Bakı, 12 fevral, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

BMT-nin Baş katibinin müavini və Asiya və Sakit okean üzrə İqtisadi və Sosial Komissiyasının icraçı katibi Armida Salsiya Alişahbana ilə AZƏRTAC-ın eksklüziv müsahibəsini təqdim edirik.

- Çoxtərəfli əməkdaşlıq platforması kimi UNESCAP-ın rolunu necə qiymətləndirirsiniz? Hansı konkret təşəbbüslər bu rolu gücləndirməyə kömək etdi?

- UNESCAP Asiya və Sakit Okean regionunda inklüziv, davamlı iqtisadi, sosial inkişafa nail olmaq məqsədi ilə üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığın təşviqi üçün regional mərkəz rolunu oynayır. Təşkilat qlobal, subregional və milli proqramlar arasında strateji regional əlaqələri təmin edir. Tərəfdaşlıqlar UNESCAP-ın mandatlarının və fəaliyyətlərinin əsasını təşkil edir. Onlar transformasiya gücünə malikdirlər, bilik, texnologiya və resursların səfərbər edilməsində və paylaşılmasında əsas rol oynayırlar. UNESCAP müxtəlif səviyyələrdə hökumətlər, BMT-nin inkişaf sisteminin təşkilatları, çoxtərəfli inkişaf bankları, akademik dairələr, beyin mərkəzləri, vətəndaş cəmiyyəti və özəl sektor da daxil olmaqla geniş spektrli maraqlı tərəflərlə əməkdaşlıq edir. UNESCAP-ın Mərkəzi Asiya subregionuna əsas töhfələrindən biri əlaqənin təmin edilməsidir. Xüsusilə, qurum Asiya Avtomobil Yolları Şəbəkəsi haqqında Beynəlxalq Saziş, Trans-Asiya Dəmir Yolu Şəbəkəsi haqqında Hökumətlərarası Saziş və Quru Limanlar üzrə Hökumətlərarası Saziş vasitəsilə nəqliyyat infrastrukturunun və əməkdaşlığın inkişafına kömək edir. Quru limanlar sazişi regionda bu cür obyektlərin inkişafında maraqlı olan Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 2024-cü ilə qədər ölkədə 11 fəaliyyət göstərən və 10 potensial quru liman sahəsi var.

Bu sazişlərə əlavə olaraq, UNESCAP Asiya və Sakit Okean regionunda Dayanıqlı Nəqliyyatın İnkişafı (2022-2026) üçün Regional Fəaliyyət Proqramının işlənib hazırlanmasında, təşviqində və həyata keçirilməsində mərkəzi rol oynayır. Rəqabətli, ekoloji cəhətdən davamlı və inklüziv nəqliyyat konsepsiyasına əsaslanaraq, Regional Fəaliyyət Proqramı səmərəli, təhlükəsiz və ekoloji cəhətdən davamlı nəqliyyat və logistika sistemləri və xidmətləri yaratmağı hədəfləyir. Regional Fəaliyyət Proqramının həyata keçirilməsində və üç hökumətlərarası sazişin təşviqində UNESCAP müxtəlif maraqlı tərəflər arasında dialoq, danışıqlar və konsensusun yaradılması üçün neytral platforma təmin edir. Təşkilat regional seminarlar, tədqiqatlar və texniki yardımlar vasitəsilə transsərhəd infrastruktura, nəqliyyat siyasətlərinin uyğunlaşdırılmasına, biliklərin mübadiləsinə və potensialın artırılmasına birgə investisiyaları təşviq edir.

- BMT-nin Mərkəzi Asiya Ölkələrinin İqtisadiyyatları üçün Xüsusi Proqramı (SPECA) çərçivəsində Azərbaycan və Mərkəzi Asiya arasında əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi istiqamətində atılan əsas addımlar hansılardır?

