Bakı, 15 mart, Hikmət Əhmədov, AZƏRTAC

İslam dininə ibadət edən insanların Avropa ölkələrində demoqrafiq vəziyyəti ilə bağlı 2017-ci ilin noyabrın sonunda Vaşinqtonda yerləşən “Pew Research Center” adlı beyin mərkəzi tərəfindən dərc olunmuş araşdırmaya əsasən, 2016-cı ilin ortaları üçün Fransa əhalisinin 8,8 faizini (5,7 milyon nəfər) müsəlmanlar təşkil edib. Almaniyanın “Statista” şirkətinin də statistik rəqəmlərinə görə Fransa əhalisinin 8 faizi müsəlmanlardan ibarətdir. Avropa şəhərləri arasında Paris şəhəri və İl-dö-Frans regionu müsəlman əhalinin sayına görə birinci yerdədir. Burada 2,8 milyon müsəlman əhalinin yaşadığı güman edilir. Fransa 67,5 milyon əhalisi ilə Avropa İttifaqı ölkələri sırasında müsəlmanların say göstəricisinə görə birinci yeri tutur. Bu rəqəmin 2050-ci ilə qədər iki dəfədən çox artacağı proqnozlaşdırılır.

Fransa dövləti dünyəvilik ənənəsini elan edərək əhalinin siyahıya alınması kampaniyalarında 1872-ci ildən başlayaraq ölkə vətəndaşlarının dini mənsubiyyəti barədə sorğu aparmır. 1905-ci il dekabrın 9-da qəbul olunmuş “Kilsələrin və dövlətin ayrılması haqqında” qanuna əsasən ölkədə dövlətin siyasəti kimi rəsmi olaraq dünyəvilik siyasəti elan olunub. 1978-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən ölkədə yaşayan fərdlərin irqi, etnik və dini mənsubiyyəti barədə məlumatın toplanması birmənalı qadağan olunub. Fransanın rəsmi dövlət siyasəti kimi rəhbər tutduğu belə bərabərlik və dünyəvilik modeli müasir dövrdə ölkədə yaşayan etnik, dini və digər azlıqların ölkə cəmiyyətinə inteqrasiyası, onların problemlərinin həlli üçün əsas maneə hesab olunur, bu azlıqları və onların problemlərini Fransa cəmiyyətinin gözündə “görünməz” faktora çevirir, onlara qarşı sistemli və davamlı ayrı-seçkilik hallarının qarşısını almaq və mübarizə tədbirləri görmək üçün effektiv mexanizmlər tətbiq etməyə imkan vermir. Belə qadağanın praktiki mənada bir sıra mənfi təsirləri var. Məsələn, etnik və dini zəmində ayrı-seçkiliyə dair statistik məlumatlar toplanılmır və təhlillər aparılmır. Dövlət qurumları və məhkəmə orqanları bu qanuna əsaslanaraq hər hansı formada dini və etnik mənsubiyyəti qadağan edən, süni şəkildə vətəndaşların “mütləq bərabərliyi” və dövlətin “mütləq bitərəfliyi” ideyasını rəhbər tutan qərar və qaydalar qəbul edir. Nifrət zəmində cinayətlərin rəsmi statistikasının aparılmamasına baxmayaraq, ölkənin müsəlman əhalisi, qaradərili fransızlar və digər etnik və dini qruplara qarşı diskriminasiya halları, xüsusilə Avropaya miqrant axını fonunda son illərdə daha da kəskinləşib. Xüsusilə, müsəlmanlara qarşı qadağalar artır, dini məktəblər bağlanır, dərnəklər ləğv edilir, məscid tikintisinə icazə verilmir, imamlar məscidlərdən qovulur, hicab qadağası genişlənir, ifadə azadlığı adı altında müsəlmanların müqəddəs saydıqları inanclar təhqir edilir və sair.

