DÜNYA
Kökenhof – gül krallığı və ya sarı zanbağın sirri
Bakı, 22 aprel, Anara Axundova, AZƏRTAC
Rəvayətə görə, bir cadugər xoşbəxtliyi sarı zanbağın dibində gizlədib. Çiçək heç cür açılmadığına görə insanlar bədbəxt olublar. Onlar xoşbəxtliyi əldə etmək üçün əllərindən gələni ediblər! Zanbaq şərab və dağ bulaqlarının suyu ilə suvarılırdı, ən gözəl və ən şirin səsli qadınlar ona mahnı oxuyurdu, müdriklər bu məsələni həll etmək üçün çox düşünürdülər. Lakin ləçəklər sıx şəkildə bağlı qalırdı. İnsanlar artıq xoşbəxtliyin heç vaxt onlara nəsib olmayacağını düşündülər…
Hər il martın 20-dən mayın 20-dək Niderlandın Kökenhof gül parkında minlərlə sarı zanbaq açılır. Dünyanın hər yerindən yüz minlərlə insan onları görməyə gəlir. Əlbəttə ki, parkda yalnız sarı zanbaq bitmir.
Kökenhof (tərcümədə - “mətbəx həyəti”) kiçik Lisse şəhərində yerləşən 32 hektarlıq “Kral çiçək bağı”dır. Əvvəllər bu ərazi sıx meşələrlə örtülmüşdü və ov yeri kimi tanınırdı. Parkın yaradılması ideyası 1940-cı illərdə çiçək istehsalçıları və ixracatçılarında yaranıb. 1949-cu ildə Kökenhof ziyarətçilər üçün açıldı - bu il park 75 illik yubileyini qeyd edir. Hər il bura təxminən bir milyon ziyarətçi gəlir ki, bu da cəmi bir neçə ay ərzində bir neçə milyon avro gəlir gətirir (2019-cu ildə bu rəqəm 25 milyon avroya çatıb).
Niderlandlı rəfiqəm Helen ilə səhər tezdən Leyden şəhərindən Kökenhofa yola düşürük. Avtobusla getmək olar – zanbaq mövsümündə Leyden stansiyasından xüsusi reyslə avtobuslar yola düşür. Biz isə velosipedlə getməyə qərar veririk. Daha doğrusu, Helen pedalları hərəkətə gətirir, mən isə onun arxasındakı yük yerində oturmuşam. Çiçək parkı Leyden yaxınlığında olsa da, bu, velosipedçi üçün böyük məsafədir. Lakin bütün niderlandlılar kimi, Helen, necə deyərlər, "velosipeddə dünyaya gəlib”. Niderlandlı uşaqlar sözün əsl mənasında ana bətnində velosipeddə gəzdirilir. Yeni doğulmuş körpələr demək olar ki, dərhal valideynlərinin velosipedinə – sükana qoşulmuş xüsusi uşaq oturacağına yerləşdirilir. Onlar böyüdükcə valideynlərinin yanında sürə biləcəkləri velosipedlərini alırlar. Beləliklə, rəfiqəm Helen uzunluğu 20 kilometr olan yol ilə sakitcə çiçək parkına gedir. Leyden cəzbedici şəhərdir. O, Niderlandda ən qədim olan məşhur universiteti ilə tanınır. Yeri gəlmişkən, ilk zanbaq da məhz Leyden Universitetinin yanındakı Botanika bağında yetişdirilib. Lakin bu barədə bir qədər sonra.
Döşənmiş küçələri, rahat kafeləri, qədim evləri, kilsələri, kanalları və körpüləri olan şəhəri geridə qoyuruq. Biz şəhərətrafı ərazilərlə gedirik – burada sakitlikdir, səs-səmir yoxdur, sanki pastoral mənzərə ilə boşluğa düşmüsən. İndi əla vaxtdır, aprel ayıdır, artıq hava istiləşib, quşlar ağaclarda oxuyur, bağ-bağçalar çiçək açır. Niderlandlılar evlərini səliqə-sahmana salmaq üçün çox vaxt və güc sərf edirlər və bağlarda işləməkdən zövq alırlar: onlar çiçək əkir, gölməçələr düzəldir və çox sevdikləri bağ qnomlarını hər yerə qoyurlar. Lisse şəhərinə yaxınlaşdıqca, yerli sakinlərin bağları daha da möhtəşəm olur. Təbii ki, hər bağçada rəngarəng “türbancıqlar” yüngül yaz küləyində yellənir. Bu qədər çiçək bolluğundan huşunu itirməyəsən deyə, sanki yol səni tezliklə parkda görəcəklərinə hazırlayır.
