Kənd təsərrüfatı münaqişələrində yerli qanunlar, normativ aktlar və ətraf mühitin qorunması ilə bağlı qaydalar mühüm rol oynayır

Bakı, 7 noyabr, AZƏRTAC

Mediasiyanın kənd təsərrüfatı sahəsində mübahisələrin həlli üçün perspektivli bir vasitə olmasına baxmayaraq, bir sıra çətinliklər hələ də mövcuddur. Bu çətinliklər mediasiyanın tətbiqini məhdudlaşdıran, amma həll olunması mümkün olan maneələrdir. Mediasiya Şurasının üzvü, mediator Hümmət Əliyev hesab edir ki, mediasiya sisteminin inkişafı üçün təhsil, hüquqi çərçivənin təkmilləşdirilməsi və iqtisadi dəstəyin artırılması vacibdir. Bu sahədə daha çox maarifləndirmə, təlim və təcrübə proqramları ilə mediasiyanın effektiv tətbiqi artırıla bilər.

Hümmət Əliyev AZƏRTAC-a müsahibəsində aqrar sahədə fermerlərin üzləşdikləri problemlərin həllində, münaqişələrin yoluna qoyulmasında və gərginliyin azaldılmasında mediasiyanın önəmindən danışıb.

-Kənd təsərrüfatı sahəsindəki mübahisələrin əsas səbəbləri nələrdir? Aqrar sahədə mediatorlara ən çox hansı işlər üzrə müraciət olunur?

-Kənd təsərrüfatı sahəsində mübahisələr müxtəlif səbəblərdən meydana gələ bilər. Bu mübahisələr yerli icmaların və fermerlərin gündəlik fəaliyyətlərinin mərkəzində yerləşir. Kənd təsərrüfatı mübahisələrinin ən əsas səbəblərindən biri torpaq istifadəsi ilə bağlıdır. Torpaq mülkiyyəti, icarə şərtləri, torpaq sahələrinin bölüşdürülməsi və ya sərhəd mübahisələri kənd təsərrüfatında tez-tez rast gəlinən məsələlərdəndir. Aqrar sahədə suyun qeyri-bərabər paylanması və istifadəsi də mübahisələrin başlıca səbəblərindəndir. Suvarma haqları, su istifadəsi üçün razılaşmaların pozulması və ya su qaynaqlarının qıtlığı ilə bağlı məsələlər, həmçinin su ilə bağlı hüquqların təyin olunmaması mübahisələrə səbəb ola bilər. Aqrar mübahisələrin digər bir sahəsi əkinçilik fəaliyyətlərində yaranan anlaşılmazlıqlardır. Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri, satışı və daşınması ilə bağlı məsələlər, əkin növlərinin dəyişdirilməsi və məhsulun keyfiyyəti ilə əlaqədar problemlər də tez-tez baş verir. İşçi və işəgötürən münasibətləri də mübahisələrə səbəb ola bilər. Bu, əmək haqqı, iş saatları, iş təhlükəsizliyi, işçinin işdən çıxarılması və digər əmək şərtləri ilə bağlı mübahisələri əhatə edir. Əməkdaşlıq məsələləri xüsusilə kəskin mövsümi işçi tələbi ilə əlaqədar olaraq gündəmdə olur.

Digər məqam torpaqların çirklənməsi, su mənbələrinin zəhərlənməsi və ya ətraf mühitin qorunması ilə bağlı mübahisələrdir. Kənd təsərrüfatı sahəsində istifadə olunmayan torpaq sahələrinin idarə edilməsi, icarə müqavilələrinin pozulması, torpağın istifadəsi üçün razılaşmaların əksikliyi və ya torpaq sahiblərinin qarşılıqlı razılaşmalarda çatışmazlıqları ilə əlaqəli olaraq yaranan problemlər də kifayət qədərdir. Kənd təsərrüfatı sektoru çox vaxt müxtəlif maraqları olan fərqli tərəflərin bir araya gəldiyi bir sahədir, buna görə də mübahisələrin qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq yolu ilə həlli vacibdir. Yaranan problemlərin həllində mediasiya çox vacib bir vasitə ola bilər.

