Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunun 90 illik yubileyi ərəfəsində

Bakı, 19 oktyabr, AZƏRTAC

Noyabr ayında Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunun (AzDƏMTTETİ) yaranmasının 90 illiyi tamam olacaq. Yubileylə əlaqədar olaraq institut bir sıra silsilə tədbirlər işləyib hazırlayıb. Belə ki, əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası barədə geniş elmi-praktiki konfrans keçirilməsi, təhlükəsizlik və diaqnostika sərgiləri nümayiş etdirilməsi nəzərdə tutulur.

AZƏRTAC Fövqəladə Hallar Nazirliyi Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-Mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyi Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktor müavini Natiq Seyidəhmədovun “Qocaman elm ocağı” məqaləsini təqdim edir.

Bu gün dünyanın enerji xəritəsində mühüm yer tutan Azərbaycanın neft sənayesi böyük inkişaf yolu keçib. Tarixi tədqiqatlara görə, dərinliyi 35 metr olan ilk quyunun 1594-cü ildə qazıldığı Abşeron yarımadası XIX əsrdə regionda neft sənayesinin mərkəzinə çevrilib. XX əsrin əvvəllərində Abşeronda neft quyularının qazılması, neftin hasili, nəqli və emalı işləri bir sıra təhlükəli məqamlarla müşayiət olunurdu. Fəhlələrin quyularda zəhərlənməsi, mədənlərdə yanğınların baş verməsi sahibkarları düşünməyə vadar edirdi.

Yeni qurumun yaradılması zərurəti

Çıxış yolu haradadır? Bu sual uzun müddət sənayenin bütün sahələrində işləyən mühəndis texniki personalı, müəssisə rəhbərlərini və ictimaiyyəti düşündürüb. Təhlükəsizlik məsələlərinə fərdi yanaşma, hər hansı qərar və ya tapşırıq real nəticə verə bilməzdi. O dövrdə baş verən hadisələr təhlil edildi və onların qarşısının alınması üçün yeni bir qurumun yaradılması zərurəti ortaya çıxdı.

SSRİ Xalq Komissarları Şurasının 1928-ci il 23 noyabr tarixli qərarına əsasən təhlükəsizlik texnikası üzrə Bakı Elmi-Tədqiqat İnstitutu yaradıldı. İlk illərdə fəaliyyəti əsasən sanitar-sənaye xarakterli tədbirlərin işlənməsinə yönəldilmiş institut təhlükəsizlik texnikası məsələləri ilə ötən əsrin 30-cu illərinin ortalarından məşğul olub.

Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunun fəaliyyətinə qısa nəzər

Neft sənayesində əmək xəsarətinin qarşısının alınması məqsədilə texniki təhlükəsizlik məsələlərinin elmi cəhətdən işlənilməsi və istehsalata gündəlik praktiki yardım göstərilməsi üçün Xalq Komissarlığının 1944-cü il 24 iyun tarixli əmrinə əsasən Bakı Elmi-Tədqiqat İnstitutunun bazasında Ümumittifaq Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutu (ÜTTETİ) yaradıldı. İnstitutda 5 şöbə və 5 laboratoriya fəaliyyət göstərirdi. Onun ən mühüm fəaliyyət istiqamətlərindən biri neft hasilatı və emalı müəssisələrinin təhlükəsizlik qaydalarının, neft sənayesində elektrik qurğu və cihazlarının istismarı üzrə qaydaların tərtib edilməsi idi. Bu qaydaların tətbiqi qəzaların qarşısını almağa, travmatizmin səviyyəsinin aşağı düşməsinə böyük təsir göstərirdi. İnstitut bir qədər sonra maşınqayırma zavodlarında və dağ-mədən müəssisələrində təhlükəsizlik texnikası məsələləri ilə də məşğul oldu. Ötən əsrin 50-60-cı illərində ÜTTETİ bir sıra qurumların, o cümlədən Azərbaycan SSR Neft Sənayesi Nazirliyi, Xalq Təsərrüfatı Şurası, SSRİ Nazirlər Sovetinin Yanacaq Sənayesi üzrə Dövlət Komitəsi, Kimya və Neft Sənaye Dövlət Komitəsi, Neft hasilatı sənayesi Dövlət Komitəsi və SSRİ Neft Hasilatı Sənayesi Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərib. İnstitutda sərgilər və yarmarkalar üzrə daim fəaliyyət göstərən Şura, patentləşdirmə qrupu yaradılıb, onun təsərrüfat hesablı filialı kimi Xüsusi Konstruktor bürosu təşkil edilib.