Ölkə tarixində ilk dəfə olaraq 2020-ci ilin yanvar ayında Fransanın daxili işlər naziri Kristof Kastaner nifrət zəminində cinayətlərin statistikasını dilə gətirib. O, 2019-cu ildə Fransada antisemitizm hərəkətlərinin 2018-ci illə müqayisədə 27 faiz, müsəlmanları hədəfləyən hərəkətlərin isə 54 faiz artdığını, xristianlara qarşı hərəkətlərin sabit, lakin ən yüksək səviyyədə qaldığını etiraf edib. Həmçinin o, əsasən təhdid xarakteri daşıyan irqçi və ksenofob hərəkətlərin 2018–2019-cu illər ərzində iki dəfədən çox artaraq 496-dan 1142-yə yüksəldiyini bildirib.

AZƏRTAC özünü dünyaya “tolerant” və “demokrat” kimi təqdim edən Fransada ifrat həddə çatan irqçiliyin, islamofobiyanın və antisemitizmin bəzi məqamlarını oxuculara təqdim edir.

Siyasi elita tərəfindən manipulyasiya edilən islamofobiya və ya müsəlmanlara qarşı nifrət

Ksenofobiyanın bariz nümunələrindən sayılan islamofobiya meyilləri müasir Fransa cəmiyyətində geniş vüsət almış vəziyyətdədir. Bu ölkədə müsəlmanların təqib və təhqir olunması artıq tendensiyaya çevrilib. Üstəlik, bu hərəkətlər spontan deyil, əvvəlcədən planlaşdırılmış qaydada və müəyyən siyasi dəstək əsasında edilir. Bu fakt onu göstərir ki, Fransada təkcə siyasi dəyərlər aşınmaya məruz qalmır, eyni zamanda, ideoloji, mənəvi və dini ayrı-seçkilik artır, sivilizasiyaların toqquşması tezisi təbliğ edilir. Belə ki, ölkə əhalisinin 10 faizə yaxın hissəsini müsəlmanların təşkil etməsinə baxmayaraq, siyasi elita və tanınmış ictimai xadimlər, eləcə də əhalinin çoxluq təşkil edən hissəsi arasında anti-İslam əhvali-ruhiyyəsi kifayət qədər yüksəkdir.

Ölkədə qəbul olunan 2021-ci il 21 avqust tarixli “Respublika prinsiplərinə hörmətin möhkəmləndirilməsi haqqında” Qanun müsəlman əhalisinə qarşı etimadsızlıq və sui-istifadənin artmasını təşviq edir və sadə müsəlmanlara qarşı yönəlib. Bu Qanunun icrası çərçivəsində hökumət aparatında İslamın və müsəlmanların müşahidə edilməsi üçün 101 struktur yaradılıb, 24 min 887 müsəlman təşkilatı, müəssisəsi gizli qara siyahıya alınıb və yoxlanılmaqdadır. Müsəlmanların sahib olduğu 718 təşkilatın və müəssisənin, o cümlədən 4 məktəbin, 37 məscidin, 210 müəssisənin, 2 təşkilatın fəaliyyəti dayandırılıb. 2021-ci ilin sonlarına olan məlumata əsasən, ümumilikdə 46 milyon avro vəsait müsadirə edilib. Digər tərəfdən, Fransada gənc müsəlmanların ölkəni kütləvi şəkildə tərk etməsi müşahidə olunur. Buna əsas səbəb Fransa cəmiyyətində müsəlmanlara münasibətdə yol verdiyi ayrı-seçkilik, onların hüquq pozuntuları və ölkəyə aidiyyətinin olmama hissinin aşılanmasıdır. Fransa KİV-lərində mütəmadi şəkildə müsəlmanların iştirakı olmadan İslam dini və müsəlmanlar ətrafında debatlar aparılır, burada nifrəti artıran irqçi ifadələrə tez-tez yol verilir. Ölkədə keçirilən müxtəlif seçkilər (prezident, Milli Assambleyaya, Senata və sair) zamanı seçki kampaniyaları çərçivəsində mövzu aktuallaşır, bəzi sağçı və ifrat sağçı qüvvələrin açıq şəkildə antiislam və bəzən də milliyyətçi mövqe tutduğu ortaya çıxır.

