Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

SİYASƏT

Türk dövlətlərinin Sammiti: yeni əməkdaşlıq zirvəsinə doğru

Türk dövlətlərinin Sammiti: yeni əməkdaşlıq zirvəsinə doğru

Qırğız Respublikasının Çolpon-Ata şəhərində Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (TDƏŞ) VI Zirvə görüşü keçirilib. Tədbirə ilk dəfə olaraq Özbəkistan və Macarıstan da qatılıb. Sammitdə türk dövlətlərinin əməkdaşlığında aktual hesab edilən müxtəlif məsələlər müzakirə edilib. Bunlara siyasi, iqtisadi, enerji, nəqliyyat, təhlükəsizlik, idman, elm, təhsil və s. sahələr daxildir. 

Zirvə görüşündə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dərin məzmunlu nitq söyləyib. Dövlətimizin başçısı müasir mərhələdə TDƏŞ-in vacib funksiya yerinə yetirdiyini vurğulamaqla yanaşı, üzv dövlətlərin əməkdaşlığının konkret istiqamətlərini də göstərib. Təşkilatın qarşısında duran əhəmiyyətli məsələlərdən biri kimi, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesinə ayrıca diqqət yetirilib. Bundan başqa, TDƏŞ çərçivəsində əməkdaşlığın yeni səviyyəyə yüksəldilməsinin müxtəlif aspektləri haqqında fikirlər söylənilib. Onlar üzərində daha geniş dayanmaq zərurəti mövcuddur.

Tarix və müasirlik: real əməkdaşlıq tələbatının geosiyasi aspekti

Sentyabrın 3-də Qırğız Respublikasının Çolpon-Ata şəhərində keçirilən Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (TDƏŞ) VI Zirvə görüşünün gündəmində əsasən idman və gənclər məsələləri var idi. Tədbirdə Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğız Respublikası və Özbəkistanın dövlət başçıları iştirak ediblər. Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban da Sammitin iştirakçısı olub (bax: Çolpon-Ata şəhərində Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının VI Zirvə görüşü keçirilib / AZƏRTAC, 3 sentyabr 2018).

Öncə vurğulayaq ki, Özbəkistan və Macarıstan müşahidəçi kimi iştirak edirdilər. Ekspertlər bu məqamı xüsusi vurğulayırlar. Çünki TDƏŞ faktiki olaraq genişlənir, ona maraq artır. Xüsusilə Avropanın mərkəzində yerləşən və öz milli mövqeyi ilə seçilən Macarıstanın türk dövlətlərinin təşkilatına maraq göstərməsi diqqəti çəkib. Macarlar Atillanı unutmurlar. Digər tərəfdən, V.Orban Sammitdə açıq bəyan etdi ki, Budapeşt “Yeni İpək Yolu” layihəsinin reallaşması kontekstində TDƏŞ kimi təşkilatlara maraq göstərir. Geosiyasi aspektdə məsələnin bu tərəfi daha aktual özəlliklərə bağlıdır.

Ən əhəmiyyətli cəhət ondan ibarətdir ki, türk dövlətlərinin əməkdaşlıq təşkilatı konkret proqramlar üzərində qurulub. Burada etnik faktor arxa plandadır. TDƏŞ bu səbəbdən inkişaf edir. Onun təməlində şüarçılıq deyil, proqramlar üzrə əməkdaşlıq prinsipləri dayanır. Məhz bu məntiqlə də Macarıstan “Yeni İpək Yolu” layihəsi çərçivəsində türk dövlətləri ilə əlaqələri genişləndirməyə çalışır.

Konkret olaraq, Qazaxıstan, Qırğız Respublikası, Azərbaycan və Türkiyə “Yeni İpək Yolu” layihəsinin əsas iştirakçıları sırasındadırlar. İqtisadi-ticari və nəqliyyat dəhlizləri bu dövlətlərdən keçir. Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkiyə prezidentləri Sammitdəki çıxışlarında həmin məqamı ayrıca vurğulayıblar. Çindən başlanan yol Qazaxıstandan keçməklə Xəzər dənizinə, oradan da Azərbaycan vasitəsilə Avropaya uzanır. Həmin kontekstdə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın aşağıdakı fikirləri maraq doğurur: “Xəzərdən keçməklə Qafqazı və Orta Asiyanı aşaraq Çinə qədər uzanan “Şərq-Qərb Orta Dəhliz” təşəbbüsünə önəm veririk. “Müasir İpək Yolu – Orta Dəhliz” kimi tanınan bu layihənin ən önəmli mərhələsi Azərbaycan ilə birlikdə həyata keçirdiyimiz Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsidir” (bax: əvvəlki mənbəyə).