Kökenhofda təxminən 7 milyon gül soğanaqları təmsil olunur: burada yalnız zanbaqlar deyil, həm də giasintlər, krokuslar, nərgizgülü və digər çiçəklər də yetişir. Lakin zanbaqlar yenə də liderlik edirlər – onların təxminən 4,5 milyon ədəd 100 müxtəlif növü var. Odur ki, Kökenhofun özü və hətta çox vaxt “zanbaq ölkəsi” adlandırılan Niderlandın özü ilə əlaqəli olan zanbağı Kral parkının “kralı” adlandırmaq olar. Ekzotik çiçəyin Niderlandda “mühacir” olduğunu az adam bilir. O, buraya Türkiyədən gəlib. Yeri gəlmişkən, onun adı Avropa dillərində uğurla təsbit edilib və türk dilindən götürülmüş “türban” sözü, daha doğrusu Osmanlı — fars “tülbendin” - türbanlarda istifadə olunan parçanın adından gəlir.
Kökenhofa çatırıq. Helen velosipedi park edir və biz girişə doğru gedirik. İnsanlar o qədər çoxdur ki, darvazanın qarşısında növbəyə durmalı oluruq. Bu, Babil qiyamətinə bənzəyir - nisbətən kiçik bir məkanda müxtəlif millətlərin bu qədər nümayəndəsini görmək və bu qədər dildə danışığı eşitmək nadir haldır. Sanki bütün dünya bura toplaşıb! Bu insanlar planetin müxtəlif nöqtələrindən çiçəklərə baxmaq üçün gəliblər. Bu, heyrətamizdir və çox gözəldir. Eyni zamanda, çox təsirlidir.
Çiçəklərin özləri də eyni müxtəlifliklə adamı heyran edir - parka daxil olanda, sanki kaleydoskopun içinə düşürsən. Çiçəklər sadəcə çiçək ləkində yetişmir, onlar fərqli kompozisiyalarda yığılıb. Bəlkə də ən məşhurlarından biri kənarlarında nərgizgülü və qırmızı zanbaqlar olan göy giasintlərdən ibarət olan “çiçək çayı”dır.
Kökenhofda təkcə çiçək deyil, həqiqi su obyektləri də var - parkda çoxlu sayda göl, gölməçə, şəlalə, kiçik çay, qayıqlarla gəzə biləcəyiniz kanallar var. Helenlə birlikdə şücaətlə bir qrup çinli turisti geridə qoyaraq keçdiyimiz canlı çəpərdən ibarət bir labirintdəyik. Lakin park yollarından fərqli olaraq, labirintin yolları o qədər də qarışıq və uzun olmadı.
Niderlandlı və xarici sənətçilərinin heykəllərinin yerləşdiyi bütün piyada yollarının ümumi uzunluğu təxminən 15 kilometrdir. Kökenhofda örtülü oranjereyalar və pavilyonlar, ev heyvanları ferması, uşaq əyləncə kompleksi, restoranlar və kafelər var. Parkda yerləşən klassik yel dəyirmanı xüsusi maraq doğurur, hər kəs ona içəridən baxa və onun necə qurulduğunu görə bilər. Maraqlısı odur ki, bu dəyirman Qroningen şəhərindəndir. 1957-ci ildə hədiyyə olaraq Kökenhofa “köçürülüb”. Bir vaxtlar ilk zanbağın Niderlanda “köçdüyü” kimi.
Niderlandda zanbaqların peyda olması niderlandlı alim və yazıçı Ojye de Busbekın adı ilə əlaqələndirilir. De Busbek, heyrətamiz çiçəkləri gördüyü Osmanlı imperiyasında səfir olub. Onlara heyran olan alim, o dövrdə Leyden şəhərindəki Nəbatat bağının direktoru vəzifəsində çalışan professor Karl Kluziusa bir neçə zanbaq göndərməyə qərar verdi. Beləliklə, ilk zanbaqlar Niderlanda gəldi, burada tez bir zamanda xalqın sevgisini qazandı. Bu, tezliklə əsl maniyaya çevrilən sevgi idi. Zanbaq maniyası.