-Kənd təsərrüfatı sahəsində mediasiya xidməti göstərmək üçün mediator hansı bacarıqlara sahib olmalıdır?

- Bu sahənin xüsusiyyətlərini və iştirakçıların müxtəlif ehtiyaclarını nəzərə alaraq, kənd təsərrüfatı sahəsində mediasiya xidməti göstərən mediatorun müəyyən bacarıqlara və xüsusiyyətlərə sahib olması vacibdir.

Əməkdaşlıq və empatiya bacarığı:

Kənd təsərrüfatı münaqişələri tez-tez yerli icmalar arasında, kənd təsərrüfatı istehsalçıları, fermerlər və digər əlaqədar tərəflər arasında yaranır. Mediator bu münaqişələri həll edərkən iştirakçılara empatiya göstərməli, onların narahatlıqlarını anlamalı və obyektiv bir yanaşma ilə hər iki tərəfin maraqlarını balanslaşdırmalıdır.

Ətraflı bilik və təcrübə:

Kənd təsərrüfatı sahəsinin spesifik xüsusiyyətlərini, kənd təsərrüfatı qanunvericiliyini və bu sahədəki iqtisadiyyatın əsaslarını bilməli və anlayışlı olmalıdır. Məsələn, yerli torpaq qanunları, suvarma hüquqları, kənd təsərrüfatı bazarlarının tənzimlənməsi və ya ətraf mühitin qorunması ilə bağlı biliklər vacibdir.

Kommunikasiya bacarıqları:

Mediator tərəflər arasında açıq və səmimi dialoq qurma bacarığına malik olmalıdır. Fermerlər, əkinçilər və ya kənd təsərrüfatı təşkilatları bəzən təhsil səviyyələri və məlumatlılıq baxımından fərqlənə bilərlər. Buna görə də, mediator mürəkkəb məsələləri sadə və anlaşılan şəkildə izah edə bilməli, həmçinin hər iki tərəfi dinləməyi bacarmalıdır.

Münaqişələrin həlli strategiyaları:

Kənd təsərrüfatı sahəsində qarşılaşılan münaqişələr bəzən kompleks ola bilər. Bu səbəbdən mediator müxtəlif münaqişə həlli metodlarını (məsələn, yaradıcı fikir mübadiləsi, kompromislər tapma və ya yenilikçi yanaşmalar tətbiq etmə) tətbiq etməyi bacarmalıdır. Kənd təsərrüfatı sahəsində yaranan mübahisələr tez-tez yerli şərtlərə və resurslara bağlı olduğu üçün, mediator hər bir vəziyyəti diqqətlə qiymətləndirərək ən uyğun həll yolunu tapmalıdır.

Tərəflərin psixoloji anlayışı:

Fermerlər və kənd təsərrüfatı sahəsinin digər iştirakçıları bəzən öz ehtiyaclarını və problemlərini daha emosional şəkildə ifadə edə bilərlər. Mediator bu emosional yükü düzgün şəkildə idarə etməli və münaqişə tərəflərini daha rasional və konstruktiv müzakirələrə yönəltməlidir.

Yenilikçi düşüncə və fəaliyyət:

Kənd təsərrüfatı sahəsində mübahisələr təkcə iqtisadi, hüquqi və sosial deyil, bəzən ekologiya və təbii resursların idarə edilməsi ilə bağlı da ola bilər. Mediator tərəfləri daha ekoloji cəhətdən davamlı və iqtisadi baxımdan faydalı həll yolları tapmağa təşviq etməlidir.

Təşkilatçılıq bacarığı:

Mübahisələrin həlli prosesində zaman və məkan idarəsi vacibdir. Kənd təsərrüfatı mübahisələrində bir çox tərəf iştirak edə bilər, buna görə də mediator hər birini prosesə daxil etməli, prosesin mərhələlərini düzgün planlamalı və iştirakçılara aydın şəkildə izah etməlidir.

-Aqrar mübahisələrdə mediasiyanın məhkəmə mübahisələri ilə müqayisədə üstünlükləri nələrdir?

