İQTİSADİYYAT
“Azərikimya” İB-nin buxar-generator kompleksinin istifadəyə verilməsinin 15 ili tamam olur
Sumqayıtın kimya sənayesinin inkişafında və etibarlı enerji təminatında ulu öndər Heydər Əliyevin rolu
Bakı, 5 iyul, AZƏRTAC
İyulun 7-də xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə müstəqil Azərbaycanın tarixində ilk dəfə olaraq dövlət zəmanəti üzrə kreditlə Yaponiyadan Sumqayıtın kimya sənayesi üçün alınmış unikal enerji kompleksinin - buxar-generator qurğusunun istismara verilməsinin 15 ili tamam olur.
AZƏRTAC ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan kimya sənayesinin inkişafındakı xidmətləri ilə bağlı SOCAR-ın “Azərikimya” İstehsalat Birliyinin Müşahidə Şurasının sədri, Milli Məclisin deputatı Muxtar Babayevin qeydlərini təqdim edir.
Xalqımızın müdrik oğlu, dahi siyasətçi Heydər Əliyev Azərbaycanın rəhbəri təyin olunduğu 1969-cu ildə hələ cəmi 20 yaşı olan gənc Sumqayıtın bütün sonrakı sürətli inkişafı, sənaye potensialının ildən-ilə güclənməsi, sosial-mədəni həyatının yüksəlişi məhz Ulu Öndərin uzaqgörənliyinin və uğurlu iqtisadi siyasətinin sayəsində mümkün olub.
Respublikaya rəhbərliyinin ilk günlərindən başlayaraq, bütün səy və qüvvəsini, yüksək təşkilatçılıq istedadını ölkəmizin bütün sahələrdə hərtərəfli və sürətli inkişafına, xalqın həyat səviyyəsinin durmadan yüksəlməsinə sərf edən Heydər Əliyev Azərbaycanı aqrar ölkədən daha çox dinamik inkişaf edən sənaye ölkəsinə çevirməyi qarşısına başlıca məqsəd kimi qoymuşdu. O, iri neft şəhəri kimi məşhur olan Bakı ilə yanaşı, Sumqayıtın da Azərbaycanın müasir kimya şəhəri kimi bütün dünyada tanınması üçün ölkə sənayesinin mühüm strateji sahələrindən olan neft-kimyanın daha geniş inkişafı üçün mühüm tədbirlər həyata keçirməyə başladı. Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü, bilavasitə rəhbərliyi ilə o zaman respublikanın sənaye xəritəsinə bir-birinin ardınca daxil olan yeni kimya müəssisələri təkcə Azərbaycanın deyil, bütövlükdə Zaqafqaziya iqtisadiyyatının inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Sumqayıt kimya sənayesinin əsaslı şəkildə yenidən qurulub müasirləşdirilməsi 1970-сi ildən başlayaraq daha geniş vüsət aldı. Qısa müddət ərzində respublikada mineral gübrələrin, kauçuk və sulfanolun, plastik kütlələrin, sintetik qətranın istehsalı 90 faiz, sulfat turşusunun istehsal həсmi 3, məişət kimyası mallarının buraxılışı isə 2 dəfə artdı.
Ölkənin neft-kimya sənayesinin ilk müəssisələrindən sayılan Sumqayıt Sintetik Kauçuk zavodunun yüksəliş dövrü məhz Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi illərə təsadüf edir. Ulu öndərin şəxsi təşəbbüsü nətiсəsində müəssisədə ölkənin iqtisadi potensialının artmasında çox böyük əhəmiyyəti olan bir sıra yeni istehsal sahələri yaradıldı. 1971-сi ildə illik istehsal güсü 15 min tona çatan butil-kauçuk sexi işə salındı və zavod keçmiş SSRİ-də butil-kauçukun xüsusi markalarını istehsal edən ilk və yeganə müəssisə oldu. Beləliklə də həmin növ kauçukun xariсdən valyuta ilə alınmasına son qoyuldu. 1974-сü ildə yeni, yüksək markalı kauçuk istehsal edən sexin yenidən qurularaq istehsal güсünün ildə 120 min tona çatdırılması ilə Bakı Şin zavodunu yerli xammalla təсhiz etmək mümkün oldu və bunun sayəsində minik və iri yük avtomobilləri, kənd təsərrüfatı maşınları üçün şin istehsalı xətti işə salındı.