Fransa cinayət qanunvericiliyi nifrətə təhriketmə (incitement to hatred) və nifrət nitqini (hate speech) qadağan etsə də, təcrübədə belə cinayətlərin müəyyən olunması və təqib olunması üçün müvafiq hüquqi sistem mövcud deyil. Antidiskriminasiya tədbirləri görülərkən Fransada vətəndaşlara münasibətdə “immiqrantlar” anlayışından istifadə olunur. Fransız reallığında “müsəlmanlar” dedikdə çox vaxt Məğrib, Afrika və Yaxın Şərqdən köçmüş insanların nəslindən olan şəxslər nəzərdə tutulur ki, bu da ölkədə “immiqrant” və “müsəlman” anlayışlarının fərqləndirilməməsinə, nəticə etibarilə onların fransız cəmiyyəti üçün kənar və yad insanlar kimi səciyyələndirilməsinə səbəb olur. Fransada islamofobiya probleminin kökü dövlətin rəhbər tutduğu dünyəvilik prinsipində deyil, ölkənin tarixi müstəmləkəçilik siyasətində və hazırkı hökumətin yürütdüyü irqçi təfəkkürdə axtarılmalıdır. Hazırda Fransa cəmiyyətində müşahidə edilən islamofobiya hər hansı qorxu və tarixi inamsızlıqdan irəli gəlmir, müsəlmanlara qarşı nifrətin və müstəmləkəçi irqçiliyin siyasi elita tərəfindən manipulyasiya edilməsindən qaynaqlanır.

Müasir fransız cəmiyyətinə süni şəkildə təlqin edilən “bərabərlik”, “qardaşlıq”, “dünyəvilik” şüarlarına arxalanaraq ölkədə irqi və dini azlıqların problemlərinə məhəl qoyulmaması, daxili siyasətdə onlara qarşı ayrı-seçkilik, seqreqasiya və təcridetmə, xarici siyasətdə isə “şərq xristianlarının müdafiəsi” bəhanəsi ilə müsəlman çoxluqların yaşadığı ölkələrin hədəfə alınması əslində məhz tarixi müstəmləkəçilik və neokolonializm siyasətinin təzahürləridir.

Fransız müstəmləkəçilərin əsrlər boyu davam edən və yeni dövrün tarixinə qədər uzanmaqla müsəlman ölkələri və müsəlmanlara qarşı törətdiyi cinayətlərin miqyası həddindən artıq böyükdür. Fransa dünyanın müxtəlif regionlarında – Amerika, Afrika, Asiya qitələrində, Okeaniya bölgəsində 50-dən artıq dövlətin ərazisini işğal edib, sərvətlərini talan edib, xalqlarını uzun illər əsarətdə saxlayıb, milyonlarla insanı qətlə yetirib və kölə halına salıb, insanlıq və bəşəriyyət əleyhinə cinayətlər, eləcə də nüvə sınaqları həyata keçirməklə Əlcəzairin müsəlman əhalisinin sağlamlığına ciddi ziyan vurub, müharibə cinayətləri törədib. Fransa yerli müsəlmanların taleyini idarə edib, imperiya daxilində yerli iqtisadiyyatları Fransa iqtisadiyyatının inkişafı üçün istismar edib.

