Naxçıvan, 26 mart, Rauf Kəngərli, AZƏRTAC

                             Dünya tufanı, Nuh peyğəmbər və ya Nuhçıxan

Dünya sivilizasiya mərkəzlərindən olan Naxçıvan diyarı tarixi, mədəniyyəti və təbii zənginlikləri ilə həmişə diqqəti cəlb edib. Geosiyasi mövqeyi, əlverişli yerdə yerləşməsi, bərəkətli torpaqları, zəngin yeraltı və yerüstü sərvətləri insanların 500 min il bundan əvvəl burada məskunlaşmasına şərait yaradıb. İnsanlar Daş dövründən başlayaraq bu ərazidə yaşayıb və təbii zənginliklərindən istifadə etməyi öyrəniblər. Ərazinin qədim sakinləri Naxçıvanın təbii zənginliklərə malik çay vadilərində, dağ yamaclarında, Qazma, Kilit, Daşqala, Ərməmməd mağaralarında yaşayıblar.

AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosuna müsahibəsində bu sözləri deyən AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev qeyd edib ki, Naxçıvan Nuh peyğəmbər və Dünya tufanı ilə sıx surətdə bağlıdır. Nuh peyğəmbərin torpağa endiyi ehtimal olunan yerlərdən biri də Naxçıvan ərazisindəki Gəmiqayadır. Nuh peyğəmbərin ailəsi və tərəfdaşları Naxçıvan ərazisində quruya çıxıb, burada yurd salıb. Məhz Nuh peyğəmbər Naxçıvan şəhərinin əsasını qoyub. “Naxçıvan” sözü Nuhçıxan ifadəsindən yaranıb. Naxçıvan Nuhçıxanın varisidir, davamıdır. Nuhçıxan şəhərin formalaşması mərhələsi, Naxçıvan isə artıq inkişaf etmiş şəhərdir.

“Tarixdə ilk dəfə olaraq yunan alimi Klavdi Ptolomey bizim eranın II əsrində Naxçıvanı Nuh peyğəmbərin məskəni kimi xatırladıb. Sonrakı dövrlərdə dünyanın müxtəlif ölkələrindən buraya səfər etmiş səyyah və coğrafiyaşünasların əsərlərində də Naxçıvanın Nuhla bağlılığı diqqətə çatdırılıb”, - deyən İsmayıl Hacıyev bildirib ki, XIX əsrin 80-ci illərində Naxçıvanda yaşayıb-işləmiş tanınmış rus maarifçi ziyalısı Konstantin Nikitin əhali arasından topladığı materiallarda Naxçıvan şəhərinin Nuh peyğəmbər tərəfindən salınmasına dair konkret fikirlər ifadə edərək yazıb: “Nuh hazırda Naxçıvan şəhərinin olduğu yerdə məskunlaşıb. O, burada gələcək şəhərin əsasını qoymuş və ailəsini orada yerləşdirib. Şəhərin “ilk məskunlaşma yeri”, yaxud “birinci dayanacaq” mənasını bildirən adı da buradan əmələ gəlib... Nuh və onun nəsli uzun illər Naxçıvanda yaşayıb. Rəvayətə görə, ilk insan nəsilləri buradan yayılıb. Nuhun özü, bacısı və ailənin bəzi digər üzvləri Naxçıvanda vəfat edib və orada dəfn olunublar”.

AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri deyib: Nuh Peyğəmbərin məzarının da Naxçıvan şəhərində olduğu mənbələr əsasında müəyyən edilib. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun xüsusi sərəncamı əsasında Naxçıvan şəhərindəki Nuh türbəsi yenidən bərpa olunub. Nuh peyğəmbərin məzarı üzərində ucaldılmış türbə yeni sivilizasiyanın Naxçıvan diyarındakı izlərinə və böyük tarixi-əfsanəvi şəxsiyyətə bəslənilən ehtiramı dolğun şəkildə ifadə edir.

