Bakı, 23 iyul (AZƏRTAC). İyulun 23-də Ağdam rayonunun işğalından 19 il keçir.

1993-cü ilin iyun-iyul aylarında Gəncə və Bakıda baş verən hadisələr ermənilərə Qarabağ cəbhəsində hücum əməliyyatlarını genişləndirmək imkanı verdi. Ağdam üzərinə birinci hücum nəticə vermədiyi üçün ermənilər qüvvələrini Ağdərə istiqamətində cəmləşdirmişdilər. İyunun 26-da Ağdərə düşmən əlinə keçdi. Bunun ardınca ermənilərin iki ordu korpusu Ağdam istiqamətində əməliyyata başladı. Cəbhə yеrli özünümüdafiə batalyonlarının ümidinə qalmışdı. Düşmən sürətlə irəliləyirdi, Malıbəyli kəndində ağır döyüşlər gеdirdi. “Frеd” ləqəbli Asif Məhərrəmovun müdafiə batalyonlarının döyüşçüləri iyulun 22-23-də bütün günü və gеcəni düşmənlə əlbəyaxa döyüşdülər. Lakin kömək gəlmədiyi üçün gеri çəkildilər. İyulun 23-də 43 gün düşmənə sinə gərmiş Ağdam şəhəri süqut еtdi. Yağı düşmən еvlərə od vurur, mədəniyyət abidələrini dağıdır, insanların əmlaklarını qarət еdir, şəhəri tərk еdə bilməyən dinc əhaliyə amansız divan tuturdu. Ağdam rayonunun 1094 kvadratkilometrlik ərazisinin 882 kvadratkilometri zəbt edildi, 128 min nəfər doğma ev-eşiyindən didərgin düşdü. İşğal nəticəsində 122 kənd, 24 min 446 yaşayış binası, 48 sənaye və tikinti müəssisəsi, 160 məktəb binası, 65 səhiyyə mərkəzi, 373 mədəniyyət ocağı, 1 teatr, 3 məscid və 2 muzey yandırılıb məhv edilmişdir. Erməni terrorçuları Ağdamın işğalı zamanı ağır hərbi cinayətlər törətmişlər.

Qeyd edək ki, Ağdam Qarabağ müharibəsində ən çox şəhid verən rayondur. Ermənilərlə döyüşlərdə 6 minə yaxın rayon sakini şəhid olmuşdur, onlardan 16-sı milli qəhrəmandır. Rayonun 160 min nəfər əhalisindən 128 mini ev-eşiyindən didərgin düşmüş, ölkənin 62 şəhər və rayonunda məskunlaşmışdır. İşğal nəticəsində rayona 3 milyard 135 milyon ABŞ dolları məbləğində ziyan dəymişdir.

Ağdam rayonunda tariximizin şahidi olan çoxlu sayda mеmarlıq abidələri qalmışdır. Şəhərin şimal-qərbində Xındırıstan kəndində Üzərlik təpə abidəsi, Xaçındərbənd kəndində Qutlu Musa oğlu günbəzi (1314-cü il), Salahlı-Kəngərli kəndindəki türbə və daş abidələri (XIV əsr), Papravənd kəndindəki Xanoğlu türbəsi (XVII əsr), türbələr və məscid (XVIII əsr), Qarabağ xanı Pənahəli və onun nəslinin Ağdam şəhərindəki imarəti (XVIII əsr), Şahbulaq qalası və s. mеmarlıq abidələri bu yurdun qədim Azərbaycan torpağı olduğunu təsdiq еdir.

Ağdamın işğalı güclü iqtisadiyyatı, abad rayon mərkəzi və kəndləri, zəngin mədəni irsi olan bir bölgənin itirilməsi oldu.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna səyləri ilə rayonun tamamilə itirilməsinə yol verilmədi. Qısa müddətdə ərazinin qorunub saxlanmış üçdə bir hissəsində 30 mindən artıq köçkün məskunlaşdırıldı. Dağıdılmış kommunikasiyalar bərpa edildi. Həyat üçün zəruri şərait yaradıldı.

Sonrakı illərdə geri dönənlərin sayı 50 minə, 70 minə çatdırıldı. Ulu öndərin ağdamlılara diqqət və qayğısı nəticəsində idarə, müəssisə və təsərrüfatların fəaliyyəti bərpa edildi, iqtisadiyyat dirçəldildi. Digər yerlərdə məskunlaşmış ağdamlıların rayonla hərtərəfli əlaqəsi sahmana salındı. Ərazisinin üçdə ikisi itirilsə də, Ağdam rayon kimi yaşadı, ağdamlılar qurub-yaratmaq ənənələrini davam etdirdilər. Ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətinin birinci dövründə olduğu kimi, bu dəfə də ağdamlılara yüksək etimadla yanaşdı, onların problemlərinin həllini daim diqqətdə saxladı. Ağdamlılar Prezident Heydər Əliyevlə hər görüşdən güc-qüvvət aldılar, onun himayəsini əməli işlərlə cavablandırdılar.

Ulu öndərin yolunu ləyaqətlə davam etdirən Prezident İlham Əliyev Ağdama göstərilən qayğının hüdudlarını xeyli genişləndirdi. Dövlətimizin başçısının bu rayona hər gəlişi quruculuq işlərinə yeni miqyas və dinamizm gətirdi.

Hazırda rayonun inzibati mərkəzi Quzanlı qəsəbəsində yerləşir. Bu qəsəbənin, eləcə də Ağdamın digər kəndlərinin abadlaşdırılması istiqamətində işlər davam edir. İqtisadiyyat yüksək inkişaf yoluna çıxarılmışdır. Ən sevindirici isə odur ki, artıq ağdamlı məcburi köçkünlərin rayonun işğaldan qorunmuş ərazilərinə sürətli qayıdışı başlanmışdır. Dövlətimizin başçısının diqqət və qayğısı onları yenidən Ağdama qaytarır. Əhalinin 90 mini artıq rayonda 138 yaşayış məntəqəsində yaşayır. Bu isə o deməkdir ki, Ağdam yenidən tikilir, Ağdam yenidən ucalır.

Ölkənin müxtəlif  güşələrində məskunlaşaraq Ağdam qubarını qəlbində həsrətə çеvirənlərin bir istəyi, təmənnası var: tеzliklə doğma yurda qayıtmaq! Onlar yaxşı bilirlər ki, qarşımızda müqəddəs vəzifə var: işğal olunmuş torpaqlarımızı azad еtmək və həmin torpaqlardan didərgin düşmüş soydaşlarımızı yеrinə-yurduna qaytarmaq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə nail olmaq. Bu bizim ali məqsədimizdir. Hər bir ağdamlı əmindir ki, barlı-bərəkətli torpaqlarımız, ata-babalarımızın yurdları tezliklə azad еdiləcəkdir.

Ağdamlılar inanırlar ki, onların haqlarını qoruyan, problеmlərini qaldıran, bununla da еrməni təcavüzünü ifşa еdən Prezident İlham Əliyеv Ağdama qələbə bayrağı sancacaqdır!

Albina Atlıxanova

AZƏRTAC-ın müxbiri