Bu yol əslində böyük perspektivi olan qlobal əməkdaşlığın əsas damarlarından biridir. Bu baxımdan o, əvəzedilməzdir. Dünyanın müxtəlif ölkələrinin TDƏŞ-ə olan diqqətinin arxasında, şübhəsiz ki, digər faktorlarla yanaşı, həmin məqam da dayanır.

Təbii ki, TDƏŞ kimi beynəlxalq təşkilatın funksiyası yalnız yuxarıda vurğulanan layihə çərçivəsində əməkdaşlıqla məhdudlaşmır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Sammitdəki nitqində təşkilatın fəaliyyəti haqqında dolğun və lakonik fikirlər ifadə edib. Onlardan görünür ki, TDƏŞ həqiqi mənada dünya miqyasında söz sahibi ola biləcək qurum səviyyəsinə yüksəlməkdədir (bax: əvvəlki mənbəyə).

Azərbaycanın dövlət başçısı TDƏŞ-in sosial-siyasi və iqtisadi-mədəni həyatın bütün sahələrini əhatə edən proqramlar üzrə işlədiyini konkret nümunələrlə göstərdi.

Türk dövlətləri tarix, dil, siyasət, iqtisadiyyat, regional təhlükəsizlik, enerji, nəqliyyat, ticarət, idman, təhsil, elm, ekologiya və başqa sferalar üzrə əməkdaşlıq edirlər. O cümlədən Ermənistanın havadarlarının yaxından yardımı ilə Azərbaycana təcavüzünün neqativ nəticələrinin aradan qaldırılması üçün TDƏŞ-in daha fəal mövqe bildirməsinə ciddi ehtiyac vardır. Azərbaycan beynəlxalq təşkilatlarda ölkənin ərazi bütövlüyünün təminini dəstəkləyən və Ermənistanın təcavüzkarlığını pisləyən sənədlərin qəbul edilməsinə nail olub. Dövlət başçısı İlham Əliyev nitqində konkret ifadə edib ki, “BMT, ATƏT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı, Avropa Şurası, Avropa Parlamenti oxşar qərar və qətnamələr qəbul etmişlər” (bax: əvvəlki mənbəyə). Deməli, münaqişənin ədalətli həll edilməsi üçün lazımi hüquqi baza mövcuddur. Onun əsasında TDƏŞ daha konkret və fəal addımlar atmalıdır.

Perspektiv: daha fəal və ədalətli mövqe uğrunda

Bu barədə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Sammitdə maraqlı fikirlər ifadə edib. Qardaş ölkənin başçısı deyib: “Türk dünyası olaraq, sülh və sabitliklə bağlı hər bir məsələyə böyük diqqət yetirməliyik. Bu baxımdan Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həlli üçün əlimizdən gələni etməyə davam edəcəyik” (bax: əvvəlki mənbəyə). İsmarıc aydın və konkretdir: bütün türk dövlətləri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi üçün əllərindən gələni etməlidirlər. Çünki Azərbaycan haqlıdır, onun öz dövlətçiliyini, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumaqdan başqa niyyəti yoxdur.

Azərbaycan və Türkiyə Prezidentlərinin bu məsələni daha çox qabartmasının geosiyasi əhəmiyyəti vardır. Çünki əgər türk dövlətləri ümumi marağa xidmət edən məsələlərdə həmrəylik nümayiş etdirməsələr, bir sıra dost olmayan dairələr bədnam “Ərəb baharı”na oxşar funksiyaları yerinə yetirməli olan “Türk baharı” yarada bilərlər. Bu da hər bir türk dövlətinin silkələnməsi, qeyri-müəyyənliyə düçar edilməsi, münaqişələrə və hətta böyük savaşlara sürüklənməsi üçün yol açır. Bütün bu fəsadların qarşısını birlik, ədalətlilik, qarşılıqlı qayğı, real əməkdaşlıq və güclü dövlətçiliklə almaq mümkündür. Şübhə yoxdur ki, TDƏŞ-in bu baxımdan imkanları genişdir.

