SİYASƏT
Rusiya–Azərbaycan: vahid informasiya məkanına doğru hərəkət amilləri
Moskva, 14 oktyabr, AZƏRTAC
Bu gün Azərbaycanda 60-a yaxın mətbu və şəbəkə nəşri, habelə 7 iri informasiya agentliyi rus dilində fəaliyyət göstərir. Müxtəlif hesablamalara görə, Azərbaycan KİV-lərinin ümumi sayının təxminən 15 faizini “rus sektoru” təşkil edir. Bunun praktikada nə demək olduğunu nümayiş etdirmək üçün statistik göstəricilərə müraciət edək. AZƏRTAC-ın saytına müraciətlərin sayına görə Azərbaycandan sonra ikinci yeri Rusiya tutur. Bundan əlavə, həmin saytın rusdilli versiyasına ən çox müraciət edənlər Rusiyadan olan istifadəçilərdir. AZƏRTAC-ın video saytında rus dilində xüsusi reportajlar, müsahibələr və başqa materiallar yerləşdirilir. Burada da Rusiyadan olan istifadəçilərin sayı başqa dillərdə bölmələrlə müqayisədə xeyli çoxdur.
Azərbaycan bloqqerlərinin və publisistlərinin sosial şəbəkələrdə fəaliyyətini araşdırsaq görərik ki, Facebook, Instagram, Twitter şəbəkələrinin Rusiya seqmentləri, habelə Rusiya mənşəli “VKontakte” və “Odnoklassniki” şəbəkələri ölkəmizdə sosial və siyasi informasiyanın yayılması üçün ən populyar seqmentlərdir.
Qəribədir ki, Azərbaycandakı rusdilli KİV-lər “on beş faiz” olduğuna baxmayaraq, bir sıra mühüm əlamətlərə görə qibtə edilməyə layiq yer tutur. Belə əlamətlərdən biri status məsələsidir. Rəsmi nəşrlərin siyahısına nəzər salsaq görərik ki, ən populyar nəşrlərin bir qrupu ya tamamilə rusdillidir, ya da öz kontentini rus dilində təkrarlayır. Məsələn, əsas rəsmi qəzet olan “Bakinski raboçiy”, AZƏRTAC Dövlət İnformasiya Agentliyinin saytı, digər internet-portallar bu qəbildəndir.
Bütün bunlar Azərbaycanda rus dilinin elitar vəziyyətinin nəticəsidir. Bu, Cənubi Qafqazda və hətta bütün MDB məkanında başqa qonşularımızla müqayisədə bizim ölkənin müəyyən mənada unikallığına dəlalət edir.
Eyni zamanda, rusdilli KİV-lərin prestijli vəziyyətdə olması həm də Azərbaycan hökumətinin bütövlükdə Rusiya sosiomədəni və dil məkanına həssas və qayğıkeş münasibətinin qanunauyğun nəticəsidir.
Azərbaycanda rus dilini dəstəkləyən xüsusi qanun və ya başqa hüquqi normaların olmadığına baxmayaraq, Rusiyaya dost ölkəmizdə rusdilli elm və mədəniyyət inkişaf edir. Rusdilli sektor çərçivəsində Rusiyanın regionda siyasətinə münasibətdə əsasən xeyirxah baxışların geniş spektri maksimum dərəcədə təmsil olunub.
Bu şəraitdə MDB üzvü olan başqa dövlətlərlə müqayisədə ölkəmizin özəl cəhəti və ya unikallığı ondan ibarətdir ki, Azərbaycan elitası daxili motivasiyanı - əslində hələ sovet dövründə aşılanmış davamlı sosial-iqtisadi modernləşmə prinsiplərini əsas götürür.
Bir müqayisə aparmaq istəyirəm. Ukraynada rus və Ukrayna məna məkanlarının sintezi kimi yaranmış rus dilinin hüquqlarının qanunvericilik yolu ilə təsbit edilməsinin siyasi zərurət olması tamamilə aydın və başadüşüləndir. Əhalisinin təqribən 21 faizi ruslardan ibarət olan Qazaxıstanda rus dilinin çox mühüm rol oynaması göz qabağındadır. Belarus İttifaq dövləti layihəsi çərçivəsində Rusiya ilə inteqrasiyanın əsas subyektidir. Etnik rusların sayı 3 faizdən çox olmayan Azərbaycanda isə rusdilli məkanın statusunu ən yüksək səviyyədə qoruyub saxlamaq üçün ilk baxışda heç bir “motivasiya” zərurəti yox idi.
Lakin vaxtilə, hələ xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin dövründə ölkənin ali rəhbərliyi və siyasi elita məhz Rusiya sosiomədəni və informasiya məkanı platformasının möhkəmlənməsinə xüsusi diqqət yetirir, onu təhsilin və cəmiyyətin inkişafının yüksək səviyyəsini qoruyub saxlamağa yönəlmiş ümummilli siyasətin ən mühüm tərkib hissəsi hesab edirdi.
