Bakı, 12 iyun, AZƏRTAC

bp şirkətinin hökumətlə işlər üzrə baş müşaviri, BDU-nun dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Qivami Rəhimli “Əsrin kontraktı”nın ilk illərində həyata keçirdikləri “Uşaq Muğam Festivalı” layihəsi barədə xatirələrini AZƏRTAC-la bölüşüb. Onun fikirlərini təqdim edirik.

Əsrlər boyu Azərbaycanın mədəni irsi xalqımızın zəngin keçmişini və mədəniyyətini dəqiq şəkildə əks etdirmişdir. Milli varlığımız, özünəməxsus musiqi janrı olan şifahi xalq sənətinin incisi sayılan muğamlarımızla da sıx bağlıdır.

Muğam – sadəcə musiqi janrı deyil, - muğam xalqın ruhu, onun tarixi yaddaşı, çox ovsunlu bir aləmdir.

Daş ürəklərdə yanıb daşları sındırdı muğam.

Haqqa düşmən olanı haqqa tapındırdı muğam.

Nə güman eyləmisən ondakı tilsimləri sən,

“Kürü ahıyla qurutdu”, “salı yandırdı” muğam.

Onun hər guşəsi bir xatirə, bir canlı kitab,

Keçilən yolları hərdən bizə andırdı muğam.

Su çilər kinli ürəklərdə qəzəb tonqalına,

Neçə qəsdin önünü kəsdi, dayandırdı muğam.

Çox kitablar oxudum, zənn elədim bəxtiyaram,

Mənə çox mətləbi ahəstəcə qandırdı muğam.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Muğam” poemasındakı bu misralar həmişə gözlərim önünə ustad xanəndələrimizin qəlbi riqqətə gətirən ifalarını, insanı ecazkar bir aləmə apararaq muğamın sehri ilə ovsunlayan avazlarını canlandırır.

Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində (1991-1993) ölkəmiz müxtəlif böhranlarla müşayiət olunan çox çətin və qeyri-sabit bir dövr yaşamışdı. Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən ərazilərimizin işğalı, iqtisadi tənəzzül Azərbaycanı qeyri-sabit bir vəziyyətə gətirib çıxarmışdı.

Belə çətin dövrdə xalqın tarixinə, mədəniyyətinə və ona miras qalan ənənələrə dəstək olmaq, milli mühiti qoruyub saxlamaq milli kimliyin əsas tərkib hissələri olan vacib məsələlərdən idi.

bp Azərbaycandakı fəaliyyətinin ilk günlərindən etibarən ölkənin zəngin mədəni irsinə öz töhfəsini vermiş, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına və təbliğinə dəstək məqsədilə bir sıra uğurlu layihələrin təşəbbüskarı olmuş, ölkənin yeni tarixində iz qoymuş bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdi.

Bunların arasında ilk və ən mühüm təşəbbüslərdən biri 1997-ci ildə bp tərəfindən həyata keçirilən gənc muğam ifaçılarının yarışması olan “Uşaq Muğam Festivalı”nı göstərmək olar. Əslində, bu, Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqillik qazanmasından sonra ölkədə keçirilmiş ən böyük uşaq tədbiri idi. Yarışmada Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən 16 yaşa qədər yüzlərlə muğam və xalq musiqisi ifaçısı toplaşmışdı. İştirak edən istedadlı uşaqların əksəriyyəti Azərbaycanın musiqi beşiyi sayılan və bir çox görkəmli bəstəkarların, musiqiçilərin doğulduğu Qarabağdan köçkün düşmüş ailələrdən idi.

“Kainat” gənclik mərkəzi ilə birgə əməkdaşlıqda keçirtdiyimiz “Uşaq Muğam Festivalı”nın bp tərəfindən layihə meneceri olmaq mənə həmişə böyük qürur hissi verib. Çünki bu gənc səslərin qəlbi riqqətə gətirən ifaları mənə məşhur xanəndələr Cabbar Qaryağdıoğlu, Xan Şuşinski və digər bənzərsiz muğam ustadlarının qrammofon vallarını toplayan Əsgər babamı, atamın gənclik illərində tar çalmasını, hələ məktəb illərində qarmon ifaçılığını mənə öyrədən Elxan dayımı və nəhayət oğlum Anarın uşaq vaxtı xalq mahnılarını zümzümə etməsini yadıma salırdı. Mən elə bil sehrli bir aləmə düşürdüm.

Biz bp olaraq Qarabağdan pərvazlanmış muğamı Qarabağa qaytarmaq üçün belə bir layihəni həyata keçirdik. Çünki Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı altında olan Qarabağda muğam yox olma təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdı. Bu layihə ilə biz Azərbaycan milli mədəniyyətinin mühüm bir hissəsinin yenidən canlanmasına təkan verərək qarabağlı uşaqların çox çətin şəraitdə öz kimliklərini qoruyub saxlamalarına dəstək olduq. Üç il ardıcıl olaraq dəstək verdiyimiz bu layihə böyük uğurlar gətirdi. Bu qədər gənc və ağır şəraitdə yaşayan uşaqlarda belə yüksək istedadın olması heyrətamiz idi. Onların müəllimləri, ustad sənətkarlar və musiqi üzrə milli ekspertlərinin göstərdiyi əzmkarlıq və fədakarlıq hamını ruhlandırırdı.