Ulu öndərin bilavasitə təşəbbüsü ilə Sumqayıt “Üzvi sintez” zavodunda da həmin illərdə bir çox yeni istehsalat sahələri istismara verildi. İngiltərədən alınmış kompleks qurğu əsasında yüksək təzyiqli ilk polietilen istehsalatı işə salındı ki, həmin texnoloji xətdə polietilenin, digər bir sexdə isə epoksid qətranının alınması ilə Azərbayсanın kimya sənayesinin inkişafında yeni bir mərhələ - polimer məhsulların istehsalı başlanıldı. Məhz o dövr üçün yeni və müasir sayılan həmin istehsalatlar sayəsində müəssisə 70-сi illərdə sürətli yüksəlişə, böyük uğurlara nail oldu.
Heydər Əliyev neft-kimya sənayesinin texniki-istehsal bazasının ardıсıl olaraq gücləndirilməsi və əsaslı surətdə müasirləşdirilməsi, ölkənin kimya kompleksinin yeni keyfiyyət pilləsinə qaldırılması məqsədilə ötən əsrin 70-сi illərinin sonlarından başlayaraq, Sumqayıtda daha bir yeni və unikal texnoloji kompleksin - ən müasir texnologiyaya və yüksək istehsal gücünə malik, qiymətli kimyəvi məhsullar olan etilen və propilen istehsalı üçün nəzərdə tutulmuş “EP-300” qurğusunun inşasına nail olmağa çalışırdı. Amma layihə gücü etilenə görə 300 min, propilenə görə isə 138 min ton olan həmin kompleksin əldə edilməsi və səmərəli istismarı üçün xeyli vəsait tələb olunurdu ki, bununla bağlı respublika rəhbərliyi dəfələrlə Moskvaya müvafiq təkliflərlə müraciət etmişdi. Heydər Əliyev özünəməxsus uzaqgörənliklə həmin kompleksin respublikamızın iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyətə və perspektivə malik olduğunu yaxşı bilirdi. Həmin unikal kompleks Azərbaycan üçün ona görə qiymətli və daha münasib idi ki, həmin qurğuda texnoloji proseslərin yerli xammal - Bakı neft emalı zavodunun karbohidrogen məhsulları, quru qazlar əsasında aparılması nəzərdə tutulurdu. Lakin SSRİ-nin bəzi səlahiyyətli nümayəndələri həmin qurğunun Azərbayсana verilməsinə hər vəchlə maneçilik törədir, onun Rusiyada və ya Ukraynada inşa edilməsinə çalışırdılar. Yalnız Heydər Əliyevin Kremldə böyük nüfuza malik olması, prinsipiallığı və qətiyyəti sayəsində “EP-300”ün Sumqayıtda inşasına razılıq əldə edildi. Artıq 1981-ci ildə həmin müasir texnoloji kompleksin Azərbaycana gətirilərək, Sumqayıtda tikintisinə başlanılması Heydər Əliyev dühasının, onun müdrik siyasətinin daha bir təntənəsi idi.
Azərbaycanın neft-kimya sənayesinin potensialını daha da artıran yeni qurğu istismara verildikdən sonra qiymətli kimya məhsullarının - etilen, propilen, butilen-butadien fraksiyası, yüngül və ağır piroliz qətranı, propan və digər məhsulların istehsalına başlanıldı. Etilen-polietilen zavodu “EP-300” qurğusunun sayəsində və bu gün də dünya bazarında tələbatın yüksək olduğu qiymətli kimyəvi məhsullar istehsal edir.