- Azərbaycan 2023-cü ildə İdarə Heyətinin 18-ci Toplantısına və İqtisadi Foruma ev sahibliyi etməklə SPECA-nın inkişafına, genişlənməsinə mühüm və təqdirəlayiq töhfə verib. Bu, SPECA-nın Çoxtərəfli Etimad Fondunun (MPTF) fəaliyyətə başladığı dövlət başçılarının ilk sammiti idi. Azərbaycan hökuməti SPECA üçün iki yeni təşəbbüsün - İqlim və İnnovasiya Dialoqu və İqlim Ağıllı Şəhərlər Forumunun hazırlanmasında üzv dövlətləri və BMT təşkilatlarını fəal şəkildə dəstəkləyib. Dialoqun iqlim, enerji və digər əsas sektorlar, eləcə də yaşıl biznesin inkişafı sahələrində milli fəaliyyət planları üzrə əməkdaşlığa yardım edəcəyi gözlənilir. Şəhərlər Forumu şəhərsalma, şəhər yaşıllaşdırma, nəqliyyat, enerji, tikinti, dairəvi iqtisadiyyat və kənd təsərrüfatı sahələrində qarşılıqlı əlaqəni dəstəkləyəcək. Bu təşəbbüslər sosial-iqtisadi zəifliyi azaltmaq və aşağı karbonlu iqtisadiyyata keçid istiqamətində birgə işləmək üçün hökumətləri və müxtəlif maraqlı tərəfləri bir araya gətirir. Azərbaycanın SPECA sammiti və COP29 ilə bağlı təklifi regionun ehtiyaclarına vaxtında olan cavabı idi.

Çoxtərəfdaşlı Etimad Fondu (MPTF) SPECA çərçivəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsində əsas rol oynayır. Prezident İlham Əliyevin 2023-cü il SPECA Sammitində bəyan etdiyi kimi, Azərbaycan artıq fonda 3,5 milyon dollar yatırıb ki, bu da 2025-ci ildə mühüm layihələrin icrasına başlanılmasına imkan verəcək. Azərbaycan, həmçinin Dayanıqlı Nəqliyyat, Tranzit və Bağlantı üzrə SPECA Tematik İşçi Qrupunun (TWG-STTC) işində fəal iştirak edir. Bu platforma nəqliyyat sahəsində rəsmi işçilərə, inkişaf tərəfdaşlarına və digər maraqlı tərəflərə nəqliyyat siyasəti məsələlərini müzakirə etmək, bilikləri bölüşmək, biznes şəbəkələrini genişləndirmək və Mərkəzi Asiyada nəqliyyatın dayanıqlı inkişafı üçün yeni istiqamətlər yaratmaq imkanı verir.

- Düşənbə Bəyannaməsində SPECA regionuna investisiyaların cəlb edilməsi ilə bağlı əsas müddəalar hansılar idi?

- 2024-cü ilin noyabrında Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə keçirilən TWG-STTC-nin son sessiyasında iştirakçılar SPECA Nəqliyyat Əlaqələri Strategiyasını inkişaf etdirmək üçün əlavə addımlar atmaq barədə razılığa gəliblər. Bu strategiyanın məqsədi SPECA-ya üzv dövlətlərdə nəqliyyat infrastrukturunun inkişafında TWG-STTC-nin əlaqələndirici rolunu gücləndirməkdir. UNESCAP Azərbaycanı bu mühüm təşəbbüsdə fəal iştirakını davam etdirməyə dəvət edir ki, bu da SPECA-nın regionda nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı üzrə səylərin əlaqələndirilməsində rolunu gücləndirməklə yanaşı, həm də Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsinə kömək edəcək.

İnvestisiya baxımından bu yaxınlarda qəbul edilmiş Düşənbə Bəyannaməsində investisiyaların təşviqi və SPECA ölkələrinin investisiyaların təşviqi agentlikləri (İTA) arasında əməkdaşlığın vacibliyi vurğulanır. Regionun, xüsusilə yaşıl və rəqəmsal iqtisadiyyat sahələrində vahid investisiya təyinatı kimi təşviq edilməsi məqsədilə ITA-lər arasında səmərəli qarşılıqlı əlaqə mexanizmlərinin inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Bu kontekstdə UNESCAP Azərbaycanın hökumət strukturları ilə onların bu təşəbbüsə dəstək və iştirakını təmin etmək üçün fəal əməkdaşlıq edir.

- Regionda davamlı enerji və nəqliyyat əlaqələrində mövcud tendensiyaları necə qiymətləndirirsiniz və Azərbaycan bu prosesdə hansı rolu oynayır?

- UNESCAP Energetika Nazirliyi ilə birlikdə Azərbaycan üçün Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi-7 (DİM-7) Yol xəritəsi hazırlayır. Bu sənəd enerji sektorunun uzunmüddətli planlaşdırılmasına inteqrasiya olunmuş yanaşmanı təmin edəcək, DİM-7 hədəflərinə nail olmaq və Paris Sazişi çərçivəsində öhdəlikləri yerinə yetirmək məqsədi daşıyan texnoloji həllər və siyasət tədbirləri təklif edəcək.

Bundan əlavə, Yol xəritəsində ölkənin enerji sektorunun gələcək inkişafı perspektivləri, o cümlədən ümumi enerji balansında bərpaolunan enerji mənbələrinin payının artırılması və enerji əlaqələrinin gücləndirilməsi məsələləri nəzərdən keçiriləcək. Enerji sistemlərinin transsərhəd inteqrasiyası və elektrik enerjisi ticarətinin inkişafı məsələlərinə xüsusi diqqət yetiriləcək.