1964-cü ildə İnstitut SSRİ-də, həmçinin Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının xətti ilə bütün neft sənayesində elmi–tədqiqat işlərini əlaqələndirən texniki təhlükəsizlik məsələləri üzrə baş təşkilat olub. Onun fəaliyyəti sayəsində neft-maşınqayırma sahəsində avadanlığın unifikasiya edilməsinin əsası qoyulub, "Neftqazçıxarma avadanlıqlarının əsas növlərinin istismarı üzrə vahid təhlükəsizlik texnikası normaları" hazırlanıb. "Tengiz-neft-qaz", "Embaneft", "Kaspianqazmaneft" və digər istehsalat birlikləri üçün 50-dən artıq normativ sənəd işlənilib. Elmi-tədqiqat, eksperimental işlərə baxılması, müzakirəsi və qiymətləndirilməsi üçün direktorun yanında Elmi şura fəaliyyət göstərib.

Uğurlu nəticələr

ÜTTETİ-nin layihələndirdiyi işlərin istehsalata tətbiqi sağlam və təhlükəsiz iş şəraitinin yaradılmasına, maddi səmərə ilə yanaşı, istehsalat zədələnmələri və peşə xəstəliklərinin sayının nəzərəçarpan dərəcədə azalmasına səbəb olub. İnstitut tərəfindən hazırlanan normativ-texniki sənədlər işçilərin biliyinin artmasına, istehsalat intizamının möhkəmlənməsinə, proqressiv və təhlükəsiz iş növlərinin tətbiqinə imkan yaradıb.

İnstitutun 50-dən çox konstruktor layihəsi Neft sənayesi və Kimya sənayesi nazirlikərinin zavodlarında seriyalı istehsalı həyata keçirib və tətbiq edilib. Bundan əlavə, ÜTTETİ-nin seriyalı istehsal edilən bir neçə avadanlığı xarici ölkələrə - Əfqanıstan, Banqladeş, Vyetnam, İngiltərə, Somali və Yəmənə ixrac edilib.

ÜTTETİ-nin apardığı işlərin elmi-texniki səviyyəsi ixtiralara verilən ərizələrin və alınan müəlliflik şəhadətnamələrinin sayı ilə xarakterizə olunurdu. 70-ci illərdə qurum tərəfindən 45 müəlliflik şəhadətnaməsi və ehtimal olunan ixtiraya görə müsbət rəy alınmışdı. İnstitut SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin "Neft sənayesi" pavilyonunda 15 layihə işini nümayiş etdirib, sərginin gümüş və bürünc medallarına layiq görülüb.

İnstitutun səyyar sərgisi SSRİ-nin neft rayonlarında nümayiş etdirilib. Onun muzeyi respublikada neft sənayesinin tarixini əks etdirən yeni eksponatlarla zənginləşdirilmişdi.

Müstəqillik illərində

Müstəqilik dövründə elm ocağı Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-Mədən Nəzarəti Dövlət Komitəsinin tabeliyində olmaqla Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutu (AzDƏMTTETİ) adı altında fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Sonralar Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-Mədən Nəzarəti Dövlət Agentliyinin tərkib hissəsi olan AzDƏMTTETİ 2005-ci ilin sonundan Fövqəladə Hallar Nazirliyinin tərkibinə daxil edilib. Son 25 ildə onun əməkdaşları ixtiraya görə 260-dan artıq müəlliflik şəhadətnaməsi və patentlər alıblar. Onlar tərəfindən hazırlanmış 600-ə yaxın monoqrafiya, kitab, kitabça və məqalələr xaricdə maraqla qarşılanır. İnstitutun bir çox layihələri Əlcəzair, Əfqanıstan, Yəmən, Somali, İraq, Monqolustan, Banqladeş, Kuba və Maliyə ixrac edilib, qazma işlərində təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) sınaq üsulu isə Hindistanda və Vyetnamda müvəffəqiyyətlə tətbiq olunub.

