Bakı, 1 fevral, AZƏRTAC

Şuşada bitən 400-dən çox çiçək növü var və onlardan biri də xarı bülbüldür. Xarı bülbül əsasən Cıdır düzündə bitən orta boylu, şah qamətli, heyrət doğuran bir bitkidir. Onun qeyri-adiliyi və bənzərsizliyi ondan ibarətdir ki, bu çiçəkdə müxtəlif istiqamətlərə yönəlmiş üç ləçək açılır. Onun ləçəklərinin başında “bülbül” pərvazlanır və onun çiynində balaca qoşa ləçək var.

AZƏRTAC Qarabağın simvoluna çevrilən xarı bülbül çiçəyinin özəllikləri haqqında məlumat təqdim edir. 

Təbiətin möcüzəsi

Tədqiqatçı-jurnalist Vasif Quliyev xarı bülbül haqqında yazır: "Yaz girəndən təxminən qırx beş gün sonra başı qarlı ulu Kirs və Sarıbaba dağları öz ağ libaslarını dəyişib, yaşıl örpəklərinə bürünəndə bu diyarın meşələrində, düzlərində bitən rəngarəng gül-çiçəklər arasında bu çiçək də boy göstərir. Onun adına “xarı bülbül” deyirlər və onu təbiətin möcüzəsi, məhəbbət çiçəyi adlandırırlar. Bu nadir çiçəyə ən çox Cıdır düzündə, Topxanada, Çaxmaq meşəsində, Üçmıx zirvəsində, dağ yamaclarında, çay kənarlarında rast gəlinir.

Xarı bülbül may-iyun aylarında bitir. Ömrü bir aydır. Qoxusu yoxdur. Kökü kartof bitkisinin kökünə oxşayır, gövdəsinin uzunluğu altmış-yetmiş santimetrə çatır. Üstündə beş-yeddi çiçəyi olur. Çiçəklərinin açılması da özü kimi qəribədir bu gülün. Hər gün aşağıdan yuxarı ta sonuncuya qədər bir çiçəyi açılır. Hamısı açılandan sonra yenə də aşağıdan yuxarıya sarı gündə biri solmağa başlayır”.

“Veneranın başmağı”nı xatırladan səhləb

Akademik Validə Tutayuq isə yazır: “Şuşa ətrafında qayalıqlar arasında çox maraqlı bir çiçək var. Bu, xarı bülbüldür. Onun çiçəyinin quruluşu maraqlıdır. Təbiət sanki onda nə isə bir sirr gizlətmişdir. Cıdır düzündə qaya dibində bitən ağ çiçəkli həmərsinin ən sevimli sirdaşı xarı-bülbül ona pənah gətirib. Həmərsin kolu xarı bülbülü çox böyük qayğı ilə qoruyur və onu məharətlə gizlədir. Əks halda xarı bülbülün nəsli çoxdan yox olardı. Xarı bülbül öz gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Onun misli görünməmiş gözəl çiçəkləri var.

Xarı bülbül səhləblərin (orxideyaların) nümayəndəsidir. Ümumiyyətlə, səhləblərin çiçəkləri gözəl və çox vaxt iri olur. Onlara daha çox tropik meşələrdə rast gəlinir. Dünyada ən çox tanınmış səhləblərdən biri tropik meşələrdə ağacların dirək gövdəsi üzərində yaşayan və “Veneranın başmağı” adlanan səhləbdir. Bu səhləbin alt dodağı həqiqətən başmağa çox bənzəyir. Onun çiçəyi solmadan bitkinin üzərində bir neçə ay qalır. Başqa səhləb növlərinin çiçəkləri arıya, hörümçəyə, çibinə və digər həşaratlara bənzədikləri üçün onlar həmin həşəratların adı ilə adlanır. Xarı bülbül daş səhləblərdəndir. Digər səhləblərdə olduğu kimi, onun da kök yumrusu var, çoxillik bitkidir”.

Akademik bitkinin tozlanması və quruluşu haqqında yazır: “Xarı bülbülün çiçəyi çarpaz tozlanmaya uyğunlaşmış və olduqca maraqlı quruluşa malikdir. Çiçəyin bülbül başını xatırladan hissəsində alt tərəfdən bir erkəkciyin iki tozcuğu yerləşir. Səhləblərin başqa növlərində olduğu kimi bu bitkidə də bir dişicik və bir erkəkcik kip şəkildə birləşərək xüsusi quruluşlu sütun əmələ gətirir. Xarı bülbülün çiçəyində dişiciyin ağızcığı tırtılın ağzını təqlid edir. Çiçəkyanlığı dişi və erkəkcik sütunun üstündə yerləşir və sütun altda qalır. Çiçək yanlığı sadədir, ləçək şəklindədir və qeyri-müntəzəmdir, ikidodaqlı quruluşa malikdir. Alt dodağı iridir və tırtılın bədənini təqlid edir. Üst dodaq “bülbülün” bədənindən və qanadlarından ibarətdir. “Bülbülün” bədəni sarımtıldır, onun qanadları sıx tük qatı ilə örtülmüşdür, açıq çəhrayı rəngdədir. Ləçəklərdəki rənglərin bir-birinə olduqca ahəngdar olması çiçəyin gözəlliyini daha da artırır.

Bal arısı bu çiçəyə qonarkən öz bığcıqları ilə bülbülün başı altında bir cüt tozcuğa toxunur və onlar dərhal qoparaq arının bığcıqlarına yapışır və arı xarı-bülbülün ikinci çiçəyinə qonduqda o toz kütlələrini çiçəyin ağızcığı üzərinə buraxır. Bu qayda üzrə xarı bülbülün çiçəyi çarpaz tozlanır. Onun çiçəyindəki gözəllik də əsasən çarpaz tozlanmanın gedişinə uyğunlaşmış bir quruluşdur”.

Yalnız Şuşada bitən nadir çiçək

Maraqlidir ki, xarı bülbül öz doğma vətənindən, öz torpağından başqa yerdə bitmir. Çoxları bu çiçəyin vətənini, torpağını dəyişməyə səy göstəriblər, onu köklü-köməcli çıxarıb başqa yerdə əkmək üçün aparsalar da, nəticə verməyib. Bəzi hallarda bitsə də, çiçəyin üçüncü ləçəyi olmayıb. Xarı bülbül öz gözəlliyi ilə ayağını Qarabağ torpağına basan hər kəsi hayıl-mayıl edib, onlarda bu yerlərin gözəlliyinə, ululuğuna inam yaradıb.