- Aqrar mübahisələrdə mediasiyanın məhkəmə mübahisələri ilə müqayisədə bir çox üstünlükləri var. Bu üstünlüklər həm tərəflərin, həm də cəmiyyətin daha sürətli, daha az maliyyətli və daha davamlı həll yollarına çatmalarını təmin edir. Mediasiya, məhkəmə proseslərinə nisbətən daha sürətli bir həll yolu təqdim edir. Məhkəmə prosesləri bəzən illərlə davam edə bilər, xüsusilə də kənd təsərrüfatı kimi sahələrdə çoxsaylı tərəflərin və maraqların olduğu hallarda. Mediasiya prosesində isə tərəflər arasında mübahisələr daha sürətlə həll edilə bilər, çünki bu prosesdə uzun məhkəmə prosedurları, iclaslar və qaydalara riayət etmə tələbləri yoxdur. Tərəflər bir neçə sessiya ərzində mübahisəni sülh yolu ilə həll etməyə nail ola bilərlər. Məhkəmə prosesləri ümumiyyətlə daha bahalı olur, çünki hüquqi xərclər, məhkəmə rüsumları və digər müvafiq xərclər hər iki tərəf üçün əlavə maliyyə yükü yaradır. Mediasiya isə daha az xərclidir, çünki prosesin vaxtı daha qısa olur və tərəflərin hüquqi müşavirəyə ehtiyacı minimuma enir. Bu, xüsusən kiçik fermerlər və kənd təsərrüfatı sahəsində çalışanlar üçün maliyyə yükünü azaldır. Mediasiya tərəflər arasında daha yaxşı anlaşma və əməkdaşlıq ruhunun qurulmasına imkan verir. Məhkəmə prosesləri çox vaxt qərəzli və qarşılıqlı münasibətləri zədələyən mübarizə şəraitində keçə bilər. Əksinə, mediasiya prosesi tərəflərin bir-birini daha yaxşı başa düşməsinə, qarşılıqlı hörmətin artırılmasına və birgə işgüzar münasibətlərin qorunmasına şərait yaradır. Mediasiya nəticəsində əldə olunan razılaşmalar tərəflərin birgə razılığı ilə həyata keçirilir. Məhkəmə qərarları isə bir tərəfin məğlub olması ilə nəticələnir, bu da tərəflər arasında narazılıq və məyusluq yarada bilər. Mediasiya yalnız mövcud mübahisələri deyil, həm də gələcəkdə baş verə biləcək potensial problemlərin qarşısını almağa kömək edir. Mediasiya prosesində tərəflər yalnız cari mübahisəni həll etməklə kifayətlənmir, həm də qarşılıqlı anlaşma quraraq gələcəkdə oxşar problemlərin təkrarlanmaması üçün tədbirlər görürlər.

-Azərbaycanda Mediasiya institutu yaranandan sonra fermerlərin problemlərinin həllində hansı müsbət dəyişikliklər var?

-Mediasiya institutu yaranandan sonra xüsusilə fermerlər arasında baş verən mübahisələrin həlli sahəsində bir sıra müsbət dəyişikliklər baş verib. Bu inkişaf həm kənd təsərrüfatı sahəsinin stabil inkişafına, həm də fermerlərin üzləşdiyi mübahisələrin daha səmərəli və ədalətli şəkildə həllinə xidmət edir. Mediasiya institutunun yaranmasından sonra kənd təsərrüfatı sahəsindəki mübahisələr daha sürətlə və daha az bürokratik maneələrlə həll edilməyə başlanmışdır. Mediasiya kənd təsərrüfatında mübahisələrin davamlı həlli kimi effektiv bir vasitə olaraq çıxış edə bilər.

