Bakı, 2 noyabr, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP29) Azərbaycanda keçirilməsi ölkənin yaşıl enerjiyə keçidində, eləcə də bərpaolunan enerjinin inkişafı məqsədlərinə nail olunmasında mühüm rol oynayacaq. Şübhəsiz ki, bu beynəlxalq konfransda yaşıl enerjiyə qlobal keçidlə bağlı mühüm qərarlar qəbul ediləcək. Azərbaycan gələcəkdə ölkənin iqtisadi inkişafına dəstək olacaq yaşıl enerjinin Avropaya ixracı ilə bağlı layihənin həyata keçirilməsi üçün əhəmiyyətli tərəfdaşlar cəlb edə biləcək. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycanın alternativ enerji mənbələri üçün çox böyük potensialı var, belə mühüm layihələrin həyata keçirilməsi istiqamətində beynəlxalq maliyyə kanallarının açılması yaşıl enerjinin yeni dövrünün başlanğıcı olacaq.

Mövzu ilə bağlı AZƏRTAC-ın suallarını türk eksperti, Joongbu Universitetində (Koreya) köməkçi professor və Hankuk Xarici Araşdırmalar Universitetinin baş elmi işçisi Mehmet Fatih Öztarsu cavablandırır.

- Bu ilin noyabrında Azərbaycanda keçiriləcək COP29 konfransından gözləntiləriniz nədir?

- COP29 konfransı ən mühüm qlobal iqlim problemlərinin həllinə yönəlib. Onun əsas məqsədlərinə yeni qlobal iqlim maliyyə hədəfinin müəyyən edilməsi, iddialı milli iqlim planlarının təşviqi və daha sıx beynəlxalq əməkdaşlığın təşviqi daxildir. Azərbaycan yaşıl enerjiyə keçidi sürətləndirmək və özünü bərpaolunan enerji üzrə regional lider kimi göstərmək niyyətindədir. Rəsmi Bakı günəş, külək və su enerjisinin inkişafı hesabına 2030-cu ilə qədər öz enerji balansında bərpaolunan enerji mənbələrinin payını 30 faizə çatdırmağı qarşısına məqsəd qoyub. COP29 Azərbaycana ABŞ və Aİ kimi əsas oyunçularla əlaqələrini gücləndirməklə iqlimə həssas ölkə kimi beynəlxalq statusunu gücləndirmək şansı verir. Bununla belə, regional geosiyasəti idarə etmək, enerji keçidini balanslaşdırmaq, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin bərabər iştirakını təmin etmək kimi problemlər qalmaqdadır. Azərbaycanın regional və qlobal enerji layihələrində etibarlı tərəfdaş kimi rolu onun bərpaolunan enerji təşəbbüslərində lider kimi etimadını artırır. Bu nüans onun həm qonşu ölkələr, həm də Avropa ölkələri üçün enerji təchizatçısı və tərəfdaşı kimi imicini gücləndirir.

- Sizcə, Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin yaşıl enerji zonasına çevrilməsi üçün hansı potensial var?

- Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş əraziləri yaşıl enerji mərkəzinə çevrilmək üçün əhəmiyyətli potensiala malikdir. Əslində, bu ərazilər bu siyasəti həyata keçirmək üçün gözəl imkan yaradır. Bu ərazilərin güclü hidroenergetika və günəş enerjisi perspektivləri var və Azərbaycan artıq orada bərpaolunan enerji layihələrinin təşəbbüskarı olub. Fikrimcə, yaxın gələcəkdə bu regionlar beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yaşıl enerji zonası modeli adlandırıla bilər. Bu ərazilərin coğrafi üstünlükləri onlara çox böyük imkanlar verir. Qarabağın dağlıq ərazisi külək enerjisi üçün əla şərait yaradır. Daha yüksək hündürlüklər adətən daha güclü və daha ardıcıl küləklər yaradır, bu da bölgəni külək turbinlərinin quraşdırılması üçün ideal edir. Bölgədəki dərələr və yaylalar kimi cənuba məruz qalan ərazilər günəş elektrik stansiyaları üçün xüsusilə əlverişlidir. Cənuba baxan yamaclar enerji istehsalını optimallaşdıraraq il boyu daha davamlı günəş işığı alır. Kəlbəcər və Laçın kimi şərq rayonları da külək təsərrüfatının inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. Bu ərazilərdən bir neçə çay, o cümlədən Kiçik Qafqaz dağlarından başlayan Tərtər və Həkəri çayları keçir. Bu çaylar sıldırım qradiyenti, əriyən qar və yağıntılar səbəbilə əhəmiyyətli hidroelektrik potensiala malikdir. Bu regionların yaşıl enerji mərkəzlərinə çevrilməsi həm iqtisadi, həm də siyasi faydalar təmin edir, yerli iqtisadiyyatları artırır, iş yerləri yaradır və karbon emissiyalarını azaldır. Buna görə də regional əlaqə lazımdır. Bunu reallaşdırmaq üçün gələcəkdə Azərbaycanla qonşu dövlətlər arasında əməkdaşlıq tələb olunacaq. Nəhayət, biz bu bölgəyə yaşıl enerji və sülh zonası kimi baxa biləcəyik.

- Bu gün iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün hansı innovativ texnologiyalar və təşəbbüslər həyata keçirilir?

- İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün bütün dünyada innovativ texnologiyalar tətbiq edilir. Azərbaycan günəş, külək enerjisi təşəbbüslərini, o cümlədən 230 MVt gücündə Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyasını və bir sıra dəniz külək layihələrini təşviq edir. Bütün dünyada karbon tutma və saxlama (CCS), enerji saxlama sistemləri və hidrogen yanacaq elementləri kimi yeni texnologiyalar karbon emissiyalarını azaltmaq və bərpaolunan enerji təchizatını sabitləşdirmək üçün nəzərdə tutulub. Ağıllı şəbəkələr və süni intellektə əsaslanan enerji idarəetmə sistemləri kimi rəqəmsal yeniliklər də enerji səmərəliliyini artırır. Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş əraziləri yaşıl enerji zonalarına çevirmək səyləri onun bərpaolunan enerjinin inkişafını davamlı torpaq istifadəsi ilə inteqrasiya edən uzaqgörən yanaşmasını göstərir. Məsələn, Norveç "Northern Lights" layihəsi ilə CCS sahəsində tanınmış oyunçudur. Layihə sənaye sahələrindən karbon qazının tutulmasını və Şimal dənizinin altında saxlamaq üçün daşınmasını nəzərdə tutur. Almaniya özünün “Energiewende” siyasəti ilə enerji keçidinin başqa bir nümunəsidir.

Qərb təcrübəsi ilə məhdudlaşmadan, Şərqdəki mühüm nümunələri də göstərə bilərik. Çin dünyanın ən böyük günəş enerjisi istehsalçısıdır və xüsusilə Qinghai kimi bölgələrdəki günəş fermaları üçün enerji saxlama həllərinə böyük sərmayə qoyur. Nəhayət, Cənubi Koreyanın “K-Grid” təşəbbüsü enerji paylama şəbəkələrini idarə etmək üçün süni intellektdən istifadə edir, tələbat əsasında enerji çatdırılmasını optimallaşdırır və şəhər ərazilərində enerji səmərəliliyini artırır.

- Dünyada qlobal yaşıl keçid hansı mərhələdədir? Bu keçidin perspektivləri nədir və ölkələr hansı problemlərlə üzləşəcəklər?

- Qlobal yaşıl keçid əlçatandır, lakin bir sıra problemləri həll etmək lazımdır. Günəş, külək və hidrogen kimi bərpaolunan texnologiyaların sürətli inkişafı, artan siyasi iradə və maliyyə sərmayəsi sayəsində tərəqqi perspektivli görünür. Azərbaycan kimi ölkələr bərpaolunan infrastrukturu inkişaf etdirməklə və beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq etməklə sadiqlik nümayiş etdirirlər, lakin hər şey onların imkanlarından asılıdır. Təbii ki, problemlər qalmaqdadır. Yüksək ilkin xərclər, daimi texnoloji yeniliklərə ehtiyac, müvafiq siyasətlərin olmaması və ölkələrin qalıq yanacaqlardan uzaqlaşmaq imkanlarında bərabərsizliklər prosesi çətinləşdirir. İnkişaf etməkdə olan ölkələr digər ölkələrdən və ya təşkilatlardan əhəmiyyətli maliyyə və texnoloji dəstəyə ehtiyac duyacaqlar. Bundan əlavə, qalıq yanacaq sənayesində möhkəmlənmiş maraqlar və siyasi münaqişələr qlobal yaşıl dəyişikliyə əhəmiyyətli maneələr yaradır.

- Azərbaycan nə dərəcədə bərpaolunan enerji sahəsinə investisiyalar üçün perspektivli bazar hesab olunur?

- Azərbaycan bərpaolunan enerji sektoruna investisiya üçün perspektivli bazardır. Onun bol günəş, külək və su enerjisi ehtiyatları, hökumətin dəstəkləyici siyasəti və xarici investorlar üçün stimulları ilə birlikdə ölkəni bərpaolunan enerji layihələri üçün cəlbedici edir. “Masdar”, “ACWA Power” və bp kimi beynəlxalq şirkətlərin Azərbaycanın enerji infrastrukturunda iştirakı onun investisiya cəlbediciliyini artırır. Azərbaycan, həmçinin bütün dünyada yeni tərəfdaşlar tapmağa diqqət ayırıb. Hazırda Azərbaycanın enerji keçidini dəstəkləməkdə maraqlı olan Aİ və ABŞ ilə güclü əlaqələri var. Lakin tərəfdaşlıqların şaxələndirilməsi də vacibdir. Yeni ölkələr, yeni tərəfdaşlar Azərbaycanın bərpaolunan enerji imkanlarının inkişafına töhfə verəcək.

- Azərbaycan bərpaolunan enerji mənbələrindən istehsal olunan elektrik enerjisini ixrac edən ölkəyə çevrilməyi planlaşdırır. Ölkəmizin bu istiqamətdə imkanlarını necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycanın bərpaolunan enerji, xüsusən də günəş və küləkdən əldə edilən elektrik enerjisini ixrac etmək ambisiyaları onun əhəmiyyətli potensialı nəzərə alınmaqla həyata keçirilə bilər. Böyük bərpaolunan enerji layihələrinin davamlı inkişafı ilə ölkə Türkiyə və Avropa kimi regional tərəfdaşlara enerji ixrac etmək üçün yaxşı mövqeyə malikdir. Bununla belə, bu ambisiyalar qonşu ölkələrlə əməkdaşlıq çərçivəsində enerji ötürülməsi infrastrukturuna əlavə investisiyalar tələb edir. Azərbaycan və Türkiyəni birləşdirən Yaşıl Enerji Dəhlizi həlledici rol oynaya bilər, baxmayaraq ki, geosiyasi gərginlik və əhəmiyyətli investisiyalara ehtiyac problemli olaraq qalır.