- Azərbaycan və Mərkəzi Asiya iqtisadi, enerji əlaqələrini daha da gücləndirmək üçün hansı konkret layihə və təşəbbüslər üzərində əməkdaşlıq edə bilər?

- Azərbaycanın sədrliyi ilə COP29 yaşıl enerji sahəsində bir sıra öhdəliklər təqdim edib. Xüsusilə, yaşıl enerji zonalarının, dəhlizlərinin yaradılması öhdəliyi gücləndirilmiş enerji əlaqəsi vasitəsilə Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yeni imkanlar açır. Təklif olunan Xəzər dənizi-Qara dəniz enerji dəhlizi Mərkəzi Asiya, Azərbaycan, Gürcüstan və Avropa arasında daha sıx inteqrasiyanı təmin edəcək, Xəzər dənizinin və regionun digər hissələrinin bərpaolunan enerji potensialını açacaq. Yaşıl Enerji Dəhlizi öhdəliyi UNESCAP çərçivəsinə əsaslanır. Bu sənəd İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına (ECO) üzv dövlətlər arasında bərpaolunan enerjinin transsərhəd ticarəti və regional elektrik enerjisi bazarının inkişafı potensialını vurğulayır. Bu təşəbbüslər “Mərkəzi və Qərbi Asiya üçün Elektrik Bazarı Yol Xəritəsi: Dayanıqlı İnkişaf üçün Sərhədlərarası Enerji Bağlantısının Təşviqi” nəşrində öz əksini tapıb.

- Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) modernləşdirilməsi planlarına hansı əsas tədbirlər daxildir?

- Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) genişləndirilməsi və modernləşdirilməsində də əməkdaşlıq edə bilərlər. Bura intermodal daşımaları təkmilləşdirmək və regionda dövlətlər arasında nəqliyyat siyasətini uyğunlaşdırmaq üçün dəmir yolu infrastrukturunun, limanların və logistika mərkəzlərinin təkmilləşdirilməsi daxildir.

Bundan əlavə, Azərbaycan “Şimali və Mərkəzi Asiyada daha dayanıqlı və rəqabətli dəmir yolu əməliyyatlarının dəstəklənməsi üçün yeni texnologiyalar və rəqəmsal transformasiya” (2022-2024) layihəsinin benefisiarı olub. UNESCAP-ın Nəqliyyat Departamenti, Şimali və Mərkəzi Asiya üzrə Subregional Ofisi (SONCA) tərəfindən təşkil olunan layihə real vaxt rejimində yük izləmə sistemləri, rəqəmsal gömrük platformaları və vahid pəncərə sərhəd əməliyyatları daxil olmaqla, rəqəmsal nəqliyyat həlləri sahəsində gələcək əməkdaşlığın əsasını qoyur. Bu layihələrə əlavə olaraq, Azərbaycan yüklərin fasiləsiz daşınması imkanı ilə inteqrasiya olunmuş logistik mərkəzlərin yaradılması üçün Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı ilə Mərkəzi Asiya ölkələrinin limanları arasında tərəfdaşlıq əlaqələrinin inkişafına kömək edə bilər. Təmiz yanacaqlardan istifadənin təşviqi həm də Xəzər dənizində ekoloji cəhətdən təmiz gəmiçilik marşrutlarının inkişafına kömək edə bilər.

Bundan əlavə, İntellektual Nəqliyyat Sistemləri (ITS) nəqliyyat sistemlərinin səmərəliliyinin, təhlükəsizliyinin və dayanıqlığının artırılmasında əsas rol oynayır. Şimali və Mərkəzi Asiyada Regional İTS Əməkdaşlığı üzrə Ekspert Qrupunun Görüşü (noyabr 2024) region ölkələri arasında texnologiya boşluqlarının aradan qaldırılmasının zəruriliyini vurğulayıb.

- Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında iqtisadi infrastrukturun inteqrasiyasını sürətləndirmək üçün hansı əlavə tədbirlər görülə bilər?

- Konkret layihələrin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri multimodal daşımalara dair normativ-hüquqi bazanın gücləndirilməsindən əhəmiyyətli faydalar əldə edə bilər. Bu, Xəzər dənizində dəmir yolu, avtomobil və daxili su nəqliyyatından istifadə etməklə nəqliyyat əməliyyatlarının səmərəli inkişafı üçün əlverişli şərait yaradacaq.