Müasir Fransa siyasi və ictimai diskursunda müsəlman və qaradərili əhaliyə münasibətdə supremasist və irqçi meyillər getdikcə artmaqdadır.  Məsələn, 2020-ci ilin aprelində dünyada COVID-19 pandemiyasının geniş yayılmağa başladığı zaman “LCI” TV kanalında debatlarda “Inserm” sağlamlıq araşdırma qrupunun rəhbəri Dr. Camille Locht və Parisdəki “Cochin” xəstəxanasının reanimasiya bölməsinin rəhbəri Dr. Jean-Paul Mira koronavirusa qarşı vaksinlərin Afrikada sınaqdan keçirilməsini təklif etdilər. 2020-ci ilin oktyabrında dünyəvilik və İslam mövzusunda çıxış edən Fransa Prezidenti Emmanuel Makron “İslam dini hazırda bütün dünyada böhran yaşayır”, “Fransada İslamı xarici təsirdən azad etmək lazımdır” kimi bəyanatlar verdi. 2021-ci ildə Fransada bir çoxları tərəfindən irqçi və anti-İslam kimi səciyyələndirilən hakim partiyanın təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş “İslam separatçılığı qanunu” qəbul edildi. 2022-ci il noyabrın 3-də Milli Assambleyanın Afrika əsilli deputatı Karlos Martens Bilonqonun ölkəyə üz tutan miqrantların vəziyyətinə dair çıxışı zamanı sağçı deputatlardan biri onun ünvanına “Qoy Afrikaya getsin” çağırışı etdi. Bu hadisələr nəinki Fransada, bütün dünyada ikrah hissləri doğurdu və geniş tənqid olundu.

2019-cu il martın 15-də Yeni Zelandiyanın Kraystçörç (Christchurch) şəhərində avstraliyalı Brenton Harrison Tarrant tərəfindən iki məscidə edilmiş silahlı hücum nəticəsində 51 nəfər həlak olub, 40 nəfər yaralanıb. Terrorçunun şəxsiyyəti araşdırılarkən məlum olub ki, o, fransız ifrat sağçı və ultra-millətçi yazıçı Reno Kamünün (Renaud Camus) şovinist ideyaları və müəllifi olduğu “Böyük əvəzləmə” (Le Grand Remplacement) adlı kitabından ilhamlanıb, hətta hadisə öncəsi onlayn dərc etdiyi 72 səhifəlik manifestinə də Kamünün kitabı ilə eyni başlıq qoyub. Terrorçunun kimliyinin formalaşmasına 1960-cı illərdə Fransada yaranan və son illərdə geniş vüsət alan ağ ekstremist, islamofob, faşist “identitarianizm” ideologiyasını dəstəkləyən “Yeni sağlar” siyasi cərəyanının təsir göstərdiyi müəyyən olunub.

Fransanın “sivilləşdirmə missiyası” (fr: Mission civilisatrice) şüarı altında əsrlər boyu onlarla ölkə, milyonlarla insana qarşı həyata keçirdiyi zorakı müstəmləkəçilik siyasətini və irqçi imperialist keçmişini tanıması, buna görə rəsmi üzr istəməsi ilə bağlı getdikcə artan tələbləri ölkənin siyasi elitası hər vəchlə rədd edir. Fransız elitası ağların imtiyazları, müstəmləkəçilik, islamofobiya və irqçilik kimi mövzuları özünün “ağ millətçi” identikliyinə qarşı təhdid hesab edir. Bu problemləri qabardanlara “nəzarətdən çıxmış solçular”, “islamçı solçular” damğası vurulur, problemin “azadlıq, bərabərlik və qardaşlıq” siyasəti ilə artıq öz həllini tapdığı əsas gətirilir, Fransanın “sivilləşdirmə missiyası”nın dünya üzrə acı nəticələrinin fransız cəmiyyətinin kollektiv yaddaşından silinməsi siyasəti aparılır.

Fransa cəmiyyətinə məxsus fenomen - ANTİSEMİTİZM

Ksenofobiyanın digər bir növü olan antisemitizm də Fransa cəmiyyətinə məxsus fenomendir. Bu ölkədə antisemitizm zaman-zaman özünü göstərib. Misal üçün, son illərdə Fransadan yüz minlərlə yəhudi köçüb gedib. Bundan başqa məscidlər bir-bir bağlanır, insanlara qarşı hücum, qətl halları törədilir. Bunun ən ifrat həddi isə bu gün Korsika adasında yerli xalqa qarşı tətbiq edilir. Demokratiyadan, insan haqlarından dəm vuran Fransa nədənsə öz ölkəsində milli azlıqlarla bağlı bu antisemitizmi görmək istəmir. Hökumətin verdiyi rəsmi statistikaya əsasən, 2021-ci ildə ölkə ərazisində baş vermiş 1659 antidini aktın 589-u yəhudilərə qarşı yönəlib. Antisemitizm problemi mütəmadi şəkildə Fransa ictimaiyyətinin müzakirə predmeti olur. Son zamanlar ölkədə ifrat sağçı və neqativist qüvvələrin fəallaşması da bunu şərtləndirir.