Zanbaq ticarəti ilə əlaqəli inanılmaz ajiotaj XVII əsrin 30-cu illərinə təsadüf edib. İnsanlar soğanaqları almaq üçün mallarının yarısını ya da daha sonra 3 qat baha satdıqları mallarına olan qəbzləri satırdılar.
Beləliklə, zanbaqlar ölkənin milli valyutasına çevrildi. Ləçəklərində çoxrəngli zolaqlar olan çiçəklərə xüsusi tələbat var idi. Məlum olub ki, qeyri-adi boyanmanın səbəbi zanbaqların çox vaxt meyilli olduğu xəstəlik – ləçəklərin rəngarəngliyi olub. Bu, bir növ taleyin istehzasına bənzəyir! Lakin "zanbaq piramidası”nın hekayəsi heç də gülməli deyil. Çoxlu sayda möhtəkirlərin yaranmasına səbəb olan investisiya çılğınlığı pik həddə çatır - ölkə iflas edirdi. Leydendəki Nəbatat bağına dəfələrlə basqın olunub... Nəhayət, Niderland hökuməti işə qarışdı və zanbaq soğanaqları ilə bağlı əməliyyatları qadağan etdi. Minlərlə insanı müflis qoyan “çiçək köpüyü” beləcə partladı.
Lakin niderlandlıların zanbaqlara olan sevgisi qaldı. Hər ilin yazında Kökenhofda baş verən həyəcanı nəzərə alsaq, müəyyən dərəcədə zanbaq maniyasının heç yerə getməyini demək olar.
Üstəlik, çiçək parkında əsasən turistlərin gəzdiyini nəzərə alsaq, onun sanki bütün dünyaya yayıldığı hiss olunur. Yeri gəlmişkən, Kökenhof yeganə çiçək krallığı deyil – zanbaq parkları, düzənlikləri, yarmarkaları və festivalları Kanada, ABŞ, Avstraliya, Yaponiya, Şotlandiya və əlbəttə ki, bu heyrətamiz çiçəklərin vətənində - Türkiyədə mövcuddur. Lakin Kral parkı, həmçinin “mətbəx həyəti” yenə də ən populyar olaraq qalır. Bundan əlavə, Niderland dünyada ən böyük zanbaq ixracatçısıdır. Hər il bu kiçik ölkə dünyanın müxtəlif yerlərinə təxminən üç milyon çiçək tədarük edir. Bununla yanaşı, Niderlandda yaz mövsümündə çiçək paradı keçirilir – həqiqətən təsiredici bir mənzərədir.
Amma mənim üçün nə qədər təəccüblü olsa da, Kökenhofdakı ən təsiredici şey çiçəklər deyildi. Helenlə kiçik skamyada dincəlirdik və Niderland vaflisi yeyirdik, bu vaxt yaşlı bir kişi xərəkdə yanımızdan keçdi. Onu iki sanitar müşayiət edirdi. Qoca qəribə bir baxışla ətrafa baxırdı və sonra birdən dərindən nəfəs aldı və gülümsədi.
Mən sual dolu baxışlarla Helenə baxdım.
-Bəlkə də ölür, - deyə Helen cavab verdi. - Bura gəlmək də onun son arzusudur. Yəqin ki, onun bu parkla bağlı çox əziz xatirələri var...”.
Mən xərəyi müşahidə edərək dedim: -Bura gəlmək də onun son arzusudur. Yəqin ki, onun bu parkla bağlı çox əziz xatirələri var...
-Ola bilər, - deyə Helen cavab verdi. - Bəlkə də o, heç vaxt burada olmayıb. Nəhayət, ziyarət etmək qərarına gəlib.
Mən təəccübləndim: -Necə yəni? Axı açıq görünür ki, o, niderlandlıdır!
Helen güldü: -Səncə, biz, niderlandlılar, bura tez-tez gəlirik? Məsələn, mən burada ikinci və ya uzağı üçüncü dəfəyəm. Bundan əvvəl isə ancaq uşaqlıqda gəlmişəm.
Helen məndən soruşdu: -Azərbaycanda ən məşhur görməli yer hansıdır?
