İQTİSADİYYAT
Şimal-Cənub dəhlizinə artan maraq Azərbaycanın bu layihəyə cəlb olunmasının uğurlu olduğunun göstəricisidir
Tehran, 12 yanvar, AZƏRTAC
Hindistan İranın Çabahar limanının yenidən qurulması üçün 2 milyard dollar həcmində sərmayə yatırdıqdan sonra limanın bir hissəsi bu ölkənin şirkətinin idarəçiliyinə verildi. Hindistanın Çabahar limanına maraq göstərməsi təsadüfi xarakter daşımır. İnkişaf edən iqtisadiyyat idxal ixrac əməliyyatlarının həcminin artmasına səbəb olub.
İran hökuməti Çabahar limanını Azad İqtisadi Zona (AİZ) elan edib. Çabahar AİZ-nın Direktorlar Şurasının sədri Əbdülrəhim Kardi bildirib ki, burada 3000 şirkət qeydiyyata alınıb, onlardan 400-ü 15 xarici dövlətə məxsusdur. Hələlik limanın yükaşırma gücü ildə 8,5 milyon tondur. Liman tam yenidən qurulduqdan sonra yükaşırma imkanı 15 milyon tona çatacaq. Bundan başqa Çabahar-Zahedan şəhərləri arasında dəmir yolu xətti də çəkilir və 3 ildən sonra yol istismara veriləcək.
Qeyd etmək lazımdır ki, müəyyən siyasi prosesləri nəzərə alan ABŞ İrana qarşı iqtisadi sanksiyaları gücləndirsə də Çabaharı sanksiyalar siyahısından çıxarıb. Bunun səbəbini aşağıda göstərəcəyik.
İranın Sakit Okean sahilində yeganə limanı olan Çabaharın inkişafı Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin tam olaraq formalaşmasında mühüm rola malikdir. Cənubdan Şimala və əks istiqamətə yüklərin daşınması məhz Azərbaycan ərazisindən istifadə olunaraq həyata keçiriləcək. Azərbaycan ilə İranın dəmir yolları sistemləri Astara(İran)-Astara(Azərbaycan) dəmir yolu xətti ilə artıq birləşib və Rusiya ilə İran arasında idxal-ixrac əməliyyatları həyata keçirilir. Lakin Şimal-Cənub dəhlizi Asiya ilə Avropanı birləşdirir. Bu dəhlizlə Asiya ölkələrinin ixrac yükləri Çabahara oradan isə Qəzvin-Rəşt-Astara dəmir yolu vasitəsilə Azərbaycan və Rusiya ərazilərindən keçməklə Avropaya daşınacaq.
Yanvarın 9-da İranın xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin Hindistana səfəri bir daha göstərdi ki, rəsmi Dehli nəqliyyat sahəsində İran ilə əməkdaşlıq etməkdə qərarlıdır. Hindistanın nəqliyyat naziri Nitin Kadkari M.C.Zərif ilə görüşündə bəyan etdi ki, onun ölkəsi Şimal-Cənub dəhlizinin formalaşmasında maraqlıdır və buna görə də Çabahar limanının genişlənməsində fəal iştirak edəcək.
Qeyd etmək lazımdır ki, Şimal-Cənub dəhlizinin formalaşmasında və İranın limanlarının inkişafında maraqlı olan təkcə Hindistan deyil. Ötən həftə Avstraliyanın İrandakı səfiri Yan Biggs İranın Sənayenin İnkişafı Təşkilatının sədri Nuri Əhmədi ilə görüşündə bildirib ki, iki ölkə dəniz nəqliyyatı sahəsində yaxın əməkdaşlıq edərək idxal-ixrac əməliyyatlarını daha səmərəli şəkildə həyata keçirməlidir. Səfir Bəndər Abbas limanına səfər edərək limanın imkanları ilə tanış olub. Bu fakt onu deməyə əsas verir ki, Avstraliya nəqliyyat əlaqələrini İran ilə məhdudlaşdırmaq fikrində deyil. Avstraliya da Avropa və dünyanın digər bölgələri ilə iqtisadi əlaqələrini genişləndirmək niyyətindədir. Bunun üçün isə səfirin dediyi kimi dəniz nəqliyyatı sahəsində əməkdaşlıq zəruridir.
Bütün deyilənləri nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, dəhlizin formalaşması istiqamətində atılan addımlar Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun inkişafına böyük təkan verəcək. Asiya dövlətlərinin Şimal-Cənub dəhlizinə yüksək maraq göstərməsi Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanı bu beynəlxalq nəqliyyat layihəsinə cəlb etməsinin nə qədər uğurlu olduğunun göstəricisidir. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycan ərazisindən yüklərin Avropaya daşınması həm Rusiya, həm də Türkiyə üzərindən həyata keçirilə bilər. Bunun üçün ölkəmizdə infrastruktur tam hazır vəziyyətdədir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun istifadəyə verilməsi Asiya ölkələrinin diqqətindən yayınmayıb. Bu ölkələrin rəhbərləri bilirlər ki, yüklər Azərbaycana çatdıqdan sonra, Avropaya daşınması heç bir problem yaratmayacaq. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində reallaşdırılan islahatlar öz bəhrəsini verməkdədir. Bu islahatlara neft gəlirlərindən səmərəli istifadə etməklə nail olunub. Neft gəlirləri Bakı-Tbilisi-Qars, Bakı Beynəlxalq Ticarət limanı, Ələt-Astara magistral yolu və yüzlərlə digər infrastruktur iqtisadi layihələr yönəldilib ki, bunlar da bu gün Azərbaycanı dünya üçün cəlbedici məkana çevirib.
ABŞ-ın Çabahar limanını iqtisadi sanksiyalardan azad etməsinə gəlincə isə Hollandiyanın Leyden Universitetinin siyasi elmlər kafedrasının İran əsilli professoru Məhəmmədbağır Fərruxun fikirlərini qeyd etmək lazımdır. Tehran Universitetində mühazirə oxuyan professor bildirib ki, ABŞ Çabaharı öz milli maraqlarına uyğun olaraq sanksiyalar siyahısından çıxarmaq məcburiyyətində qalıb. Çünki Şimal-Cənub dəhlizinin formalaşmasında mühüm amil olan Çabahar Hindistan və Rusiya ilə yanaşı Avropa dövlətlərinin də iqtisadi maraqlarını ehtiva edir.
Rabil Kətanov
AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri
Tehran