Kanberra, 9 fevral, AZƏRTAC 

Yeni ilin əvvəlindən başlayaraq Avstraliyanın respublika elan edilməsi məsələsi bu yaşıl kontinentin ictimai-siyasi həyatını silkələyən, yerli əhalini düşündürən əsas mövzulardan birinə çevrilib. Məlumat üçün xatırladaq ki, Avstraliya Britaniya ittifaqının tərkibinə daxildir və formal olaraq dövlətin başçısı Böyük Britaniyanın Kraliçası hesab edilir.

Xəbər verdiyimiz kimi, ənənəvi olaraq yanvarın 26-da qeyd olunan Avstraliya Günü ərəfəsində bütün ştatların və ərazilərin hökumət başçıları, o cümlədən hakim Liberallar və müxalifətdə olan Leyboristlər partiyalarının nümayəndələri Avstraliyanın respublika elan edilməsi üçün konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə əlaqədar pleybisit keçirilməsi barədə Baş nazirə açıq məktub ünvanlamışdılar. Buna əsas verən isə ötən ilin sentyabrında Baş nazir kürsüsünü qaytaran Malkolm Terbullun xələfi Toni Abbottun unudulmuş ənənələri bərpa etmək məqsədilə təsis etdiyi cəngavərlik institutunu ləğv etməsi olmuşdu. Son iki ildə sabiq Baş nazir Toni Abbott cəngavərlik institutunun bərpasına çalışaraq yeni ənənənin əsasını qoymağa səy göstərmişdi ki, bu həm də kral hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsinə xidmət edən addım kimi qəbul olunmuşdu. Ləğv edilən qaydaya əsasən yanvar ayında, yeni ilin ilk günündə vətən qarşısında xüsusi xidmətlərinə görə bəzi vətəndaşlara fəxri cəngavər titulu verilirdi. Lakin bu ənənə uzun sürmədi. Ötən ilin sentyabrında T.Abbott istefaya göndərildikdən sonra yeni Baş nazir M.Terbull cəngavərlik institutunu ləğv etdi.

Hadisələrin belə dövran etməsi Avstraliyanın Britaniya taxt-tacından ayrılaraq respublika elan edilməsi tərəfdarlarını xeyli sevindirdi. Digər tərəfdən, hökumətə məhz ölkənin Britaniya taxt-tacından azad, respublika elan olunması hərəkatının rəhbəri M.Terbullun rəhbərlik etməsi də məsələnin tezliklə həllinə ümid verirdi. Lakin yaranmış vəziyyətə gözlənilməz münasibət bildirən Baş nazir belə dəyişikliyin vaxtının çatmadığını bildirdi: “İndi belə dəyişikliklərin vaxtı deyil. Siyasətçilərdən heç biri - nə ştatların baş nazirləri, nə də müxalifət liderləri Avstraliyanı respublika edə bilməzlər. Bunun üçün kütlələrin geniş hərəkatı lazımdır”.

Respublika quruluşunun tərəfdarlarının 1999-cu ildə keçirdiyi referendumu xatırladan Baş nazir həmin vaxt iştirakçıların 55 faizinin Böyük Britaniya Kraliçasının hakimiyyətinin qalmasına səs verdiklərini xatırladaraq əlavə edib: “Mən həmin vaxt respublika tərəfdarlarına başçılıq edirdim. Biz həmin vaxt qəhrəmancasına məğlubiyyətə uğradıq və mən baş verənləri təkrar etmək istəmirəm”.

Belə görünə bilər ki, ən yüksək səviyyədə məsələyə müvafiq münasibət bildirilməsi müzakirələrə nöqtə qoyar və bununla da iş bitərdi. Lakin “Newspoll” tədqiqat mərkəzinin bu günlərdə keçirdiyi sorğunun nəticələri müzakirələrin bitmədiyini və əksinə, daha da qızışdığını deməyə əsas verir. Sorğunun nəticələrinə görə, ölkə vətəndaşlarının əksəriyyəti Avstraliyanın respublika elan edilməsi ideyasını dəstəkləyir.

Rəyi soruşulanların 51 faizi bildirib ki, Avstraliya respublika elan edilməlidir. Konstitusiyalı monarxiyanın və ya Böyük Britaniya Kraliçasının formal idarəçiliyinin qalması təklifini isə respondentlərin cəmi 37 faizi dəstəkləyib. Qalan 12 faiz isə mövqeyini açıqlamaqda çətinlik çəkdiyini deyib.

Sorğuda maraqlı məqamlardan biri avstraliyalı kişilərin daha çox hissəsinin Britaniya taxt-tacından azad, tam müstəqil respublika qurulması təklifini müdafiə etməsidir. Belə ki, kişilərin 57 faizi, qadınların isə cəmi 45 faizi respublika tərəfdarı olduqlarını bildiriblər. Digər maraqlı məqam isə 50-dən yuxarı yaşı olanların 18-34 yaşlı gənclərə nisbətən respublika ideyasını daha çox dəstəkləməsidir. Belə ki, birinci yaş qrupuna daxil olanların 54 faizi, gənclərin isə yalnız 46 faizi bu ideyanı dəstəklədiklərini bildiriblər.

“Newspoll”un əməkdaşları Avstraliyanın dövlət quruluşuna respondentlərin münasibətini aydınlaşdırarkən “Böyük Britaniyanın Kralı Kraliçanın oğlu şahzadə Çarlz Uelski olacaq” əlavəsini etdikdən sonra respondentlər arasında respublika ideyasını müdafiə edənlərin sayı artıb. Belə ki, onların 55 faizi respublika quruluşunun mövcudluğuna, cəmi 34 faizi isə monarxiyanın saxlanmasına tərəfdar olduqlarını bildiriblər.

Bir daha xatırladaq ki, Avstraliya Britaniya İttifaqının tərkibinə daxildir və formal olaraq dövlətin başçısı Böyük Britaniyanın Kraliçasıdır və onu general-qubernator təmsil edir.

Cari ildə Avstraliyada parlament seçkiləri keçiriləcək. Seçkilərin tarixi hələlik elan olunmasa da, icmalçıların böyük hissəsinin qənaətinə görə, hökumət risk edərək respublika ilə bağlı mübahisəni seçkiöncəsi kampaniyanın əsas elementlərindən birinə çevirmək istəmir. Bu, siyasi müxalifətin xeyrinə ola bilər.

“Newspoll”un keçirdiyi sorğunun nəticələri də bunu təsdiq edir. Belə ki, Britaniya taxt-tacından tam azad olmaq təklifini müxalif Leyboristlərin (59 faiz) və “Yaşıllar” Partiyasının (66 faiz) tərəfdarları hakim Liberal-Milli koalisiyanın tərəfdarlarına nisbətən (47 faiz) daha çox müdafiə ediblər.

Göründüyü kimi, qarşıdakı parlament seçkiləri Avstraliyada ənənəvi debatları ilə yox, həm də ölkə üçün həyati əhəmiyyətli məsələ ilə əlamətdar ola bilər.

Vüqar Ağayev

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Kanberra