Bakı, 10 sentyabr, Rabil Kətanov, AZƏRTAC

Ukrayna ilə Rusiya arasında təbii qazın Avropaya tranzit nəqlinə dair imzalanmış müqavilənin müddəti qarşıdan gələn dekabrda başa çatır. Ukrayna qəti şəkildə bildirib ki, müqavilənin müddətini uzatmaq niyyətində deyil. Rusiya ilə Ukrayna arasında davam edən müharibə Avropanın enerji təhlükəsizliyinə təhdid yaradıb. Ukraynada hərbi əməliyyatlar başlayandan bəri Avropanın enerji bazarında təbii qazın qiyməti artıb. Belə ki, ötən ilin dekabrında Avropa birjalarında təbii qazın qiyməti 30 faiz artaraq 1000 kubmetr üçün 560 dollardan 700 dollara yüksəlib.

Hərbi əməliyyatların davam etməsinə baxmayaraq, Rusiya Ukrayna ərazisindən hələ də Avropaya qaz ixrac edir. “Qazprom”un açıqlamasına görə, əvvəlki illərdən fərqli olaraq, Avropaya qaz ixracının həcmi 10 dəfə azalıb. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesabatında isə göstərilir ki, ötən il Rusiyanın qaz ixracı 60 faiz azalıb və Avropaya bu həcm cəmi 15 milyard kubmetrə düşüb. Ukraynanın öz ərazisindən Rusiya qazının tranzitinə imkan verməməsi və Avropa İttifaqının (Aİ) rus qazından tamamilə imtina etmək niyyəti dilemma yaradıb.

“Bloomberg”in enerji üzrə mütəxəssisi Havyer Blas qeyd edir: “2025-ci ilin fevralında Aİ məsələni gündəliyə çıxaracaq və martın 3-də Rusiyadan qaz ixracı tamamilə kəsiləcək. Odur ki, Aİ alternativ mənbələrdən təbii qaz ixracının artırılması üçün hərəkətə keçməlidir”. Aİ təhlükəni nəzərə alaraq hərəkətə keçdi və Azərbaycandan Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə təbii qaz ixracı artırıldı.

Prezident İlham Əliyev Beynəlxalq Çernobbio Forumunda “Yeni geosiyasi şəraitdə Azərbaycanın rolu” adlı sessiyada çıxışında bununla bağlı bildirdi: “Bu gün enerji təchizatı onu aydın şəkildə nümayiş etdirir ki, enerji təhlükəsizliyi milli təhlükəsizliyin ayrılmaz parçasıdır. Azərbaycandan İtaliyayadək uzanan, Cənub Qaz Dəhlizi adlanan 3500 kilometrlik inteqrasiya edilmiş boru kəməri sistemi bu gün 10 ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin edir. Hazırda 10 ölkə Azərbaycandan qaz alır və onlardan 7-si Avropa İttifaqının üzvüdür. Bu səbəbdən Avropa Komissiyası Azərbaycanı ümum-Avropa qaz təchizatçısı və etibarlı tərəfdaş adlandırır”.

Azərbaycan 2021-ci ilin iyulunda Aİ ilə imzaladığı müqaviləyə əsasən, 2027-ci ilədək Cənub Qaz Dəhlizi ilə Avropaya təbii qaz ixracının həcmini 30 milyard kubmetrə çatdıracaq. Energetika Nazirliyinin açıqlamasına əsasən, 2028-ci ildə “Ümid” və “Abşeron” yataqlarından böyük həcmdə təbii qazın hasil edilərək dünya bazarına çıxarılması gözlənilir.

Azərbaycanın təsdiq edilmiş təbii qaz ehtiyatı 2,6 trilyon kubmetrdir ki, bu da uzun müddətdə qaz ixracının artırılmasına imkan verir. Bundan başqa, 2027-ci ilin sonunadək Azərbaycan yaşıl enerji layihələri çərçivəsində 1862 MVt külək və günəş elektrik enerjisi istehsal etməyi planlaşdırıb ki, bu da 1 milyard kubmetr “mavi yanacağa” qənaət etməyə imkan verəcək.

