Bakı, 12 noyabr, AZƏRTAC

Ermənistan tərəfindən ərazilərimizin işğal edilməsi nəticəsində Azərbaycanın ekologiyasına və təbii sərvətlərinə vurulmuş zərərin miqdarı hədsiz dərəcədə böyükdür. Dağlıq Qarabağın təbii sərvətləri, xüsusən bitki ehtiyatları ermənilər tərəfindən amansızcasına talan edilib. İşğal altında olan torpaqlarımızdan çıxarılan qızıldan sonra ən çox talan edilən meşələrimizdir. Bu ərazilərdə 280 min hektar meşə sahəsi mövcud idi. Onun 13197.5 hektarı qiymətli ağac növləri ilə zəngin meşələrdir. Ermənistana xaricdən gələn ermənilər Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Zəngilan və digər yerlərdəki qiymətli ağac növlərini kütləvi şəkildə qıraraq xarici ölkələrə satıblar. Azərbaycan meşələrində yayılmış 460 növdən çox yabanı ağac və kol növlərindən 95 ağac (Azərbaycanda 107 növ), 290 kol və 19 yarımkol növü Kiçik Qafqazın mərkəzi və cənubunda yerləşən Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilərdə olan meşələrdə yayılıb. Burada yayılmış Şərq çinarı, giləmeyvə qaraçöhrə, ayı fındığı, Araz palıdı, yalan qoz, dağdağan, saqqızağacı kimi relikt növlərlə yanaşı, adi nar, meşə üzümü, Buase armudu, pirkal, şümşə, Eldar şamı, adi xurma, söyüdyarpaq armud kimi nadir növlər, çox güman mənfur ermənilərin iyrənc əməlləri nəticəsində məhv olub və silinmək təhlükəsindədir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bunu Botanika İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, professor Eldar Novruzov bildirib. Alim deyib ki, təbii bitki sərvətləri arasında ən maraqlı və mühüm estetik, elmi və əməli əhəmiyyət kəsb edən, öz bənzərsiz, cəlbedici görünüşü ilə bəzən səhradakı gülə bənzəyən, məğrurluğu ilə ətrafındakılara meydan oxuyan, əzəməti ilə təbiətə gözəllik verən bitki abidələridir. Qarabağ ərazisində geniş yayılmış Şərq çinarı, dağdağan, saqqızağacı, təbiət abidələri xüsusən əhəmiyyət kəsb edir. Onlar yaşadığı dövrdə yerin dərinliklərində, səthində, atmosferdə baş verən təbii proseslərin canlı şahididir, yerin inkişaf tarixini, yaşadığı ərazidə iqlim dəyişilmələrinin necə getməsi haqqında əhəmiyyətli məlumatların daşıyıcılarıdır. Orta məktəbin botanika dərslərində ağac bitkilərinin gövdələrindəki həlqələrin onun yaşını göstərməsi haqqındakı məlumat hamıya məlumdur. Lakin müasir tədqiqat üsulları və avadanlıqları onların yaşadığı dövrlərdə təbiətdə gedən dəyişilmələri, bitkiyə təsir edən amilləri, ekoloji şəraiti və s. haqqında məlumatı oxumağa imkan verir. İşğal edilmiş ərazilərdə hündürlüyü 45 metr, diametri 6-8 metr, yaşı 120 ildən 2600 ilədək olan pasportlaşdırılmış 145 Şərq çinarı, 3 dağdağan, 1 azad ağacı, 1 armud, 1 palıd və 3 saqqız ağacı təbiət abidəsi kimi qorunub saxlanılırdı. Təəssüf ki, bunların çoxunun nəyə məruz qalmasını hələlik dəqiq deyə bilmərik. Son məlumata görə Ağdam şəhərində yaşı 150-250 il olan 6, Şelli, Seyidli, Sarıhacılı, Əliağa kəndləri ərazisində yaşı 100-250 il olan 8, Böyük Bəhmənli kəndi ətrafında yaşı 400 il olan 7 ədəd Şərq çinarı məhv edilib.

“Misilsiz gözəlliyi ilə insanlığı məftun edən, dünyada analoqu olmayan təbiət abidələrindən biri də Kiçik Qafqazın cənubunda Zəngilan rayonu ərazisində yerləşən 117 hektar ərazisi olan təbii Çinar meşəsidir. Onun 107 hektarı 1974-cü ildə Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğuna verilib. Burada yaşı 100-200 il, diametri 80-120 santimetr, hündürlüyü 25-30 metr olan çox miqdarda nümunələr var. Çinar meşəsinin bir hissəsində ağaclar qırılıb və ermənilərin hərbi hissəsi yerləşdirilib. Zəngilanın Rəzdərə və Muğanlı kəndləri ətrafındakı meşələrdə isə ağac emalı zavodları tikilərək çinar, qırmızı palıd ağacları kökündən çıxarılaraq doğranılıb, mebel istehsal edilib və çox hissəsi isə xarici ölkələrə satılıb. Bütün bunlar ermənilərin təbiətə, təbiət abidələrinə, bütövlükdə ekologiyaya vurduğu terror zərəridir. Bunu təbiətə, ekologiyaya qarşı soyqırımı adlandırmaq olar. Biz bioloqlar və müvafiq təşkilatlar tezliklə bu abidələrin müasir vəziyyətini araşdırmalı, erməni təcavüzkarlarının onlara vurduqları yaraların sağaldılmasına, onlara yeni həyat vəsiqəsi verilməsinə borcluyuq”, - deyə E.Novruzov bildirib.