Biz əmin idik ki, belə bir təşəbbüsə dəstək verməklə Azərbaycanın mədəni irsinin həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasına töhfə verəcəyik. Çünki bu layihə Azərbaycanın zəngin irsinin gələcək nəsillərə ötürülməsinə yönəlmişdi.

Gənc səslərin musiqi alətləri ilə yaratdığı qəlbi riqqətə gətirən ifaları, həm zildə və həm də bəmdə oxumağı bacaran balaca xanəndələrin muğam dəsgahları dinləyicilərdə yüksək ovqat oyadırdı.

Ağır həyat şəraitinə baxmayaraq, qədim muğam ənənələrini yaşadan azyaşlı uşaqların ifası insanı valeh edirdi. Köçkün düşərgələrində yaşayan istedadların seçimi zamanı14 yaşlı bir yeniyetmənin itirdiyi doğma yurduna sevgi hisslərini göstərən əsrarəngiz ifası insanı çox təsirləndirirdi:

Perik düşüb bağçamızın bülbülü,

Saralıb çiçəyi solubdur gülü.

Yanıb evlərimiz qalıbdır külü,

O yanan evləri könlüm istəyir.

Haqqımız yox danışmağa dağlardan,

Azad eyləməsək biz yağılardan.

İndi qəriblikdir məni ağladan,

O qalan yerləri könlüm istəyir.

Bütün bunlar onu göstərirdi ki, Azərbaycan xalqı qədim muğam ənənəsini yaşadır, muğamı Vətən torpağının erməni işğalından azad edilməsi uğrunda mübarizənin mənəvi dəyəri və mədəni irsi kimi qoruyur.

Bir korporativ vətəndaş olaraq biz bu nailiyyətə verdiyimiz töhfənin nə qədər vacib və dəyərli olduğunu görməkdən qurur duyurduq.

Müsabiqədə iştirak edən uşaqların səviyyəsi o qədər yüksək idi ki, muğam ustadlarından ibarət münsiflər heyətinin qərar verməsi çox çətin olurdu. Münsiflər heyətinin üzvləri olan Xalq artistləri Əlibaba Məmmədov, Sara Qədimova, Arif Babayev, Ağaxan Abdullayev, Səkinə İsmayılova, Canəli Əkbərov, Mələkxanım Eyyubova, Ağasəlim Abdullayev kimi böyük sənətkarlar muğamın ən mahir gənc ifaçılarının seçilməsində, yeni muğam ifaçıları nəslinin yetişdirilməsində böyük xidmətlər göstərmişlər. Öz yaradıcı fəaliyyətləri, misilsiz ifaları ilə muğamın yaşadılmasında və inkişafında böyük xidmətləri olan bu ustad sənətkarların xatirələri həmişə qəlbimizdə yaşayacaq.

Yaxşı ki, Qarabağdan köçkün düşmüş muğam barədə xatirələr bizim dəvətimizlə bu layihədə iştirak edən amerikalı muğam ifaçısı Cefri Verbokun təşəbbüsü və TEAS-ın maliyyə dəstəyi ilə “Uşaq muğam festivalı”ndan bəhs edən videomateriallar əsasında “Qədim nəğmə, gənc səslər” sənədli filmində öz əksini tapmış və bu filmin London, Paris və Bakıda təqdimatları olmuşdur. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı isə ordumuza dəstək və cəmiyyətdə qələbə ruhunu qaldırmaq üçün bu film Azərbaycan televiziya kanallarında nümayiş olunmuşdu.

İndi muğam sənəti daim diqqət mərkəzindədir. Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi Heydər Əliyev Fondu ilə birlikdə bu istiqamətdə silsilə layihələr həyata keçirir. Bunun nəticəsi olaraq muğam dünya musiqi incisi kimi UNESCO-nun Bəşəriyyətin qeyri-maddi irs siyahısına salınması Azərbaycanın bu mədəni sərvətinin necə zəngin və kamil olduğunu göstərir. Bu isə muğamı yalnız Azərbaycan xalqının yox, bütün bəşəriyyətin mədəni sərvətinə çevirir.

Buna misal olaraq Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi, Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Televiziyasının təşkilatçılığı ilə keçirilən “Muğam” Televiziya Müsabiqəsini göstərə bilərik.

Bu gün muğam bütün dünyaya yayılmaqla bərabər öz doğma yurdu Qarabağa da qayıtmışdır və “Muğam” Televiziya Müsabiqəsinin növbəti mərhələsi indi Ağdam Muğam Mərkəzində keçirilir.

İndi geriyə dönüb baxanda elə hey düşünürəm ki, İlahi, sən mənə nələr nəsib etmisən. Xalqımızın yaddaşında dərin iz buraxmış ustad sənətkarlarla bir arada olub onlarla söhbət etmək, yeni muğam ifaçıları nəslinin yetişdirilməsinin iştirakçısı olmaq bir möcüzə, sehrli bir tarixin canlanmasıdır. Artıq muğam Qarabağdadır, bununla belə “İrəvanda xal qalmadı” xalq mahnısındakı yurd həsrəti hələ də qalır...