-Qız qalası, - deyə düşünmədən cavab verdim.
-Orada tez-tez olursan? – deyə Helen mənə göz vurdu.
-Yalnız uşaqlıqda ... Uzağı iki dəfə ... – deyə çaşqınlıqla cavab verdim.
Qoca bir qədər əlini qaldırdı və sanitarlara hara dönmək lazım olduğunu göstərdi. Xərək gözdən itdi. Helen və mən vaflini bitirdik və çıxışa tərəf getdik.
Leydenə gedən yol boyunca həmin qoca haqqında düşünürdüm. Mən indi də onu tez-tez xatırlayıram...
Biz çiçək tarlaları və kiçik fermalar boyunca gedirdik. Yəni, gedirdik. Helen pedalı fırladırdı, mən isə onun arxasındakı yük yerində oturmuşdum. Vaxtaşırı evlərin çəpərlərinin yanında duran zanbaq dəstələri ilə səbətləri görürdüm. Bu, satış üçün nəzərdə tutulan çiçəklər idi. Lakin onların yanında satıcılar yox idi. Sadəcə zənbillərin yanında qiymət etiketi olan pul qutuları var idi. Yaxınlaş, pulu qutuya qoy, gül dəstəsini götür.
Bəzi sahələrdən artıq çiçək məhsulu tamamilə yığılmışdı. Onlar soyulmuş şəkildə yorğanın üzərindəki yamaqlara bənzəyirdi. Birdən yaşıl fonda parlaq sarı ləkə gördüm –bu, məhsul yığımından sonra sahənin ən kənarında qalan zanbaq idi. Tənha, hamı tərəfindən unudulmuş, başını sürdüyümüz velosiped yoluna tərəf kədərlə sallamış bir çiçək...
Helendən dayanmağı xahiş etdim.
Helen ürkərək dərhal əyləci basdı, mən az qala yük yerindən uçacaqdım.
-Nə baş verib? – deyə o soruşdu.
-Orada zanbaq var! Sonuncu zanbaq! Gəl onu götürək!
Mən yaşıl səmasından günəş kimi mənə baş əyən çiçəyə tərəf qaçdım və yavaşca gövdəciyindən tutdum. Onu qoparmaq düşündüyüm qədər asan olmadı: bütün gücümlə çəkdikdən sonra zanbaq ilə birlikdə həmin vaxt avtomobilin sürdüyü yola düşdüm. Maşın qəfildən sağa çırpıldı, mənim yanımdan ötərək və hirslə siqnal verərək, sürətlə uzaqlaşdı.
-Sən dəlisən! – deyə Helen yenidən yük yerinə oturanda, məni danladı.
-Sarı zanbağın dibində xoşbəxtlik gizlənir! – deyə mən cavab verdim. - Bu, bir əfsanədir.
-Bəli, maşın altına düşmək xoşbəxtlikdir, - deyə o deyindi və yerindən tərpəndi. Çiçəyi özümə sıxdım və üzümü mülayim yaz küləyinə tutdum.
…Səhəri gün sarı zanbağım açıldı. Bir gün öncə axşam onu pəncərənin yanında güldana qoymuşdum. Həmin gecə velosipeddə (katamaranda olduğu kimi) üzdüyüm rəngarəng çiçəkli çayı yuxuda gördüm. Həmin qoca sahildə dayanmışdı. Mənə baxaraq gülümsəyirdi. Mən ona əl yellədim və cavab olaraq gülümsədim. Təbəssümlə də oyandım. Gördüm ki, səhər günəşi ilə işıqlanan sarı ləçəklər açılıb, sanki çiçək də gülümsəyirdi. Mən ona yaxınlaşdım və qönçənin içinə baxdım.
Epiloq
Bəs sarı zanbaq əfsanəsi nə ilə başa çatır? Günlərin birində bir uşaq sehrli çiçəyə yaxınlaşır. O, cadugərin lənəti haqqında heç nə bilmirdi. Balaca zanbağa baxdı və saf, sakit bir gülüşlə güldü. Birdən o, uşağın qarşısında açıldı. Beləliklə, xoşbəxtlik yenidən insanlara qayıtdı. Artıq onları tərk etmədi, çünki indi onlar onun sirrini öyrəndilər.
Şəkillər Kökenhof çiçək parkının rəsmi saytından götürülüb