Bakı, 28 fevral, İ.Əsədov, AZƏRTAC

Fevralın 28-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda filologiya elmləri doktoru, professor Əjdər Tağıoğlunun (İsmayılovun) “Moisey Xorenatsi anonim keşiş müəllifdir” adlı kitabının təqdimat mərasimi keçirilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, tədbirdə AMEA-nın vitse-prezidenti, institutun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli Ə.Tağıoğlunun yaradıcılığından, elmə və ədəbiyyata verdiyi töhfələrdən danışıb.

Akademik İ.Həbibbəyli təqdim olunan “Moisey Xorenatsi anonim keşiş müəllifdir” kitabı barədə fikirlərini bildirib.

Diqqətə çatdırılıb ki, müəllif kitabda mötəbər qaynaqlara istinad edərək, erməni tarixşünaslığı üçün əsas mənbə hesab olunan “erməni tarixinin atası” M.Xorenatsinin şəxsiyyətini təkzib edir. Kilsədə üç türk dövlətinə (Biaini, Arme, Part) aid olan, lakin “erməniləşdirilmiş” mifoloji və filoloji ədəbiyyat əsasında tərtib edilmiş “Armeniya tarixi” əsərlərinin, habelə keşiş babalarının ənənələrini davam etdirən erməni tarixçilərinin öz xalqına yazdıqları “qədim tarix” kitablarının saxta və uydurma olduğu elmi əsaslarla sübuta yetirilir.

AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Əliyev “Azərbaycan tarixşünaslığında yeni istiqamət” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib.

Bildirilib ki, yunandilli Kilikiya erməni kilsəsi M.Xorenatsini ötən yüzilliklərdən bəri Avropa ictimaiyyətinə V əsrdə yaşamış tarixi şəxsiyyət kimi təqdim edib. Erməni tarixçiləri bu gün də kilsə ənənəsini davam etdirirlər.

Professor Ə.Tağıoğlu problem ətrafında apardığı geniş araşdırmalarda M.Xorenatsinin anonim keşiş olduğunu təkzibedilməz maddi sübutlarla aşkara çıxararaq, erməni kilsəsinin və onun tarixçi varislərinin ilk mənbə hesab etdikləri “Moisey Xorenatsi” mifini darmadağın edir. Bu baxımdan o, mötəbər mənbələrə söykənərək Kilikiya kilsəsində anonim keşiş müəllifin adına tərtib edilmiş “Hayastan tarixi”nin ilk erməni mətninin V əsrə deyil, XIV əsrə aid olduğunu yazır.

Alim qeyd edir ki, “Hayastan” toponiminin çağdaş erməni xalqının nə mifoloji, nə də rəvayət “tarixləri” ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Çünki “Hayastan” toponimi Babil ədəbiyyatından gələn Haykın mifoloji şəxsiyyəti ilə bağlıdır. Buna baxmayaraq erməni tarixçilər onların babaları ilə heç bir genetik qohumluğu olmayan babillilərin əfsanəsindən yaranmış mifik “Hayastan” toponimini erməni xalqının guya “gerçək tarixdə” mövcud olmuş “qədim dövləti” kimi qələmə verirlər. Bu saxta ənənəyə bağlı olan İ.Şopen Hayka işarə ilə yazır: “Armyanlar onu nəsil başçısı hesab edirlər və onun adı ilə özlərini Hayk, vətənlərini Haykastan adlandırırlar. Haykın ilk məskunlaşdığı yer “Van gölü”nün yaxınlığında olmuşdu. Orada Haykadzor (Hayk vadisi) adlanan vadi bu günə qədər onun adını saxlayır. O, həmin ərazidə “Hayk” adında ilk armyan şəhərini inşa etdi.”

Ə.Tağıoğlu yüz illərdən başlayaraq kilsə əfsanələrindən gələn uydurmaları sanki olmuş tarix kimi bu gün də beynəlxalq ictimaiyyətə sırıyan saxtakar erməni tarixçilərinin iddialarına haqlı cavab olaraq yazır ki, onların Osmanlı və Ön Qafqaz Azərbaycan türklərinə qarşı olan torpaq iddiaları gerçək tarixin üç riyazi əməlinin - etnoarxeoloji, etnoantropoloji, etnolinqvistik düsturunun təsdiqindən gəlmir, əksinə, onların bu məkrli iddiaları ancaq və ancaq xaldeylərin əfsanəsi əsasında yaranmış bu mifik “Hayıstan”a söykənir. “Hayıstan” da yalnız kilsə xəritələrində “yaradılmış” “dövlət” olaraq, tarixin heç bir çağında hər hansı bir coğrafi ərazidə torpağa köçürülməmişdi.

Alimin problemə elmi tarixin tələbləri zəminindən yanaşdığı təkzibedilməz həqiqətdir. Çünki əfsanədən “yaradılmış” “dövlət” əfsanədə qalar. Ona görə də “Hayastan” adında “dövlətin” “tarixən mövcud olması” barədə M.Xorenatsinin kitabından başqa bu günə kimi, hətta erməni və ermənipərəst muzdlu Avropa və rus arxeoloqlarının aşkarladıqları arxeoloji maddi-mədəniyyət nümunələrində, habelə heç bir qaynaqda, mötəbər mənbədə qeydə rast gəlinmir. Elə buna görə də erməni tarixçiləri artıq başa düşüblər ki, erməni xalqının “qədim dövləti”ndən danışmaq üçün başqa yol axtarmaq lazımdır.

Ə.Tağıoğlu “Moisey Xorenatsi anonim keşiş müəllifdir” kitabı tarixçilərimizi azərbaycançılıq işığı altında “Ata tarixi”ni yazmağa vətəndaşlıq çağırışıdır.

Tarix elmləri doktoru Qasım Hacıyev, filologiya elmləri doktoru İlhami Cəfərsoy, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nizami Muradoğlu, yazıçı-publisist Yunus Oğuz və digər çıxış edənlər də təqdim olunan kitabın əhəmiyyətindən söz açıblar.