləyən Nizami Gəncəvi bədii-estetik zövq və əxlaqi-didaktik xarakter daşıyan əsərləri ilə insanlarda özünə əbədiyaşarlıq, doğulduğu şəhərə isə sonsuz məhəbbətin əsasını qoyub.

Məhsəti Gəncəvi isə özünün bədii-fəlsəfi rübailəri ilə bütün yaradıcılığı boyu sadə peşə, sənət adamlarını tərənnüm edib, qəhrəmanlarını mənəvi yüksəlişə səsləyib. Şairənin həyatı isə istər sağlığında, istərsə də özündən sonrakı dövrlərdə mühafizəkar Şərq mühitində bir çox məhdudiyyətləri aradan qaldıran, qadın azadlığının rəmzinə çevrilib.

XIX əsrdə yaşayıb-yaratmış Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, böyük şair və tanınmış maarifçi Mirzə Şəfi Vazeh yaradıcılığı ilə Şərq poeziyasının çoxəsrlik ənənələrini layiqincə yaşadıb və yüksək insanpərvərliyi, mənəvi gözəlliyi tərənnüm edən diqqətəlayiq irs qoyub gedib. Onun yaradıcılığı Azərbaycanın Avropa ilə ədəbi-mədəni əlaqələrinin inkişafında özünəməxsus mühüm yer tutub.

Azərbaycanın ilk qadın Xalq şairi Nigar Rəfibəyli isə milli ədəbiyyatı zərif lirikanın dəyərli nümunələri ilə zənginləşdirən sənətkar olub. Şairin Ana vətənə bağlılığı, insanın mənəvi ucalığı və yurdun əsrarəngiz təbiət gözəlliklərinin özünəməxsus tərzdə tərənnümü onun yaradıcılığının ideya-bədii leytmotivini təşkil edib.

Sevindirici haldır ki, son dövrlərdə Gəncə tarixi simasını qoruyub saxlamaqla, sürətlə inkişaf edən müasir şəhərə çevrilir. Şəhərdə yeni infrastruktur qurulur, yollar genişləndirilir, hündür və yaraşıqlı binalar tikilir, parklar salınır, həmçinin Gəncənin bütün tarixi abidələri bərpa olunaraq əvvəlki görkəminə qaytarılır, parklarda, xiyabanlarda dahi şəxsiyyətlərin heykəlləri, büstləri qoyulur, onların adlarına küçələr, qəsəbələr salınır, muzeylər, mədəni mərkəzlər istifadəyə verilir.

Gəncənin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı gücləndikcə bu şəhərlə dostlaşmaq istəyən və onunla bütün sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıqda maraqlı olan şəhərlərin sayı da artır. Son illərdə sıx əməkdaşlıq etdiyi və qardaşlaşdığı şəhərlərin sayını sürətlə artıran Gəncə həm də əhəmiyyətli çoxsaylı beynəlxalq tədbirlərin keçirildiyi məkan kimi də tanınmağa başlayıb.

Belə ki, ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasına həsr olunan beynəlxalq elmi-praktik konfranslar, Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanın xarici işlər nazirlərinin Gəncə görüşü, Böyük Britaniya, ABŞ, İsrail, BMT, Avropa Gənclər Forumu nümayəndələrinin, Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzi üzvlərinin Gəncə şəhərinə səfərləri, Beynəlxalq şərab festivalları və digər tədbirlər Nizami yurdunun dünyada nüfuzunun artmasında mühüm rol oynayıb.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, “Avropa Gənclər Paytaxtı-2016” tituluna layiq görülən Gəncə ötən il bir çox beynəlxalq layihələrə uğurla ev sahibliyi edib. Layihənin Gəncə üçün əhəmiyyəti ondan ibarət idi ki, bu vaxta qədər həmin titulu daşıyan şəhərlərdən fərqli olaraq Nizami yurdu coğrafi baxımdan Avropada yerləşmirdi.

Prezident İlham Əliyevin 2016-cı il fevralın 24-də imzaladığı “Gəncə şəhərinin “2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı” seçilməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında” Sərəncamı isə bu titula yiyələnən qədim Nizami yurduna göstərilən diqqət və qayğını bir daha əks etdirmiş oldu. Bir sıra müvafiq nazirlik və fondların “Gəncə - 2016 Avropa Gənclər Paytaxtı” layihəsinə lazımi dəstəyi, eləcə də titulun şəhər gəncləri arasında doğurduğu sevinc və fərəh hissi tezliklə böyük könüllü ordusunun yaranmasına və layihə çərçivəsində görülən işlərin uğurlu icrasına şərait yaratdı. Əlbəttə, həmin layihələrin uğurlu icrasının digər səbəbi həm də Gəncə şəhərində son 5 ildə həyata keçirilən geniş tikinti-quruculuq işləri və yaradılan yeni infrastrukturla bağlı idi.

İlk aylarda layihənin icrası üçün 43 tədbirin keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Lakin sonrakı aylarda həmin tədbirlərin sayı artırılaraq il ərzində 192-i yerli, 15-i beynəlxalq olmaqla ümumilikdə 207 tədbir icra edildi. İdmanın müxtəlif növləri üzrə 64 şəhər birinciliyi və kütləvi idman tədbirləri təşkil olundu. Həmin tədbirlərdə 60 mindən çox gənc iştirak etdi. “Gəncə - 2016 Avropa Gənclər Paytaxtı” layihəsi çərçivəsində “Türk Şurasının Gənclər Festivalı”, “Avropa Gənclər Festivalı”, “Tarixin canlı səhifələri IV Festivalı”, “Avropa Şəhərciyi 2016-Gəncə”, “Wonderland Azərbaycan” beynəlxalq yay düşərgəsi, Ümumrespublika “Gənclər Debat Forumu – Payız 2016” layihəsinin final mərhələsi, beynəlxalq forumlar, festivallar, konfranslar, seminarlar, sərgilər, fləşmoblar, kitab təqdimatları, musiqi yarışları, eləcə də digər mədəni-kütləvi tədbirlər bütün şəhər əhalisinə və minlərlə gəncə unudulmaz anlar bəxş etdi.

Bu il də Gəncənin ictimai-siyasi və mədəni həyatının keçirilən bir sıra yerli və beynəlxalq tədbirlərlə əvvəlki illərdə olduğu kimi, yenə də zəngin olacağını söyləmək mümkündür. Çünki Gəncə 2017-ci ildə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) Mədəniyyət Paytaxtı seçilib. MDB İcraiyyə Komitəsinin sədri Sergey Lebedev hələ ötən ilin sentyabrında bu barədə məlumat vermişdi.

Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətindən bildirilib ki, yeni layihə çərçivəsində tədbirlərin icrasına mart ayından başlanılacaq. Əminliklə demək olar ki, bu vaxta qədər bir sıra beynəlxalq tədbirlərə uğurla ev sahibliyi edən Gəncə MDB-nin Mədəniyyət Paytaxtı titulunu da şərəflə daşıyacaq və layihə çərçivəsində böyük tədbirlər keçiriləcək. Həmin tədbirlərin yüksək səviyyədə icra olunacağı isə heç kimdə şübhə doğurmur. Bu istiqamətdə dövlət səviyyəsində atılan addımlar, Gəncə şəhərinin maddi-mədəni mühitinin zənginliyi, müasir infrastrukturu bunu indidən deməyə əsas verir.

Sonda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Gəncə şəhəri ötən il olduğu kimi, bu il də çoxsaylı yerli və beynəlxalq tədbirlərin uğurla icra edildiyi, xarici qonaqların sevərək gəldiyi məkan olacaq.