Vurğulanan kontekstdə “Yeni İpək Yolu” layihəsi çərçivəsində türk dövlətlərinin əməkdaşlıq təşkilatının yeni geosiyasi stimullar yaratdığı üzərində ayrıca dayanmaq olar. Xəritədən də göründüyü kimi, Çindən başlayan nəqliyyat dəhlizi Avropaya qədər geniş bir məkanda türk ölkələrindən keçir. Şərti olaraq onu “Türk zolağı” adlandırsaq, onda bütövlükdə həmin layihənin ana xəttini məhz bu marşrutun təşkil etdiyini görərik. Çinin Avropaya yolu “Türk zolağı”ndan keçir. Deməli, dünyanın müxtəlif regionlarında yerləşən ölkələr beynəlxalq layihədə iştirak etmək arzusundadırsa, mütləq TDƏŞ kimi təşkilatı nəzərə almalıdırlar.

Aydın görünür ki, burada etnik mənsubluq deyil, müasir dövrün geosiyasi-iqtisadi reallıqları başlıca rol oynayır. Türk dövlətlərinin təbiətən qlobal əməkdaşlıqda pozitiv rol oynaması faktını qəbul edə bilən hər bir dövlət üçün TDƏŞ açıqdır.

Beləliklə, Türk Şurasına üzv dövlətlərin başçılarının VI Zirvə görüşü maraqlı və əhəmiyyətli bir geosiyasi faktı meydana çıxarır. Bu təşkilatın qlobal əhəmiyyətliliyi bir daha təsdiqini tapır. Onun beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində rolu daha geniş və dərin ola bilər. TDƏŞ-ə üzv dövlətlər böyük bir geosiyasi məkanın aparıcı ölkələridir. Onlar konkret beynəlxalq layihələrin (mədəni, iqtisadi, kommunikativ, təhlükəsizlik, ekoloji və s.) təşəbbüskarlarıdırlar. Dünya siyasəti bu baxımdan yeni bir dinamikanın şahidi olmaqdadır. Burada ayrıca bir məqamı vurğulamağa ehtiyac duyulur.

Azərbaycan Türk Şurası tərkibində böyük fəallıq göstərir. Rəsmi Bakı atdığı addımlarla türk dövlətlərinin müasir dövrün tələblərinə uyğun qaydada əməkdaşlığı inkişaf etdirməsinə çalışır. Bu bağlılıqda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Sammitdə ifadə etdiyi bir fikir reallığı dolğun əks etdirir. Qardaş ölkənin başçısı çıxışı zamanı vurğulayıb: “2009-cu ildə Naxçıvan Sazişi ilə qurduğumuz Türk Şurasının ötən müddətdə təşkilati cəhətdən gücləndiyini görürük. Şübhəsiz, bu prosesdə türk dünyasının ağsaqqalı hörmətli Nazarbayevin və Azərbaycan Prezidenti hörmətli qardaşım İlham Əliyevin çox böyük əməyi var” (bax: əvvəlki mənbəyə).

Yuxarıda vurğulanan məqamlardan aydın görünür ki, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının VI Zirvə görüşü tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu Sammit geniş bir geosiyasi məkanda beynəlxalq hüquq çərçivəsində əməkdaşlığa yeni təkan verə bilər. Yalnız türk dövlətlərinin deyil, xoşməramlı istənilən ölkənin bu əməkdaşlıqdan faydalanması üçün yeni imkanlar meydana gəlib. Bu səbəbdəndir ki, TDƏŞ-in yaxın perspektivdə ən dinamik beynəlxalq təşkilatlardan birinə çevrilməsi şansının çox olduğunu proqnozlaşdırmaq mümkündür.

Newtimes.az

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® Balaxanı Əməliyyat Şirkətinin rəhbər və işçi heyəti İlaxır çərşənbəsini qeyd edirlər

FHN-in nümayəndə heyəti Türkiyədə səfərdə olub

Britaniyanın rəsmi sikkəsində “Ulduz müharibələri” filmindən “Minilliyin şahini” təsviri yer alıb

Qlobal qeyri-sabitlik fonunda ölkəmizdəki təhlükəsiz mühit Azərbaycanı beynəlxalq tədbirlər üçün ideal məkana çevirir – RƏY

BDU-nun şəhid məzunu Namiq Cavadovun ailəsi ziyarət olunub

BMU-da əcnəbi tələbələr üçün “Multikultural Novruz bayramı” adlı tədbir keçirilib

Almaniyalı futbolçu mövsümün sonunda karyerasını bitirmək istəyir

BDU “Erasmus+ DIRNA” layihəsinin növbəti təlimində təmsil olunub

Ağalı sakinləri İlaxır çərşənbəni qeyd ediblər FOTO

Akademik: Ekoloji terrora məruz qalmış Azərbaycan torpaqlarının və meşə resurslarının bərpası dövrümüzün ən böyük çağırışıdır

