Gəncə, 2 dekabr, Vüsalə Cənnətova, AZƏRTAC

Zaman dayanmır, yaxşısı və pisi ilə bütün yaşananlar keçmiş adını qazanır. Elə hadisələr var ki, onlar tarixə yazılır, qan yaddaşına çevrilir, neçə-neçə nəsillər tərəfindən xatirələrlə bir-birinə ötürülür. Ötən əsrdə Qərbi Azərbaycandan soydaşlarımızın dəfələrlə didərgin salınması da unudulmur və unudulmayacaq. Öz dədə-baba yurdundan zorla qovulan 100 minlərlə azərbaycanlıdan biri də 75 yaşlı Xanım Həsənovadır.

Böyük Qarakilsə rayonunun Gözəldərə kəndindən olan soydaşımız AZƏRTAC-ın bölgə müxbirinə doğma yurdundan, oradakı xatirələrindən danışıb. Çoxuşaqlı ailədə dünyaya göz açan Xanım nənə ömrünün ən qayğısız, gözəl illərinin Gözəldərədə keçdiyini bildirir: “Kəndimiz mənzərəli yerdə idi, Bozabdal dağının ətəyində, Pəmbək çayının sol sahilində yerləşirdi. Qışı soyuq, yayı sərin keçirdi.

Atam, anam zəhmətkeş idilər, bizi halal əməkləri ilə böyüdüblər. Kəndimizin əhalisi əsasən əkinçilik, heyvandarlıqla dolanırdı, meyvə bağlarımız var idi”. Xanım Həsənovanın sözlərinə görə, 1988-ci ildə baş verən deportasiyaya qədər kənddə ancaq azərbaycanlılar yaşayıb. Yurd yerində hər kəs biri-biri ilə mehriban dolanıb. “Kənddə əhalinin sayı 1000-dən çox idi. Bütün adət-ənənələrimizi yaşadırdıq, böyüyə hörmət saxlayırdıq, uşaqlara qayğı ilə yanaşırdıq. Ailə bağlarımız möhkəm idi, yaxşı gündə, pis gündə qohum-əqrəba bir yerə toplanırdı. Bayramlarımız, toylarımız üçün bütün qadınlar yığılıb təndirxanada lavaş, çörək bişirirdik, ocaqda dadlı yeməklər hazırlayırdıq. Birliyimiz, şuxluğumuz var idi”, - deyən həmsöhbətim ata yurdunun gözəlliklərini vəsf etməkdən doymur. Kolxozda işləyən Xanım nənə o yerlərin havasının, suyunun təmiz, torpağının münbit olduğunu deyir: “İnsanlarımız uzunömürlü idilər, xəstəlik nədir bilmirdik. Kartof, kələm əkirdik, meyvəmiz bol olurdu, dağlardan şəfalı otlar yığırdıq. Mal-qara, ev quşları saxlayırdıq. Məhsulumuzu bir-birimizə pay verirdik, rayon mərkəzinə satmağa da aparırdıq. Erməniləri də elə orada görürdük. Özlərinə lazım olanda ikiüzlülük edirdilər, sonralar isə içlərində bəslədikləri kin-küdurət üzə çıxdı”.

Xanım Həsənova bildirir ki, yaşlı nəslin nümayəndələri dəfələrlə 1919-cu ildə azərbaycanlıların ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq kənddən deportasiya olunmaları haqqında danışıblar. Buna baxmayaraq, insanlar yenə də növbəti dəfə belə bir zülmə məruz qalacaqlarını ağıllarından belə keçirməyiblər: “Nə biləydik ki, qaçqın adını daşımaq bizə də qismət olacaq. 1988-ci ildə riyakar ermənilərin bizə münasibəti dəyişmişdi. Hər yolla bizi bezdirməyə çalışırdılar, malımızı almaq üçün ən ucuz qiymətlər deyirdilər, kəndi tərk etməyimizi istəyirdilər. Rayon mərkəzinə gediş-gəliş təhlükəli hala gəlmişdi. Kəndin kişiləri gecələr yatmır, evlərə keşik çəkirdilər”.

Müsahibimiz söyləyir ki, azərbaycanlılar kənddəki son günlərini gərginlik və təşviş içərisində keçiriblər. Sonda təzyiqlərə dözməyərək dədə-baba yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qalıblar. “Daşnakların Vartana kəndinə hücum edib bir ailəni vəhşicəsinə qətlə yetirdiklərini eşitdik, 10-dan çox adamı yandırmışdılar, bizi də belə taleyin gözlədiyini demişdilər. Kəndimizdən qovulduq, atamın qəbri, ev-eşiyimiz, nəyimiz vardısa hamısı orda qaldı, canımızı ancaq qurtardıq”, - deyən Xanım nənənin gözlərində yaş gilələnir...

O deyir ki, gizlənə-gizlənə birtəhər Qazaxa gələ biliblər, 4 ay Şəmkirdə yaşayıb, sonradan Gəncəyə üz tutublar. “Həyat yoldaşım başımıza gələnlərlə heç cür barışa bilmirdi, bir müddət sonra dünyasını dəyişdi. Qızım ailəli olsa da, 3 məktəbli oğlumun yükü üzərimdə qaldı, onları zülmlə böyütməli oldum. Ömrüm boyunca yurd həsrəti çəkdim. Bu gün də nəvələrimə kəndimizdən danışıram. Qoy bilsinlər ki, oralar tarixi torpaqlarımızdır”, - deyən 75 yaşlı Xanım nənə ömrü vəfa etsə, övladları və nəvələri ilə birgə dədə-baba kəndinə ləyaqətlə qayıdacağına çox inandığını bildirir.