Naxçıvan, 23 noyabr, AZƏRTAC

XX əsrin əvvəllərində əhalinin inadlı müqaviməti nəticəsində Naxçıvan Azərbaycanın əzəli və əbədi tərkib hissəsi kimi qorunub saxlanılıb və son nəticədə ona respublikamızın tərkibində muxtariyyət statusu verilib.

AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosu xəbər verir ki, bu barədə AMEA Naxçıvan Bölməsində Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaradılmasının 95 illik yubileyinə həsr olunmuş “Naxçıvanın muxtariyyəti tarixdə və günümüzdə” mövzusunda elmi konfransda ətraflı danışılıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2019-cu il 21 yanvar tarixli Sərəncamı ilə təsdiq etdiyi “Naxçıvan Muxtar Respublikasının 95 illik yubileyinə həsr olunmuş Tədbirlər Planı”na uyğun olaraq AMEA Naxçıvan Bölməsi, Naxçıvan Dövlət və “Naxçıvan” universitetlərinin, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu və Naxçıvanşünaslıq Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə reallaşan konfransda AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev “Naxçıvanın muxtariyyəti tarixi nailiyyətdir” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib.

Akademik bildirib ki, 1918-1921-ci illərdə Naxçıvan əhalisi, həmin dövrün demokratik ruhlu ziyalıları bölgənin təhlükəsizliyinə, erməni daşnaklarının hərbi basqınlarına qarşı mərdliklə mübarizə aparıb, öz qanları bahasına qədim diyarı qoruyublar. Hələ 1918-ci ildə Naxçıvan Milli Şurasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinə ünvanlandığı məktubda yazılmışdı ki, biz ermənilərə tabe olmuruq, tezliklə Azərbaycan qoşunları tərəfindən Zəngəzurun tutulmasını və Naxçıvanın Azərbaycana birləşməsini gözləyirik. Qədim diyarın əhalisi o vaxt öz qəti fikrini bildirərək and içmişdi: “...biz Avropanın mədəni ölkələrinin alovları içərisində yanmağa razı olarıq, amma Naxçıvanı Azərbaycandan ayırmağa qoymarıq”.

İsmayıl Hacıyev vurğulayıb ki, 1921-ci ilin əvvəllərində Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya nümayəndələrinin təşəbbüsü ilə keçirilmiş rəy sorğusunda bölgə əhalisinin 90 faizindən çoxu Naxçıvanın muxtariyyət statusunda Azərbaycanın tərkibində qalmasına səs verib. Qədim diyarın muxtariyyət statusu məsələsində Nəriman Nərimanovun prinsipial mövqeyi, onun adından Behbud ağa Şahtaxtinskinin Moskvada apardığı danışıqlar və 1921-ci il martın 1-də Leninə göndərdiyi məktub, nəhayət Rusiyanın Naxçıvan məsələsinə münasibətini müsbət istiqamətdə dəyişməsinə səbəb oldu. Nəticədə Naxçıvanın muxtar statusu RSFSR ilə Türkiyə arasında dostluq və qardaşlıq haqqında imzalanan Moskva müqaviləsində təsbit edildi: “Razılığa gələn hər iki tərəf hazırkı müqavilənin I (B) əlavəsində göstərilən sərhədlərdə Naxçıvan vilayətinin Azərbaycanın himayəsi altında muxtar ərazi təşkil etməsinə razıdırlar, o şərtlə ki, Azərbaycan bu himayə haqqını heç bir zaman üçüncü bir dövlətə güzəştə getməyəcəkdir”. Bu müqavilə Naxçıvanın taleyinin həll edilməsində tarixi rol oynadı.

Sonra Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun rektoru, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elbrus İsayevin “Müstəqillik illərində Naxçıvan Muxtar Respublikasında təhsilin inkişafının prioritet istiqamətləri”, Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru, iqtisad üzrə elmlər doktoru Nazim Əhmədovun “90-cı illərin ortalarında ölkədə makroiqtisadi sabitliyin əldə olunması və Naxçıvan sənayesində yeni inkişaf mərhələsinin başlanması”, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun kafedra müdiri, professor Akif İmanlının “Muxtariyyət tarixi fonunda elmi-pedaqoji düşüncələr” və AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun şöbə müdiri, dosent Emin Şıxəliyevin “Türk qapısına gedən yol və Naxçıvanın muxtariyyət statusu” mövzusunda məruzələri dinlənilib.

Konfrans işini “Naxçıvanın muxtariyyət tarixi və arxeologiyası”, “Muxtariyyət dövründə elm və ədəbiyyat”, “Muxtariyyət dövründə sosial-iqtisadi və mədəni inkişaf” və “Muxtariyyət dövründə təhsilin inkişafı” mövzularında bölmə iclasları ilə davam etdirilib. Bölmə iclaslarında muxtariyyət illərində Naxçıvanda baş verən siyasi, sosial-iqtisadi proseslər, elmi, mədəni inkişaf və onun nəticələrinə həsr edilən məruzələr dinlənilib, müzakirələr aparılıb.