® “Coca-Cola” gəncləri Novruz bayramı münasibətilə təbrik etdi

® Gəncədən məktəbli qız informatika sahəsi üzrə dünyanın ən nüfuzlu universitetinə qəbul olub

Azərbaycan ilə Çin arasındakı qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq mühüm perspektivlərə malikdir

Çiçəkçilik sevdası: Hobbi necə biznesə çevrildi? – MÜSAHİBƏ

Laçında “Can Laçın” Novruz yarmarkası keçirilir FOTO

Allahşükür Paşazadə Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqını təbrik edib

® “Xonça” məhsullarının qida təhlükəsizliyi tələblərinə uyğunluğu təsdiqlənib

Milli Məclisin yaz sessiyasında növbəti iclasının vaxtı və gündəliyi açıqlanıb

Şəki teatrı Novruz bayramı günlərində uşaqları yeni tamaşa ilə sevindirir

Keniyada yol qəzası nəticəsində azı 11 tələbə həlak olub

Türkiyənin zəlzələ bölgəsində inşası tamamlanan mənzillər sahiblərinə təqdim ediləcək

Pedaqoji Universitetdə Çanaqqala zəfərinin ildönümü qeyd olunub

Bakı Mühəndislik Universitetində Təhsilin İnkişafı Fondu ilə əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib

Yaponiya Mərkəzi Bankı 17 ildən sonra mənfi faiz siyasətini dayandırır

"Qədim Şabran" abidəsində Novruz şənliyi

“Qəbələ” İdman Klubu MMA döyüşçüsü ilə müqavilə imzalayıb

Ermənistan “Mir” ödəniş kartına xidməti dayandıracaq

Mingəçevir Dövlət Universitetində Novruz şənliyi keçirilib

NATO-nun Baş katibinin regiona səfərinin Azərbaycandan başlaması ölkəmizin Alyans üçün önəmini nümayiş etdirir - ŞƏRH

“Azərişıq” gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

Yüksək Texnologiyalar Parkının istismar proqramı - seminar

Taksi sürücülərinə ödəniş müqabilində şəhadətnamələrin verilməsinə aydınlıq gətirilib

UNEC-də Nobel Sülh mükafatçısı Məhəmməd Yunus adına mərkəzin açılışı olub

İki audiovizual media subyektinə müvafiq lisenziyalar verilib

Nəsimi rayonunda yerləşən banklardan birindən oğurluq edilməsinin qarşısı mühafizə polisi tərəfindən alınıb VİDEO

Malmödə ABBA-nın “Eurovision”da qələbəsinin 50 illiyinə həsr olunmuş sərgi açılacaq

Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu ərazisində qaçaqmalçılıqla məşğul olan Lənkəran sakini saxlanılıb

Naxçıvanda ağır yol qəzasında 3 nəfər ölüb

Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfəsi NATO-nun ölkəmizə diqqətini artırır - RƏY

Londonda Benksinin növbəti monumental boyakarlıq nümunəsi meydana çıxıb

Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunda uşaqlar üçün Novruz şənliyi təşkil edilib

Məktəblilər Gənclər Kitabxanasının qonağı olublar

® “PAŞA Holding”in “Vətən əmanətlərin keşiyindədir” layihəsi çərçivəsində şəhid ailələrinə bayram sovqatları çatdırılır

“Qala” Dövlət Tarix-Etnoqrafiya Qoruğunda Novruz bayramı münasibətilə tədbir keçirilib

Dünyada təhlükəsiziyin təmin edilməsində Azərbaycan-NATO əməkdaşlığının rolu ŞƏRH

“Atatürk dövründə İran-Türkiyə münasibətləri” – seminar

Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatına başlanılır

“Zirə”nin iki futbolçusu yığma komandalara dəvət alıb

AİBNDX: Malların mənşə ölkəsini təsdiq edən sertifikatların verilməsinin fasiləsizliyi bayram günlərində təmin ediləcək

FHN Novruz bayramı ilə əlaqədar gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

Bu il Şri-Lankaya 500 mindən çox turist gəlib

Cari ilin iki ayı ərzində Azərbaycanda istehsal edilən elektrik enerjisinin miqdarı açıqlanıb

Fransalı tennisçi oyun zamanı huşunu itirib

Domantas Sabonis NBA əfsanələrinin rekordunu təkrarlayıb

Novruz bayramının ilk günündə paytaxtda yağış, dağlıq və dağətəyi rayonlarda isə qar yağacaq

