Bakı, 3 oktyabr, Tatyana İvanayeva, AZƏRTAC

Balet heç bir kəlməyə ehtiyac olmadan çox mətləbləri çatdıra, eyni zamanda, baxışlar, jestlər və hisslərlə bizim vahid bir böyük dünyaya aid olduğumuzu anlada bilər. Bəli, bu sənətdə zədələr olur, amma bütün gücünü sərf edəcəyin yüngül peşə varmı? Mariinsk Teatrı və Amerika Balet Teatrının prima balerinası Diana Vişnevskayanın təbiri ilə desək, “...təkcə yolun başlanğıcında deyil, həmişə imkanların xaricində çalışmalısan. Sənətimiz gözəl olmaqla yanaşı, həm də çox böyük xarakter gücü və dəmir iradə tələb edir”. Azərbaycanın Əməkdar artisti Samir Səmədovun yaradıcılığına nəzər saldıqda, buna bir daha əmin olursan.

Samir Səmədov tanınmış balet ustasıdır və Bakı tamaşaçısı onun çıxışlarını həmişə heyranlıqla izləyir. Onun partiyaları təkrarolunmaz ifa tərzi ilə seçilir. Qara Qarayevin “Don Kixot”undan Montesinos, Astor Piazzollanın “Məhəbbət tanqosu”ndan Migel, Pyotr Çaykovskinin “Şelkunçik” əsərindən Drosselmeyer və ya Nikolay Rimski-Korsakovun “Şəhrizad”ından Qızıl kölə, Pyotr Çaykovskinin “Qu gölü” baletindən pis dahi Rotbart onun unikal vizit kartı sayıla bilər və ictimaiyyət tərəfindən artıq kanonik olaraq qəbul edilir.

O, həm də Əşrəf Abbasovun “Qaraca qız” və Aleksandr Borodinin “Polovtsian rəqsləri” baletlərinin xoreoqrafı kimi tanınıb və həmin ifalar bu ilin mart ayında Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaçılara təqdim edilib. O, habelə Adolf Adamın “Korsar” baletində Seyid Paşanın rolunu ifa edərək, bu tamaşada təkcə xoreoqraf kimi deyil, həm də musiqi rəhbəri və Marius Petipanın annotasiyaları əsasında libretto müəllifi kimi çıxış edib.

Bu günlərdə sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Samir Səmədova Beynəlxalq Xoreoqrafiya Akademiyasının fəxri akademiki və fəxri professoru adları verilib.

AZƏRTAC Samir Səmədovla onun sənətinin xüsusiyyətlərindən danışıb.

- Balet sənətindən danışanda, sanki müəyyən mifologiya yaranır. Niyə həm uşaqlar, həm də valideynlər bəzən baletlə məşğul olmaq üçün inanılmaz səylər göstərirlər?

- Çünki balet daxildən ona bələd olmayanlar üçün yüngül və inanılmaz görünür. Amma balet dünyasına düşmək istəyənlər heç də həmişə ciddiliyi və məsuliyyəti dərk etmirlər. Həyatda olduğu kimi, baletdə də ya rəzillər, ya da seçilmişlər sağ qalır. Təəssüf ki, daha tez-tez birincisi olur.

- Balet məktəblərində məşq peşəkar idmançıların yetişdirilməsi kimi yorucu bir proqramı əhatə edir. Bu o deməkdir ki, psixika buna hazır olmalıdır...

- Sözsüz ki, artisti uşaqlıqdan psixoloji cəhətdən hazırlamaq lazımdır.

- İstedad elə keyfiyyətdir ki, onu dəyərləndirmək və cilalamaq lazımdır. Balet artistinin istedadını necə qiymətləndirmək olar?

- Hər şeyi bu sənət üçün və vaxtında edin.

- İstedadlıları ümumi kütlədən dərhal fərqləndirmək olar, lakin bu və ya digər istedadlı insanın dahi olub-olmayacağını zaman göstərəcək. Axı dahiliyi zaman müəyyən edir...

- Əgər dahilər bilərəkdən boz kütlənin çuxuruna atılırsa, o zaman vəziyyət də idarəolunmaz olacaq.

- Balet şəxsiyyətlər sənətidir. Balet sənətinin tarixi “böyük” adı ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Bu etirafın arxasında nə dayanır?

- Uca Yaradandan bir vergi, Vətənə göstərilən əmək və xidmətlər.

