Lerik, 19 iyun, İsmayıl Cəfərli, AZƏRTAC 

Lerik rayonunun Zuvand ərazisindəki dərman bitkiləri xalq təbabətində istifadə üçün əvəzsiz xəzinədir. Təəssüflər olsun ki, ekoloji tarazlığın pozulması və antropogen amillər bəzi bitkiləri ciddi təhlükə ilə üz-üzə qoyur.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Azərbaycanın səfalı bölgələrindən olan Lerik rayonunun florası çoxsaylı müalicəvi dərman bitkiləri ilə zəngindir. Dəniz səviyyəsindən 1850 metr yüksəklikdə yerləşən Zuvand çökəkliyi 30 min hektar ərazini əhatə edir. Bu yerlərdə bitən kəklikotu, itburnu, qatırquyruğu, çobanyastığı, solmazçiçəyi, bağayarpağı, yemişan, baldırğan, qırxbuğum və digər saysız–hesabsız dərman bitkiləri min bir dərdə dərmandır. Yerli sakinlər bu yerlərdə şəfalı bitkilərdən toplayaraq və müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə edirlər.

Zuvand kənd sakini, şəfalı bitkiləri toplayan Kamal Məmmədov deyib: “Hər kəndin öz bitki örtüyü var. Biz hər ay kəndlərdə gəzib həmin bitkiləri yığırıq. Hər bitkinin öz yığım dövrü var. Sonra bu bitkiləri qurudur və onlardan istifadə edirik. Kənd camaatı bir çox xəstəliklərin müalicəsində bu bitkilərdən istifadə edir. Daha çox boymadərən bitkisini yığırıq. Bu bitkini mədə-bağırsaqda yara olanda çay kimi dəmləyib içirik. Bu yerlərdə onun dörd növü var. Kəklikotu da yığırıq. Təzyiqin, baş ağrısının dərmanıdır”.

Zəngin Zuvand təbiəti hələ keçən əsrin əvvəllərindən dünya alimlərinin diqqət mərkəzində olub. Alman və fransız alimlər, eləcə də digərləri burada elmi-tədqiqat işləri aparıblar. Hazırda da AMEA-nın Genetik Ehtiyatlar İnstitutu bir çox ölkələrin alimləri ilə nəsli kəsilməkdə olan endemik bitkilərin mühafizəsi və çoxaldılması istiqamətində əməkdaşlıq edir. İnstitutun bir neçə il əvvəl yaradılan Zuvand dayaq məntəqəsi nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvanların, tərəvəz bostan bitkilərinin yabanı əcdadlarının mühafizəsi və çoxaldılması işlərini davam etdirir.

AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Zuvand dayaq məntəqəsinin müdiri Elxan Nurullayev deyib: “Son vaxtlar biz bu bitki nümunələrini toplayırıq. Amma bu gün onu deyə bilərəm ki, bu bitkilərin istifadəsinə maraq çox azdır. Biz bu bitkilərin toxumlarını toplamaqla institutun bankına təhvil verir və dünya miqyaslı alimlərin diqqətini buraya cəlb edirik. Həmçinin bu bitkilərin qorunub saxlanması və mühafizəsi ilə məşğuluq”.

Zuvand çökəkliyinin quraqlıq və rütubətli ərazilərinin iqlimə xas bitki aləmi var. Bir çox bitki növləri “Qırmızı kitab”a daxıl edilib. Bəzi bitkilərin də nəsli kəsilmək üzrədir. Bir neçə il əvvəl Polşa, Yaponiya, Almaniyadan gəlmiş alimlər Zuvand təbiətini öyrənib, fauna florası ilə bağlı tədqiqat aparıblar. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, nadir və endemik bitkilərin nəslinin kəsilməsinə gətirib çıxaran amillərdən biri onların kütləvi şəkildə kök qarışıq çıxarılmasıdır.

AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Zuvand dayaq məntəqəsinin müdiri qeyd edib ki, hazırda institutun Botanika şöbəsinin əməkdaşları Aydın Əsgərovun rəhbərliyi ilə bu ərazidə geniş tədqiqat işləri aparırlar: “Biz mütəmadi bu bitkiləri toplayırıq. Xalq təbabəti ilə məşğul olan insanlarla əlaqə saxlayırıq, xalq bilicilərinin verdikləri məlumatlar əsasında bu bitkilərin faydaları barədə əhali arasında maarifləndirmə işləri aparırıq”.

Qeyd edək ki, qoruq ərazilərdə mühafizə olunan və sərhəd zolağında rast gəlinən nadir və endemik bitkilərin toxumları cücərmə şəraiti olan yerlərdə səpilərək artırılır.