Tramp prezident seçiləcəyi təqdirdə şahzadə Harrini ABŞ-dan qovacaq

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi gücləndirilmiş iş rejimində fəaliyyət göstərəcək

“Novruz gəlir, yaz gəlir” – AzMİU kollektivi İlaxır çərşənbədə tonqal ətrafında bir araya gəldi

BDU Sənaye və Texnoloji Tədqiqat Təşkilatlarının Dünya Assosiasiyasına tamhüquqlu üzv seçilib

“Azəriqaz” Novruz bayramı günlərində gücləndirilmiş iş rejimində çalışacaq

® “Azpetrol” şirkəti yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayını 104-ə çatdırıb

Media: İsrail və HƏMAS Doha danışıqlarında kompromisə hazırdır

Türkmənistanın Ticarət-Sənaye Palatası Türk Ticarət və Sənaye Palataları Birliyinin tamhüquqlu üzvü olub

Türkiyənin yeni milli müdafiə sistemi ictimaiyyətə təqdim edilib

ADA Universiteti Fondunun sponsorluq layihələri üzrə direktoru: Gender arası əməkdaşlıq inkişafın göstəricisidir - açıqlama

Novruz təamlarından istifadə edərkən diqqət yetirilməli məsələlər

Şəhid ailə üzvü olan təhsil işçiləri ilə görüş keçirilib

Milli Kitabxanada Novruz bayramı ilə bağlı elektron məlumat bazası yaradılıb

Yevlaxda Novruz bayramı münasibətilə konsert təşkil olunub

Azərbaycan gimnastları Almaniyada Dünya Kubokunda çıxış edəcəklər

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin yeni veb-saytı istifadəyə verilib

“İnter”in futbolçusu irqçilik etdiyi üçün millinin heyətindən kənarlaşdırılıb

Bir sıra ölkələrdən quşçuluq məhsullarının idxalına məhdudiyyət qoyulub

Blinken Qəzzada atəşkəsi müzakirə etmək üçün Ər-Riyada və Qahirəyə gedəcək

® “Azersun Holding” 10 mindən çox ailəni Novruz sovqatı ilə sevindirib

Azərbaycan poeziyası İspaniyada

Pomidor istehsalçıları ilə görüş keçirilib

Uzun illər itmiş sayılan nadir dəniz qabığı kolleksiyası indi İngiltərədə nümayiş etdirilir

Yanvar-fevral aylarında əlilliyi olan şəxslərə 20,8 min reabilitasiya vasitəsi verilib

“SpaceX” qlobal internet şəbəkəsinə aid daha 22 peyki orbitə çıxarıb

Son iki ayda sosial sahə üzrə 78 mindən çox e-arayış verilib

Fransa Mərakeşə 146 milyon dollar kredit verir

Qazaxıstan Xəzər dənizində hərbi təlimlər keçirib

Ədliyyə naziri Saatlıda vətəndaşları qəbul edib

“Ətirlisən, dadlısan, süfrəmizin yaraşığısan” II Çay Festivalı keçirilib

Martın 18-də aşkarlanan silah və sursatların sayı açıqlanıb

Fransuaza Jilonun rəssamlıq irsi Pikasso Muzeyində

Novruz bayramı ilə əlaqədar yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına dair Fövqəladə Hallar Nazirliyi əhaliyə müraciət edib

Kəngərli rayonunun yaradılmasının 20 illiyinə həsr olunan virtual sərgi təqdim edilib

Bakının abad məhəllələrində Novruz şənlikləri davam edir

Hərbi Prokurorluq işçiləri Müdafiə Nazirliyinin yüksəkrütbəli vəzifəli şəxsləri ilə birgə Novruz bayramı ərəfəsində hərbi hissələrdə olublar

® Monteneqronun sabiq prezidenti Milo Cukanoviç “Azərbaycanın dostu” qızıl ordeni ilə təltif olunub

Dünya Bankı Misirə 6 milyard dollar yardım edəcək

Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi qeyri-iş günlərində səfərə hazırlaşan sürücülərə müraciət edib

Aİ Şurası Ukraynaya yeni yardım fondunu təsdiqləyib

Folklorşünas alim: Torpaq çərşənbəsi insanın təbiətlə həmrəy olması bayramıdır

Türkiyədə fəlakət zonasındakı sakinlər hər ay 15 min evlə təmin ediləcək

DİN: Martın 19-da ölkə üzrə 40 cinayətin açılması təmin olunub

Ölkənin əksər bölgələrinə yağış, dağlıq rayonlara qar yağıb