AzDƏMTTETİ-də kadr hazırlığı və yerləşdirilməsi üzrə kompleks tədbirlər hazırlanaraq mərhələlərlə həyata keçirilir.

Elmi-tədqiqat işləri üçün Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən müasir tələblərə cavab verən avadanlıq və cihazlar alınıb, institut ilə bağlanılmış müqavilələr çərçivəsində neft və qazçıxarma sahəsində, xüsusilə də dəniz obyektlərində baş verə biləcək bütün qəza növlərinə dair operativ xəbərdarlıq, qəzanın ləğvi və işçilərin təxliyə edilməsi üzrə əlaqələndirilmiş və operativ fəaliyyət, rəhbərlik və təşkilatçılıq funksiyalarının dəqiq yerinə yetirilməsi qaydalarını əks etdirən təlimatların işlənilməsi mövzusu üzrə işlər davam etdirilir.

Maarifləndirmə və monitorinq

İnstitutda maarifləndirmə işlərinə diqqət artırılır. Müəssisə, təşkilat və obyektlərdə rəhbər işçi və mütəxəssislərin texniki təhlükəsizlik barədə biliklərinin təkmilləşdirilməsi və yoxlanması üzrə tədris kursları təşkil edilir.

AzDƏMTTETİ-nin araşdırmaları sayəsində məlum olub ki, beynəlxalq təcrübəyə əsasən texniki təhlükəsizliyin təmin olunması üçün avtoçənlərin yuyulması, deqazasiya olunması və zəruri diaqnostik işlərinin aparılmasında yuma-deqazasiya kompleksləri fəaliyyət göstərir. İnstitutun əməkdaşlarının daxili imkanlar hesabına kənar təşkilatların mütəxəssisləri ilə birgə apardığı işlərin nəticəsində belə bir kompleks layihə olunub, dəstləşdirici hissələr alınaraq qısa müddətdə tikinti-quraşdırma işləri aparılıb.

Hər il 30-dan çox 2-ci sinfə aid mayeləşdirilmiş təbii qaz və 400-dən çox 3-cü sinfə aid neft məhsulları daşıyan avtonəqliyyat vasitələrinin texniki müayinəsi aparılır. Beləliklə, təhlükəli yüklərin daşınmasında beynəlxalq normaların tələbinə uyğun texniki təhlükəsizliyin təmini istiqamətində mühüm addım atılıb.

Qocaman elm ocağı zəngin təcrübəsini əsirgəmir

Son 10 ildə elmi-tədqiqat, elmi-texniki ekspertiza üzrə ümumi iş həcmi 3,5 dəfədən çox və institutda çalışan əməkdaşların sayı 2 dəfəyə yaxın artıb.

Qocaman elm ocağında uzun illər işləyən bir çox mütəxəssislər öz zəngin təcrübələrini gənc nəslə çatdırır. İnstitutun kollektivi bu barədə Yulduz Babayevə, Leonid Veçxayzerə, Tofiq Quliyevə, Rəsul Rəhimova, Ələkbər Fiqarova, Almaz Rəhmanovaya, Xatirə Yusifovaya öz dərin minnətdarlığını bildirir.

Mövcud olduğu 90 il ərzində institut bir neçə laboratoriyadan başlayaraq, neft sənayesində, eləcə də sənayenin digər sahələrində əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası üzrə elmi mərkəzə qədər uzun və mürəkkəb inkişaf yolu keçib.

AzDƏMTTETİ kollektivi insanların sağlamlığının və əmək qabiliyyətinin qorunub saxlanması üzrə əsas vəzifəsini yerinə yetirərək sənaye sahələrinin elmi-texniki inkişafına layiqli töhfə verib.