Kənd təsərrüfatı sahəsində fəaliyyət göstərən tərəflər arasında maraqlar çox vaxt fərqli olur. Məsələn, fermerlər daha yüksək qiymət almaq istəyirlər, alıcılar isə daha ucuz qiymətlə məhsul əldə etmək istəyir. Mediasiya bu fərqli maraqların ortaq bir həllə gətirilməsində əhəmiyyətli rol oynayır, çünki tərəflər arasında mübahisələrin yalnız hüquqi deyil, həm də iqtisadi və sosial aspektlərdən yanaşılaraq həlli mümkündür. İqlim dəyişikliyi, bazar qiymətlərinin dəyişməsi, yeni texnologiyaların tətbiqi və digər amillər də kənd təsərrüfatında daim yeni mübahisələrə səbəb olur. Mediasiya bu mübahisələrə sürətli və uyğun həll yolları təqdim edir. İqtisadiyyatın dinamikasını nəzərə alaraq, mediasiya mübahisələrə çevik və vaxtında reaksiya verə bilir. Burada ən vacib məqam ondan ibarətdir ki,kənd təsərrüfatında mübahisələrin həlli yalnız tərəflərin maraqlarına deyil, həm də cəmiyyətin ümumi rifahına xidmət edir. Aqrar sahədə yaranan mübahisələr yalnız fərdi məsələlərlə deyil, həm də kollektiv məsələlərlə bağlı olur. Fermerlər arasında kollektiv müqavilələr, məhsulun paylaşılması və resursların istifadəsi ilə bağlı mübahisələr geniş yayılıb. Mediasiya bu cür məsələlərin həllində həm fərdi, həm də kollektiv razılaşmaların əldə edilməsinə kömək edir, bu da uzun müddətli əməkdaşlıq və uğurlu tərəfdaşlıqların yaranmasına şərait yaradır.

-Bu sahədə üzləşdiyiniz çətinliklər hansılardır?

-Kənd təsərrüfatı sahəsində mediasiya tətbiq edərkən qarşıya çıxan bir sıra çətinliklər mövcuddur. Bu çətinliklər həm mediatorların fəaliyyətini, həm də fermerlərin mediasiya prosesinə münasibətinə təsir edir.

Fermerlər və digər aqrar sahə iştirakçıları, bəzən mediasiya prosesinə qarşı tərəddüd və inamsızlıq göstərə bilərlər. Azərbaycanda hələ də ənənəvi məhkəmə yolları üstünlük təşkil edir və bir çox fermerlər mediasiyanı məhkəməyə alternativ bir vasitə kimi qəbul etmir. Mediasiya, məhkəməyə nisbətən daha yeni bir həll yolu olduğu üçün bu sahədə təcrübəsizlik və inamsızlıq müşahidə oluna bilər. Azərbaycanda mediasiyanın hüquqi çərçivəsi inkişaf etməkdə olsa da, hələ də bəzi boşluqlar mövcuddur. Mediasiya ilə bağlı qanunvericiliyin tətbiqinə dair müəyyən çətinliklər, xüsusən də kənd təsərrüfatı mübahisələrinə aid xüsusi qaydaların olmaması, prosesin effektivliyini azalda bilər. Bu, həm mediatorlar, həm də tərəflər üçün müəyyən hüquqi məhdudiyyətlər yaradır. Təəssüf ki, aqrar sahədə çalışan bir çox fermerlər, mediasiya prosesi və onun faydaları haqqında kifayət qədər məlumatlı deyillər. Mediasiyanın hüquqi, sosial və iqtisadi üstünlüklərini başa düşməmələri, onlara bu vasitəni seçməkdə çətinlik yaradır. Həmçinin, fermerlərin bəziləri media və hüquq məsələlərində təcrübəsiz olduqları üçün, mediasiyanın nə qədər faydalı olacağına dair şübhələr irəli sürə bilərlər. Bəzi kəndlərdə və icmalarda mediasiya mədəniyyəti inkişaf etməyib. Ənənəvi olaraq, mübahisələr daha çox şifahi razılaşmalar və ya icma rəhbərlərinin müdaxiləsi ilə həll edilir. Bu səbəbdən, mediasiyanın tətbiqi hələ də geniş yayılmayıb və kənd təsərrüfatı sahəsində mediasiya həlli barədə daha çox maarifləndirmə və təlimə ehtiyac vardır.

-Mediasiya imkanını nəzərdən keçirən tərəflərə tövsiyələriniz?