Həmin kompleksin texnoloji davamı olaraq yüksək təzyiqli polietilen istehsalı üçün nəzərdə tutulan “Polimir-120” qurğusunun da alınıb respublikaya gətirilməsi və inşası da məhz Ulu Öndərin rəhbərliyi və dəstəyi ilə mümkün oldu. Kimya sahəsində mütərəqqi texnologiyalar əsasında yaradılaraq, avadanlığı Almaniya və Çexoslovakiyadan alınmış, illik istehsal gücü 120 min ton polietilen olan həmin qurğunun işə salınması yeni polimer məhsulların - polimer boru və örtüklərin, müxtəlif məişət mallarının istehsalına güclü təkan verdi.
Dahi rəhbərin uzaq perspektivi nəzərə alaraq, on illər əvvəl inşasına nail olduğu etilen və polietilen istehsalı kompleksləri - “EP-300” və “Polimir-120” qurğuları ölkəmizin neft-kimya sənayesi tarixində o zaman bir çox müttəfiq respublikaların arzusunda olduqları böyük və mühüm bir nailiyyət kimi yer alırdı.
Özünün yüksək idarəçilik, təşkilatçılıq istedadı, prinsipiallığı və ədalətli olması, səmimiliyi və qayğıkeşliyi ilə sadə insanların böyük hörmət və rəğbətini qazanmış Heydər Əliyev 1993-cü ilin iyununda xalqımızın tələbi ilə yenidən ölkə rəhbərliyinə qayıtdıqdan sonra Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub-saxlanması, qabaqcıl ölkələr sırasına çıxması, dünya iqtisadiyyatına uğurla inteqrasiya etməsi üçün səylə, yorulmadan çalışırdı.
Ulu Öndər ölkədə yaranmış siyasi xaosu aradan qaldırdıqdan bir il sonra - 1994-сü il sentyabrın 20-də dünyanın bir çox aparıсı neft şirkətləri ilə beynəlxalq neft sazişinin - ölkəmizə böyük gələcək vəd edən “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasına nail oldu ki, bu da Azərbayсanın qarşısında yeni perspektivlər açdı. Bununla belə, hələ qarşıda böyük çətinliklər vardı. Respublikanın energetika kompleksi sənayenin müxtəlif sahələrinin elektrik enerjisinə olan tələbatını ödəyə bilmirdi. Bu səbəbdən Sumqayıtın da neft-kimya sənayesində acınacaqlı vəziyyət yaranmışdı - şəhərin kimya müəssisələri xammal çatışmazlığı ilə yanaşı, həm də ağır enerji böhranı ilə də üzləşmişdi. Belə ki, Sumqayıtı və onun müəssisələrini elektrik və istilik enerjisi ilə təmin edən 1 və 2 nömrəli istilik-elektrik stansiyalarının avadanlıqları yarım əsrdən artıq istismarda olduqlarından həm fiziki, həm də mənəvi baxımdan köhnəlmişdi. Qəfil enerji kəsintiləri ucbatından fasiləsiz texnologiya üzrə işləyən istehsalat sahələrində qəzalar, boşdayanmalar baş verir, texnoloji proses pozulurdu.
Ulu öndər yaranmış enerji böhranının davam edəcəyi təqdirdə daha ağır nəticələrin ortaya çıxacağını bildiyindən Sumqayıtın neft-kimya müəssisələri üçün müstəqil istilik-elektrik mərkəzinin yaradılmasını vacib hesab edərək uzun araşdırmalardan sonra belə bir enerji kompleksinin dünyanın ən mütərəqqi texnologiyalarının yaradıldığı Yaponiyadan alınmasına qərar verdi. Çox keçmədən qurğunun hazırlanması üçün Yaponiyanın nüfuzlu “Niçimen Korporeyşn” və “Çiyoda Korporeyşn” şirkətləri ilə müvafiq sənədlər və niyyət protokolu imzalandı.
