REGİONLAR
Yusif Şükürlü: Süni yemlə bəslənən tut ipəkqurdu hibridləri üzərində tədqiqat işlərimiz davam etdirilir
Şəki, 25 fevral, Mustafa Dadaşov, AZƏRTAC
Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlər çərçivəsində baramaçılığın və ipəkçiliyin bərpası kənd təsərrüfatının prioritet istiqamətlərindən biri kimi müəyyən edilib. Azərbaycan Prezidentinin 2017-ci il 27 noyabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında baramaçılığın və ipəkçiliyin inkişafına dair 2018-2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı” respublikamızda baramaçılığın və ipəkçiliyin inkişaf etdirilməsi, bu sahəyə dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, ixrac potensialının artırılması və kənd əhalisinin məşğulluğunun təmin edilməsi istiqamətində son illər ölkə rəhbərliyi tərəfindən həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlərin tərkib hissəsi və davamıdır. Dövlət Proqramının məqsədi ipəkçiliyin dayanıqlı əsaslarla inkişafına nail olmaq, ipək emalı sənayesinin xammal təminatını yüksəltmək, istehsal edilən məhsulun keyfiyyətini və həcmini artırmaq, yeni təsərrüfat subyektləri yaratmaq, ipək məhsullarının ixrac potensialını gücləndirmək və məşğulluğu artırmaqdan ibarətdir.
Dövlət Proqramında baramaçılıq və ipəkçilik sahəsində elmi təminatın gücləndirilməsi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) müvafiq strukturlarının qarşısında əsas vəzifələrdən biri olaraq qoyulub. Proqramın icrasında AMEA-nın Şəki Regional Elmi Mərkəz (ŞREM) də fəal iştirak edir.
Regional Elmi Mərkəzin direktoru, fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Yusif Şükürlü Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin icrası istiqamətində görülən işlər və gələcək planlar barədə AZƏRTAC-ın bölgə müxbirinin suallarını cavablandırıb.
-Yusif müəllim, Dövlət Proqramının icrası ilə bağlı Şəki Regional Elmi Mərkəzin qarşısında hansı vəzifələr qoyulub?
-AMEA Rəyasət Heyətinin 2017-ci il 20 dekabr tarixli qərarı ilə təsdiqlənmiş Tədbirlər Planında Şəki Regional Elmi Mərkəzə baramaçılıq və ipəkçilik sahəsində elmi təminatın və kadr potensialının gücləndirilməsi istiqamətində tədqiqatların aparılması tapşırılıb. ŞREM bu sahədə AMEA-nın digər müvafiq institutları arasında aparıcı müəssisə rolunu oynayır. Hazırda Elmi Mərkəzin “Tut ipəkqurdunun seleksiyası” şöbəsi bu sahədə tədqiqat işlərini davam etdirir. Tədqiqat işlərimizin əsas istiqaməti sadəcə məhsuldar ipəkqurdu cinsi yetişdirmək deyil, eyni zamanda, bioloji və texniki göstəricilərinə görə müasir tələblərə cavab verən tut ipəkqurdu cinsləri yaratmaqdan ibarətdir. Fəaliyyətimizdə bu meyarı əsas tuturuq.
- Yeni, məhsuldar ipəkqurdu cinslərinin əldə edilməsi istiqamətində Mərkəz tərəfindən hansı işlər görülür?
-Tədbirlər Planına uyğun olaraq, hazırda Elmi Mərkəz yeni məhsuldar ipəkqurdu cinslərinin və hibridlərinin yaradılması, ilkin toxumçuluğun təşkili, qabaqcıl texnologiyaların və innovasiyaların tətbiqi, beynəlxalq standartların tələbinə cavab verən barama və ipəkçilik məhsullarının istehsalı sahəsində elmi fəaliyyətini davam etdirir. Mərkəz öz fəaliyyətində dünya təcrübəsində ipəkçilikdə mövcud olan mütərəqqi texnologiyaların öyrənilməsi və tətbiqinə, yerli kadrların xaricdə ixtisaslaşmasının həyata keçirilməsinə və təcrübə mübadiləsinin təşkilinə, elmi-texniki əməkdaşlığın dairəsinin genişləndirilməsinə, həmçinin baramaçılıqda tələb olunan təlimat və metodiki vəsaitlərin hazırlanmasına və istifadənin təmin edilməsinə xüsusi diqqət ayırır. Regional Elmi Mərkəzin “Tut ipəkqurdunun seleksiyası” şöbəsində tədqiqatlar nəticəsində əldə edilmiş “Yaqub”, “Çingiz”, “ŞZEM-4”, “GE-143” tut ipəkqurdu cinslərinin, eyni zamanda, “ŞZEM-4 x GE-143”, “GE-143 x ŞZEM-4”, “Yaqub x Çingiz” və “Çingiz x Yaqub” hibridləri əsasında yeni məhsuldar təmiz cinslərin əldə edilməsi, müxtəlif mövsümlərdə onların genotiplərinin yemlənməsinin təşkili, adaptiv seleksiya metodundan istifadə etməklə ekoloji baxımdan dözümlü hibridlərin alınması məqsədilə işlər davam etdirilir. Apardığımız tədqiqatlar artıq öz müsbət nəticəsini göstərir. Bu günlərdə xoş xəbər aldıq. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinin 2019-cu il 14 fevral tarixli əmrinə əsasən, patent almaq məqsədilə təqdim etdiyimiz “Yaqub” və “Çingiz” tut ipəkqurdu cinslərinə, eləcə də “Çingiz x Yaqub” və “Yaqub x Çingiz” ipəkqurdu hibridlərinə respublikanın müxtəlif bölgələrində becərilməsinə icazə və patent (müəllif hüququnun qorunması) verilib.