-Kənd təsərrüfatı mübahisələrinin həlli üçün mediasiya imkanını nəzərdən keçirən tərəflər mediasiya prosesinə başlamazdan əvvəl onun üstünlüklərini və faydalarını yaxşı başa düşməlidirlər. Mediasiya mübahisələrin sürətli, ucuz və səmərəli həllinə imkan verir. Məhkəmə ilə müqayisədə daha az stresli və məxfi bir proses olduğundan, fermerlər və digər tərəflər üçün daha əlverişli bir alternativ təqdim edir. Tərəflər mediasiyanın mübahisələrini necə yüngülləşdirəcəyini və uzunmüddətli əlaqələri necə yaxşılaşdıracağını anlamağa çalışmalıdırlar. Mediasiya prosesinin uğurlu olması üçün tərəflər arasında etimadın və açıq ünsiyyətin olması vacibdir. Hər iki tərəf öz mövqelərini dürüst və açıq şəkildə ifadə etməli, eyni zamanda, qarşı tərəfin fikirlərinə hörmətlə yanaşmalıdır. Bu, daha effektiv mübahisə həlli və qarşılıqlı razılaşmanın əldə edilməsinə kömək edəcəkdir.

Mediasiya mübahisəni birbaşa “qazanmaq” deyil, hər iki tərəf üçün əlverişli bir həll yolu tapmağa yönəlik olmalıdır. Tərəflər həm öz maraqlarını, həm də qarşı tərəfin maraqlarını nəzərə almalıdırlar. Bu yanaşma hər iki tərəf üçün daha davamlı və razılaşdırılmış nəticələrə gətirib çıxarır. Tərəflər mediasiyaya başlamaq qərarı verdikdə, bu sahədə təcrübəsi və biliyi olan bir mediator seçmək vacibdir. Kənd təsərrüfatı sahəsində mübahisələrin həllində təcrübəli və müvafiq təlimlər keçmiş bir mediator seçmək, prosesin düzgün və effektiv aparılmasına kömək edəcəkdir. Hər iki tərəf də səbirli olmalı, prosesə açıq fikirlə yanaşmalı və tərəflər arasında yaradıcı həllər üzərində işləməyə hazır olmalıdırlar. Mediasiya kənd təsərrüfatı sahəsindəki mübahisələrin həlli üçün bir çox fayda təmin edir.

Məhkəmə prosesləri adətən uzun və bürokratik olur. Fermerlər mediasiya vasitəsilə mübahisələrini daha qısa müddətdə həll edə bilərlər. Bu, onların işlərini davam etdirmələrinə imkan verir, iş vaxtı itirməmələrini təmin edir və məhsuldarlığı artırır. Fermerlər üçün maliyyə baxımından əlverişli bir alternativ olan mediasiya, xüsusən kiçik və orta ölçülü fermerlər üçün çox faydalıdır.

Mediasiya fermerlərin maliyyə məlumatlarının qorunmasını da təmin edir. Mediasiya mübahisələri hüquqi tərəflərlə qarşı-qarşıya gəlmədən, həmçinin zərərləri artırmadan həll etməyə imkan verir. Məhkəmə yolu ilə mübahisələrin həlli, hər iki tərəf üçün daha çox risk və gərginlik yarada bilər. Mediasiya isə tərəflər arasında etimad və qarşılıqlı razılaşma əsasında sülh yolu ilə mübahisələrin həllini təklif edir. Beləliklə, fermerlər üçün mediasiya, yalnız mübahisələrin həllinə kömək etməklə kifayətlənmir, həm də onların işlərini davam etdirmə və gələcəkdə daha sağlam əməkdaşlıq qurma şansı yaradır. Mediasiya, həmçinin mübahisələrin maliyyə, hüquqi və vaxt baxımından daha sərfəli həllini təmin edir. Fermerlər üçün mediasiyanın faydaları, uzunmüddətli nəticələrə yönələn daha davamlı və daha razılaşdırılmış həllər təqdim edir. Fermerlər mediasiya ilə bağlı məlumatlandırılarsa, bu alətə daha çox müraciət edərlər. Mediasiya, həmçinin fermerləri müqavilə şərtləri, torpaq hüquqları və su mülkiyyəti haqqında maarifləndirə bilər. Bu təlimlər fermerlərin daha yaxşı qərarlar qəbul etmələrinə və mübahisələrin qarşısını almalarına kömək edir.

-Müsahibə üçün təşəkkür edirik.

Hüquqşünas, mediator Hümmət Əliyev

Əlaqə: (077) 250-77-44

https://www.instagram.com/hummat.aliyev/