Bakı, 6 fevral, AZƏRTAC

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Geologiya və Geofizika İnstitutu (GGİ) palçıq vulkanlarının tədqiqi istiqamətində xarici əlaqələrini, məlumat və təcrübə mübadiləsini genişləndirir.

GGİ-dən AZƏRTAC-a bildiriblər ki, institutun rəhbərliyi ilə xarici elmi-tədqiqat müəssisələri arasında imzalanan əməkdaşlıq müqavilələri, həmçinin qrant layihələri çərçivəsində müəyyən işlər aparılıb, mühüm nəticələr əldə olunub. Tədqiqatlar GGİ-nin palçıq vulkanizmi şöbəsinin rəhbəri, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru professor Adil Əliyevin başçılığı ilə həyata keçirilir.

Azərbaycan və Ukraynanın palçıq vulkanlarının geoloji-geokimyəvi xüsusiyyətləri müqayisəli təhlil edilib və yeni məlumatlar alınıb. İlk dəfə olaraq Azərbaycanın palçıq vulkanlarında mineralogiya üzrə işlər aparılıb və bu, institutda yeni elmi istiqamət kimi formalaşdırılır. Şamaxı-Qobustan regionunun palçıq vulkanlarında, o cümlədən Dəmirçi, K.Mərəzə və Şıxzərlidə yerin üzərinə çıxan axıntılarda müxtəlif növ minerallar öyrənilib, sulfatlar, mirabilit, tenardit, yarozit, gips, eləcə də onların kalsium, maqnezium və dəmirlə qarışığı müəyyən edilib.

Tədqiqatlar Ukrayna Elmlər Akademiyasının Dəniz Geologiyası və Çöküntü-Filiz Əmələgəlməsi Bölməsi ilə birgə “Azov-Qara dəniz və Qafqaz regionlarının palçıq vulkanlarının müqayisəli tədqiqi” layihəsi çərçivəsində aparılır. Layihənin ukraynalı alimlər tərəfindən icra olunan işlərinə bölmənin rəhbəri, akademik Yevgeni Şnyukov başçılıq edir. Beşillik layihə 2017-ci ildə başa çatacaq.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutu ilə birgə “Qafqaz regionun müasir geodinamikası, flüid rejimi və neft-qazlılığı” layihəsi də həyata keçirilir. Burada Azərbaycanın 40-dan çox palçıq vulkanından götürülən qaz və su nümunələri izotop-geokimyəvi analiz olunub və nəticələr Gürcüstanın Taman yarımadasındakı palçıq vulkanlarının yer səthinə çıxardığı flüidlərlərdəki geokimyəvi göstəricilərlə müqayisə edilib.

Vulkanlarda üstünlük təşkil edən iki əsas su növü müəyyənləşdirilib: az minerallaşmış natrium xlorid və çox minerallaşmış kalsium xlorid. Vulkanlarda mineral suların temperaturunun dərinliklərə nisbətən dəyişməsi neftqazəmələgəlmənin ilkin mərhələsi ilə əlaqəni göstərir.

Vulkan tullantılarında süxur nümunələri, yanar şistlər və pirit mineralları da öyrənilib. Nəticələr elmi məqalələrdə çap etdirilib. Beşillik layihə bu il başa çatacaq.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun dəstəyi ilə “Dünya palçıq vulkanları atlası” ilk dəfə nəşrə hazırlanıb. Atlasda Alp-Himalay dağları və Sakit okeanın əhatə etdiyi tektonik qurşaqlarda yerləşən 42 ölkədə, habelə Xəzər, Qara və Aralıq dənizlərinin dərinliklərində intişar tapmış palçıq vulkanları üzrə materiallar ümumiləşdirilib, təhlil edilib. Atlasda vulkanların morfologiyası, struktur mövqeyi və püskürmə məhsulları ətraflı şərh olunur. Burada yarım əsr ərzində palçıq vulkanlarını öyrənən Azərbaycan alimlərinin əvvəllər əldə etdikləri nəticələr qlobal miqyasda təsdiqini tapır. Belə ki, palçıq vulkanlarının əmələ gəlməsi və təzahür mexanizminin 15-20 kilometr dərinliklərdə gedən geodinamik şərait və termodinamik proseslərlə əlaqədar olması barədə alimlərimizin fikirləri atlasın əhatə etdiyi ölkələrin tədqiqatçılarının məlumatları ilə üst-üstə düşür.

A.Əliyevin sözlərinə görə, Yer kürəsində 2500-dən artıq palçıq vulkanı müəyyənləşdirilib. Onların 350-dən çoxu Azərbaycanda yerləşir. Atlasdakı bütün vulkanlar ilk dəfə iki genetik tipə - palçıq vulkanları və palçıq vulkanı təzahürlərinə ayrılır. Buradakı bütün məlumatlar dünya üzrə palçıq vulkanlarına dair aparılan 600-dən çox ədəbiyyat materialının tərcüməsi və təhlili nəticəsində əldə olunub. Atlasda 450 rəngli şəkil, o cümlədən xəritə və sxemlər, yer üzərində, peyk və hava nəqliyyatından çəkilmiş 340 foto, 136 cədvəl verilib. Atlas hər biri 320 səhifə olan Azərbaycan, ingilis və rus dillərində hazırlanıb. Bundan əlavə, burada 68 səhifəlik izahat kitabçası da vardır. Atlasın İtaliyada nəşr edilməsi nəzərdə tutulur.