Baramaçılıq və ipəkçilik sahəsində qabaqcıl təcrübənin, yeni üsul və texnologiyaların öyrənilməsi və tətbiqi istiqamətində tərəfimizdən davamlı tədbirlər həyata keçirilir. Baramaçılığın yem bazasının möhkəmləndirilməsi, intensiv tipli yeni tut bağlarının salınması məqsədilə son illər Çindən ölkəmizə gətirilən tut tinglərindən 25 min ədədi Regional Elmi Mərkəzin təcrübə sahəsində əkilib. Bu il artıq həmin bağın məhsulundan istifadə edə biləcəyik.
- Regional Elmi Mərkəz bölgənin barama istehsalçıları ilə əlaqələr yaradıbmı?
- Baramaçılıq və ipəkçilik sahəsində fəaliyyət göstərən fermerlərə ödənişsiz məsləhət xidmətləri göstərmək, onları maarifləndirmək məqsədilə Elmi Mərkəz tərəfindən “Şimal-qərb bölgəsində çəkil tinglərinin yetişdirilməsi, tut ipəkqurdunun yemləndirilməsi və barama istehsalı” mövzusunda təlim proqramı hazırlanıb və bu proqram əsasında hər il kümçülər üçün təlimlər təşkil edilir. Yaxın günlərdə belə bir təlim Oğuz rayonunda reallaşacaq. Qeyd olunan mövzu üzrə xüsusi metodiki vəsait də hazırlanıb və təlimlər zamanı kümçülərə paylanılır. Bundan əlavə, Elmi Mərkəz tərəfindən ipəkçilik sahəsinə aid təlimatların hazırlanması və çap edilərək bölgənin fermerlərinə paylanılması da nəzərdə tutulur.
- Şəki Regional Elmi Mərkəzdə süni yemlə bəslənən tut ipəkqurdu üzərində təcrübələr də davam edir...
- Məlumat üçün bildirim ki, süni yemlə bəslənən tut ipəkqurdunun Azərbaycana gətirilməsinin təşəbbüskarı Şəki Şəhər İcra Hakimiyyətinin rəhbərliyi olub. Biz Bolqarıstanın Vratsa İpəkçilik Stansiyasından “N2 x HP2 x I 1 x VB1”, “Super-1 x Hesa-2” və “Vr63 x L 22 x Nig 2 x Mer 6” hibridlərini, həmçinin onlara lazım olan süni yem gətirdik. “Süni yemlə bəslənən Bolqar hibridləri” üzərində tədqiqat işlərimiz üçüncü ildir ki, davam etdirilir. Əsas məqsədimiz yerli şəraitə uyğun tut ipəkqurdu nəsilləri yetişdirmək və mümkün dərəcədə, öz reseptimizlə süni yem hazırlamaqdır.
- Süni yemlə bəslənən tut ipəkqurdunun üstünlükləri nədədir?
- Belə tut ipəkqurdunun tətbiqi bu gün Azərbaycan şəraiti üçün bəlkə də perspektivsiz hesab oluna bilər. Lakin nəzərə alın ki, kümçü ilin bütün mövsümündə barama istehsal edə bilir. İstehsalın həcmi elə planlaşdırılır ki, baramanı “boğmağa”, qurudub anbarlara yığmağa ehtiyac qalmır. İstehsal olunan barama elə çiy-çiy açılmağa göndərilir. Qeyd edim ki, çiy baramanın açılması quru baramadan daha rentabellidir. Şübhəsiz ki, gələcəkdə barama istehsalı bu istiqamətdə gedəcək. Bu sahədə intensiv tədqiqatlar aparmasaq, sonra gec olacaq.
- Süni yemin tərkibinə nə daxildir?
Süni yemin tərkibinin əsas hissəsi 20-40 faiz qurudulmuş tut yarpağıdır. Ora müxtəlif duzlar, vitaminlər əlavə olunur. Süni yemi yalnız bu cür yemə uyğunlaşdırılan tut ipəkqurdları qəbul edir.
- Sonda gələcək planlarınız barədə məlumat verərdiniz.
- Baramaçılığın və ipəkçiliyin inkişafı üzrə nəzərdə tutulan işlərin vahid proqram əsasında həyata keçirilməsi məqsədilə hazırlanan "Azərbaycan Respublikasında baramaçılığın və ipəkçiliyin inkişafına dair 2018-2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı" bu sahəyə dövlət dəstəyinin gücləndirilməsinə, ixrac potensialının artırılması və kənd yerlərində məşğulluğun təmin edilməsinə yönəldilib. Tək barama istehsal etməklə kənd yerlərində məşğulluğun lazımi səviyyədə təmin edilməsinə nail ola bilmərik. Dünyanın bir çox ölkələrində ailələr baramanı sadə üsullarla açmağı, sapı burmağı, parça toxumağı bacarır və il ərzində bu üsulla ailələrinə qazanc gətirirlər. Bu istiqamətdə vaxtında tədbirlərin görülməsi yerli və regional turizmin inkişafına da öz təsirini göstərəcək.
- Regional Elmi Mərkəzin bu sahəyə aid konkret planı varmı?
- Biz bu sahədə “ABAD” layihəsinə güvənirik. Onların köməyi ilə kurslar təşkil etməyi planlaşdırırıq. Lazım gələrsə, xaricdən də bu sahənin mütəxəssislərini dəvət edə bilərik.
- Maraqlı müsahibə üçün çox sağ olun.
Mustafa Dadaşov
AZƏRTAC-ın bölgə müxbiri