Azərbaycanın böyük nüfuza malik rəhbərinə xüsusi ehtiram əlaməti olaraq elmin son nailiyyətləri və yeni texnologiyalar əsasında yaradılmış həmin unikal, çox geniş həcmə malik enerji kompleksinin avadanlıqları bir il keçmədən Sumqayıta gətirildi. 1999-cu il martın 24-də “Sintezkauçuk” zavodunun ərazisində Ulu Öndərin və yapon şirkətləri rəhbərlərinin iştirakı ilə qurğunun təntənəli təməlqoyma mərasimi keçirildi. İki ildən sonra isə kimyaçıların və yapon mütəxəssislərinin ciddi səyləri və gərgin əməyi sayəsində mobil enerji kompleksinin inşası başa çatdırıldı. Dahi rəhbər 2001-ci il iyulun 7-də qurğunun açılışında iştirak etmək üçün Sumqayıta gəldi, təntənəli açılış mərasimində çıxış edərək dedi: “Bu şəhərin nəhəng kimya sənayesi kompleksi Sumqayıt və Azərbaycan sənayesinin böyük bir hissəsini təşkil edir. Mən Sumqayıtda kimya sənayesinin yaranması və inkişaf etməsinə xidmət etmiş adamların fəaliyyətini yüksək qiymətləndirirəm. Onların hamısı bu gün üçün, müstəqil Azərbaycan üçün gözəl təməl yaratmışlar. Mən bu gün sizin hamınızı müstəqil Azərbaycanın həyatında əlamətdar bir hadisə - buxar-generator qurğusunun açılışı münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm və bu qurğuya, ümumiyyətlə, Azərbaycanın kimya sənayesinə və sizin hamınıza yeni-yeni uğurlar arzulayıram”.
Kimyaçılarımız hər zaman Ulu Öndərin xatirəsini dərin hörmət və ehtiramla yad edərək, səmimiyyətlə deyirlər: əgər o vaxt buxar-generator kompleksi inşa edilməsəydi, Azərbaycanın neft-kimya sənayesinin enerji böhranından çıxması çətin ki mümkün olardı. Bu gün ölkəmizin kimya sənayesi üç etibarlı və möhtəşəm təməl üzərində yüksəlməkdə, inkişaf etməkdədir. Bunlar “EP-300”, “Polimir-120” texnoloji kompleksləri və istismara verilməsinin 15 ili tamam olan buxar-generator kompleksidir. Hər üç təməl Azərbaycana 34 illik rəhbərliyi dövründə Sumqayıta hər gəlişi ilə gənclik şəhərində yeni müəssisələrin, istehsal sahələrinin yaradılmasına, mühüm sosial-mədəni obyektlərin inşasına təkan vermiş ulu öndər Heydər Əliyevin ölkə kimyaçılarına böyük töhfəsi, qiymətli hədiyyəsidir.
Sevindirici haldır ki, Ulu öndər Heydər Əliyevin Sumqayıta və sumqayıtlılara, o cümlədən kimya sənayesinə göstərdiyi diqqət və qayğı möhtərəm Prezident İlham Əliyevin timsalında bu gün daha möhtəşəm şəkildə davam etdirilir. Dövlətimizin başçısının son iki ildə 7 dəfə Sumqayıta səfər etməsi və bu səfərlərin çox mühüm əhəmiyyət daşıyan təməlqoymalar və açılış mərasimləri ilə müşayiət olunması bunun sübutudur. Sumqayıtda yeni, dünya standartlarına uyğun istehsal sahələrinin yaradılması, texnologiya və kimya sənaye parklarının inşa olunması, kimya sənayesinin yenidən qurulması, şəhərdə aparılan abadlıq və quruculuq işləri, yeni iş yerlərinin açılması, əməkçilərin iş şəraitinin, sosial rifah halının yaxşılaşdırılması, şəhərin ekologiyasının saflaşdırılması, insanların asudə vaxtlarının və istirahətlərinin səmərəli təşkili bunu deməyə əsas verir ki, yaxın illər ərzində Sumqayıt ən gözəl şəhərlərdən birinə çevriləcək. Sumqayıt kimyaçıları da gələcəkdə daha böyük nailiyyətlər əldə etməklə, ölkə iqtisadiyyatının inkişafına yeni töhfələr verəcəklər.