                                 Ən qədim duz mədəni -Naxçıvan Duzdağı

Akademik qeyd edib ki, K.A.Nikitin Naxçıvan şəhəri ilə yanaşı, bu şəhərdən bir qədər aralıda yerləşən Duzdağın da əsasının Nuh peyğəmbər tərəfindən qoyulduğu fikrini irəli sürüb. Rus tədqiqatçısı Nuh peyğəmbərin özünün duz mədənində ilk çalışanlardan olmasını və şəhər əhalisinə duz çıxarmağı öyrətməsini qeyd edib. Belə olduqda Naxçıvan şəhəri ilə Duzdağ, təxminən, yaşıddır.

İsmayıl Hacıyev bildirib ki, Naxçıvan Duzdağının tarixi əhəmiyyəti nəzərə alınaraq bu ərazidə arxeoloji tədqiqatlar aparılıb, bizim eradan əvvəl V-III minilliklərə aid maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar edilib, tarixi əhəmiyyət daşıyan nəticələr əldə olunub. Müəyyən edilib ki, Naxçıvan Duzdağı dünyanın ən qədim duz mədənidir. Burada duz mədən üsulu ilə eramızdan əvvəl V minillikdən çıxarılmağa başlanılıb. Naxçıvan arxeoloqlarının və beynəlxalq arxeoloji ekspedisiya üzvlərinin araşdırmaları zamanı Eneolit və Erkən Tunc, Dəmir dövrlərinə və Orta əsrlərə aid keramika məmulatları, daş çəkiclər tapılıb. Mədənlərdən aşkar edilmiş maddi-mədəniyyət qalıqları, xüsusilə, daş çəkiclər əsasında müəyyən olunub ki, bu duz yataqlarından eramızdan əvvəl V-III minilliklərdə geniş istifadə edilib. Tədqiqatlar bu ərazidə Eneolit dövründən başlayaraq duz mədənçiliyinin əsasının qoyulmasını və bunun da beşminillik Naxçıvan şəhər mədəniyyətinin formalaşmasına güclü təsir göstərdiyini təsdiq edib.

Bir neçə min il bundan əvvəl Duzdağın insanlara məlum olması, duzun çıxarılması, istifadəsi, daşınması, satışı Naxçıvanda yaşayış məskənlərinin genişlənməsinə və şəhərləşmə işinin inkişafına təkan verib. Duzdağ Naxçıvanda şəhərtipli mədəniyyətin əsasında dayanan ən mühüm amil olub.

        Duz Muzeyi Naxçıvanın qədim tarixini əks etdirən eksponatların saxlanc yeridir

Naxçıvanın tarixində Duzdağın və duzun oynadığı mühüm rol nəzərə alınaraq aparılan elmi tədqiqatların nəticələrinin sistemləşdirilməsini, arxeoloji tədqiqatlar zamanı əldə olunmuş maddi-mədəniyyət nümunələrinin qorunub saxlanılmasını təmin etmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2017-ci il 12 sentyabr tarixli Sərəncamına əsasən Naxçıvan Duz Muzeyi yaradılıb. Naxçıvan Duz Muzeyinin açılışında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov deyib: “Naxçıvanın tarixi Naxçıvan duzunun çıxarılma tarixi ilə bağlıdır. Naxçıvan tarixini tədqiq etmək üçün, ilk növbədə, Naxçıvan duzunun tarixini öyrənmək lazımdır. Çünki Naxçıvanın şəhər kimi formalaşmasında Naxçıvan duzunun, Duzdağın böyük əhəmiyyəti olmuşdur... Naxçıvan şəhəri məhz duzun çıxarıldığı bu ərazilərdə salınmışdır. Bu da o qənaətə gəlməyə imkan verir ki, Naxçıvan şəhərinin formalaşması 5-7 min il bundan əvvəl Naxçıvanda ilk dəfə duzun çıxarılması ilə başlanmışdır”.

Akademik İsmayıl Hacıyev vurğulayıb ki, Naxçıvan Duz Muzeyi öz əhəmiyyətinə və oynadığı rola görə muzeylər arasında çox böyük və mühüm yer tutur. Çünki bu, bilavasitə ilkin şəhər mədəniyyətinin yaranması və inkişaf tarixi ilə bağlıdır. Naxçıvan duzu Naxçıvanın şəhər kimi formalaşmasında tarixi rol oynayıb. Naxçıvan Duz Muzeyinin yaradılması xalqımızın tarixinə, mədəniyyətinə, milli-mədəni dəyərlərinə göstərilən böyük qayğının ifadəsidir.