2021-ci ildə İsrailin miqrasiya naziri, İsrailin Yəhudi Agentliyi və “Nefesh B’Nefesh” qeyri-hökumət təşkilatının keçirdiyi birgə mətbuat konfransında, həmin il 3500 fransızın İsrailə köçdüyü bəyan edilib. Bu rəqəm 2019 və 2020-ci illərlə müqayisədə (2200) artımın olduğunu göstərir. Qeyd edək ki, daha öncəki dövrlərdə (2013-2017) Fransada baş verən terror hadisələri fonunda bu göstərici daha yüksək olub və bəzi illər üzrə 7500 nəfərə çatıb.

Yerli polisin zorakılığı sərbəst toplaşma hüququnu kobud şəkildə pozur

Hər zaman demokratiyadan, insan haqlarından danışan Fransanın güc strukturlarının, konkret olaraq yerli polisinin vətəndaşla davranışı, zorakılıq aktlarına yol verilməsi ölkə ictimaiyyətinin geniş şəkildə müzakirə etdiyi digər bir məsələdir. Bu xüsusda, Fransada müxtəlif agentliklərin (OpinionWay) əsasən gənclər arasında polisin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsinə dair keçirdiyi sorğuların nəticələri onu deməyə əsas verir ki, bu sosial qrup arasında polisə olan etimad, bununla da sərbəst toplaşma hüququnun tam şəkildə qorunmasının təmin edilməsinə dair güvən sarsılıb. Fransanın son UDİ hesabatından bəri ölkədə keçirilmiş bir çox dinc manifestasiya polisin zorakılıq aktları törədilməsi ilə müşahidə olunub, bunların bəziləri qalmaqallı məhkəmə işlərinə çevrilib. Ümumilikdə ictimai rəy onu göstərir ki, Fransada polis əməkdaşları tərəfindən bu cür hüquq pozuntularına yol verildikdə belə, həmin əməkdaşlar öz rəhbərlikləri tərəfindən qorunur. Bu kontekstdə, 2021-ci il 25 may tarixli “Azadlıqları qoruyan qlobal təhlükəsizlik haqqında” Qanun polis və jandarmeriya qurumlarının səlahiyyətlərini artırmaqla bir sıra daxili və beynəlxalq insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan qeyri-hökumət təşkilatları, eləcə də hüquq müdafiəçiləri tərəfindən tənqid olunub. Belə ki, bu qanun hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən yeni texnologiyaların, o cümlədən dronların istifadəsini leqallaşdırır, eyni zamanda, xidmət göstərən hüquq-mühafizə orqanlarının lentə alınıb “pis niyyətlə” onun görüntülərinin yayılmasına görə cinayət məsuliyyəti (5 il həbs və ya 75 min avro cərimə) nəzərdə tutur.

Bununla yanaşı, 2020-ci ilin sentyabr ayında Fransa Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən qəbul edilmiş “Qayda-qanunun təmin olunması üzrə milli sxema” sənədi də geniş müzakirələrə səbəb olub. 2018 və 2019-cu illərdə Fransa keçmiş manifestasiyalar zamanı polis zorakılığının tənqidinə reaksiya kimi qəbul olunmuş bu sənəd hüquq-mühafizə əməkdaşları tərəfindən tətbiq edilən qumbara növünün dəyişdirilməsini (bununla belə, yenidən hüquq müdafiəçilərinin fikrinə görə, ağır nəticələr verə bilən alətdən istifadə nəzərdə tutulur), eləcə də fərdi şəxsiyyət yoxlanışlarının keçirilməsini (o cümlədən uşaqlara tətbiq etməklə) tənzimləyir. Bütün bunlar müxtəlif qeyri-hökumət təşkilatlarının hesabatlarında öz əksini tapıb.