- Əgər biz rəqqasın bədənini sənətkarın sənətinin maddi daşıyıcısı kimi qəbul etsək, onda onun öz alətini yeni fəaliyyətdə sınamaq istəyən xoreoqrafla balet artistinin birləşdiyi sənətinin necə yarandığını müşahidə etmək çox maraqlıdır ...

- Həmişə yaxşı deyil. Hətta böyük sənətkar da eyni dərəcədə uğurlu xoreoqraf ola bilər və əksinə. İnsanlar məhz bununla doğulur.

- Balet xoreoqrafiya sənəti ilə bilavasitə bağlıdır. Rejissorun peşəkarlığı bəzən tamaşanın taleyini həll edir...

- Və bəzən konkret tamaşanın taleyini sənətkar həll edir...

- Tamaşaların quruluşunun totalitar üsulları var ki, burada hər şeyi müəllif həll edir, aktyorlar isə ancaq ifaçılardır. Teatr tərcümeyi-halınızda rejissor və xoreoqraf kimi təcrübəniz var. Komanda ilə işləmək üçün bu kontekstdə şəxsi yanaşmanız necədir?

-Bir xoreoqraf kimi, mən həmişə nə istədiyimi bilirdim. Mənim həmişə konkret tapşırıqlarım və məqsədlərim olub. Həmişə həmkarlarımla iş prosesində istədiyim nəticəni əldə etməyi bacarmışam.

- Son vaxtlara qədər haqqınızda aktyor-rejissor, xoreoqraf olduğunuzu demək olardı. Şəxsən bir rol üzərində işləyərkən, rejissora obraz haqqında təsəvvürünüzü təklif edə bilərsiniz, yoxsa bu baletdə qəbul edilmir? Və bir rejissor kimi bunun sizə münasibətdə də olmasına icazə verirsiniz?

- Bir sənətçi olaraq, demək olar ki, həmişə bu və ya digər rola hansısa yenilik gətirməli olurdum. Bəzən, hətta başqa bir “müəllifin” ifasında bütün xoreoqrafik mətni tərtib edirdim. Mən isə kifayət qədər bilik arsenalına malik olan bir rejissor kimi, ifaçılarımın qarşısına konkret vəzifələr qoyuram. Amma, eyni zamanda, sənətkarın damarlarında olduğu təqdirdə, onun şəxsiyyətini ifadə etməyə həmişə imkan verirdim.

- Baletdə sizin üçün ən vacib olan nədir? Rəqsin özü, musiqisi, bəlkə aktyorluq?

- Birmənalı olaraq, musiqi!

- Klassiklərdən heç də xəbəri olmayan və baletdən heç nə başa düşməyən tamaşaçını necə cəlb etmək olar?

- Əsrlər boyu davam edən şedevrlər və qüsursuz ifa tərzləri ilə.

- Nədənsə indi elə bilirlər ki, klassika heç kimi maraqlandırmır, rejissorlar isə qeyri-adiliyi, bəzən də bayağılığı ilə tamaşaçını təəccübləndirməyə çalışırlar...

- Klassiklər ölməzdir və bunu hamı qəbul etməlidir. Qırmızı xətt adlanan sərhədləri keçməmək üçün qüsursuz zövqə və sağlam düşüncəyə malik olmaq lazımdır.

- Məncə, toxunulmaz olan məfhumlar var: Puşkin, Çaykovski... “Mənim üçün dəyərsiz olan rəngkar Rafaelin Madonnasına ləkə vuranda” və “parodiya ilə nifrət edilən camış Aliqyerini ləkələyəndə” - bu gülməli deyil. Hər bir sənətkar kimi, istənilən insan da özünü ifadə edə bilər, burada daxili dolğunluq məsələsi var...

- Heç kimin dahilərə hücum etmək hüququ yoxdur. Onlar fərqlidir, müstəsnadır və elçilərdir.

- Balet sənəti hər hansı sərhədləri qəbul edirmi?

- Hər şeydə sərhəd olmalıdır.

- Sonda bir fəlsəfi sual: rəqs nədir və bu dünyaya nə üçün lazımdır?

- Rəqs özünü ifadə etməkdir, ruhun çağırışı və fəryadıdır. Rəqs azadlıqdır, xüsusən də bir “çuvalın” içərisinə itələndiyiniz bir dünyada.