Bu gün Avropanın 4 ölkəsində - Macarıstan, Slovakiya, Çexiya, Avstriyada ciddi enerji problemi gözlənilir. Qışın necə keçiriləcəyi bir tərəfə, əlavə olaraq təkcə Slovakiya büdcəsində 700-800 milyon dollar həcmində defisit yarana bilər və digər ölkələr də ciddi enerji problemi ilə üz-üzədir. Problemin aradan qaldırılması istiqamətində Azərbaycanın məxsusi rolu var. Almaniyanın “Handelsblatt” qəzeti yazır ki, hazırda Aİ, Rusiya və Azərbaycan arasında Avropaya qaz ixracının artırılması istiqamətində danışıqlar davam edir. Avropa şirkətləri Azərbaycan qazını alıb Rusiyaya məxsus kəmərlə Ukrayna ərazisindən Avropaya nəql etmək istəyirlər. İstər Rusiya, istərsə də Aİ-nin məsələnin həlli üçün Azərbaycana müraciəti də təsadüfi xarakter daşımır. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu gün Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu öz bəhrələrini verməkdədir. Ölkəmiz həm Rusiya, həm də Ukrayna ilə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq əlaqələrini qoruyub saxlayır. Bunun nəticəsidir ki, müharibə vəziyyətində olmalarına baxmayaraq, bu iki dövlət Azərbaycana etimad göstərərək qaz tranziti məsələsində rəsmi Bakının vasitəçilik etməsini istəyir. Prezident İlham Əliyevin diplomatik məharəti, Azərbaycanın qlobal siyasi proseslərdə vasitəçilik etməsi onu deməyə əsas verir ki, ölkəmiz beynəlxalq aləmdəki nüfuzunu daha da möhkəmləndirib və dünya birliyində söz sahibinə çevrilib.

Beynəlxalq Çernobbio Forumunda moderatorun suallarını cavablandıran Prezident İlham Əliyev qaz tranziti məsələsi ilə bağlı qeyd edib: “... Ukrayna ərazisində qazın tranzitinin davam etdirilməsi ilə bağlı Rusiya, Ukrayna və Avropa təsisatları tərəfindən bizə müraciət edildi. Bir neçə aydır ki, biz ümumi məxrəcə gəlmək üçün böyük səylər göstəririk. Məlumdur ki, bu tranzit dayanarsa, - bu isə dekabr ayına təsadüf edəcək, - bir neçə Avropa İttifaqı ölkəsi təbii qazın fiziki əlçatanlığı ilə bağlı ciddi çətinliklərlə üzləşəcək. Biz, sadəcə, həmin ölkələri və Ukraynanı dəstəkləmək istəyirik. Çünki qazın tranziti dayandığı halda Ukraynanın qazpaylayıcı sistemi tamamilə iflic olacaqdır. Bizdə müəyyən nikbinlik var. Çünki biz bu kontekstdə hər iki ölkə ilə təmasdayıq və görürük ki, ciddi irəliləyiş üçün zəmin var. Ancaq tərəfimdən təfərrüatların açıqlanması erkən olar. Burada uğura nail ola bilsək, zənnimcə biz bütün regionu viran edən bu müharibəyə son qoymaq üçün əlavə addımlar ata bilərik”.

Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında yalnız təbii qaz ixrac etməklə deyil, həm də vasitəçi ölkə kimi iştirak edəcək. Danışıqlar müsbət nəticələnsə və Azərbaycan qazı Ukrayna ərazisindən Mərkəzi Avropaya nəql olunmağa başlasa, bu amil Kiyevin enerji infrastrukturunun bombalanmasını dayandırar. Azərbaycan Prezidentinin praqmatizmi Aİ-nin, Rusiyanın, Ukraynanın diqqətindən yayınmayıb. Əvvəla Prezident İlham Əliyevə müstəqil bir dövlətin rəhbəri kimi böyük inam var. Digər tərəfdən qazın Ukrayna ərazisindən nəqli bütün tərəflərin maraqlarını əks etdirir. Bu baxımdan Azərbaycan hazırda Aİ üçün həlledici ölkələrdən birinə çevrilib. Ölkəmiz bu reallıqdan kifayət qədər böyük fayda götürə bilər.

Hazırda Aİ investisiya yatırıb kəmərlərin genişlənməsinə, yeni interkonnektorların, birləşdirici xətlərin tikilməsinə və onların təhlükəsizliyinin təmin olunmasına diqqət yetirməlidir.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin analitiki Hergel Molnar Avropada qaz böhranına toxunaraq deyib ki, Aİ təbii qaz hasilatına və nəqlinə daha çox sərmayə yatırmalıdır. Yeni sərmayələr Avropaya qaz idxalını artıracaq.