Azərbaycan elitasının bir sıra görkəmli nümayəndələri Rusiya mədəniyyətinin ən yaxşı nümunələri əsasında yetişib. Qərb təhsilinin və ingilisdilli media-məkanın populyarlığının obyektiv artmasına baxmayaraq, həmin nümayəndələr özlərinin inkişafını Rusiya sosiomədəni məkanı ilə geniş və ahəngdar qarşılıqlı fəaliyyətdə görürlər. Bu baxımdan, Azərbaycanın birinci xanımı, yeri gəlmişkən, İ.M.Seçenov adına Birinci Moskva Dövlət Tibb Universitetinin məzunu olan Mehriban Əliyevanın sözlərini xatırlatmaq yerinə düşər. Mehriban xanım öz müsahibələrinin birində qeyd edib: “Şəxsən mənim üçün istər Sovet dövründə, istəsə də indi “İnostrannaya literatura” jurnalı dünya ədəbiyyatının müxtəlif əsərləri ilə tanış olmaq imkanıdır”. Yəni rus dili və Rusiya media məkanı əvvəlki kimi yenə də Azərbaycanda biliklərin və informasiyanın mühüm qlobal kanallarından biri olaraq qalır.
Azərbaycan SSR dövründə, xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi vaxt onun təşəbbüsü ilə Rusiyaya və Sovet İttifaqının başqa respublikalarına təhsil almağa göndərilən tələbələrin sayı ilbəil artırdı. 1975-ci ildən 1980-ci ilədək respublikanın təhsil müəssisələrində 80 mindən çox tələbə rus dilində ali təhsil, 95 mindən çox gənc orta ixtisas təhsili alıb. Məsələyə yaş meyarları üzrə yanaşsaq, bu gün məhz həmin nəsil ölkəmizdə hakimiyyət komandasında aparıcı mövqelər tutur, ictimai rəyi və Rusiya məkanına münasibəti formalaşdırır.
Azərbaycan elitasının Rusiya mədəniyyətinə münasibəti çox cəhətdən ali məktəblər arasında əməkdaşlığın istiqamətlərini də müəyyən edir, bu isə azərbaycanlıların gənc nəsli arasında rusdilli KİV-lərin əhəmiyyətinə bilavasitə təsir göstərir.
Bu baxımdan, Rusiya və Azərbaycan ali məktəblərinin qarşılıqlı fəaliyyətinə ən uğurlu nümunələrdən biri M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Azərbaycan filialıdır. 2008-ci ildə açılmış bu filial özünün təhsil infrastrukturu (orijinal memarlıq layihəsi əsasında məxsusi olaraq bu ali məktəb üçün tikilmiş ən yeni kampus və tədris korpusları) və büdcə imkanları baxımından MDU-nun xarici ölkələrdəki digər beş filialı arasında ən yaxşı filiala çevrilib. Bu ali məktəbin inkişafında onun rektoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Nərgiz Paşayevanın çox böyük xidmətləri var.
Ölkələrimiz arasında ümumi media məkanının formalaşmasından söhbət düşəndə bir məqama da toxunmaq zəruridir. Söhbət ondan gedir ki, ölkələrimizin ideologiyasında tədricən öz əksini tapan siyasi hakimiyyət platformalarının müəyyən dərəcədə bir-birinə yaxın olması nəzərə çarpır. Rusiya və Azərbaycan elitasının ideoloji mövqeyində diqqəti cəlb edən əsas məsələ konservatizmə bağlılıq və inzibati praktikada ciddi etik prinsiplərə söykənməkdir. Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin bir sıra kitablarını və məqalələrini onun həmkarı, Rusiya Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Sergey İvanovun çıxışlarının tezisləri ilə müqayisə edin. Onlaın hər ikisi dövlətin dünyəvi xarakterini əsas götürməklə konservativ dəyərlərin əhəmiyyətini vurğulayır, hər ikisi qlobal dünyanın ekspansiyası şəraitində dövlətin və cəmiyyətin müxtəlif səviyyələrində suverenliyi qoruyub saxlamağın mürəkkəbliyindən bəhs edir.
Bu, ölkələrimizin elitalarının ideyaca yaxın olması üçün bir platformadır və təbii ki, media-məkanda da əks olunur, siyasi diskussiyaların xarakterinə də təsir göstərir. Əlbəttə, ölkələrimizin proqram sənədlərində intonasiyalar fərqlidir. Müxtəlif etnik-dini spesifika, indiki halda isə Qarabağ münaqişəsinin üstün rolu da öz təsirini göstərir. Lakin bu bünövrə düzgün anlaşılmasa, ölkələrimizin KİV-ləri tərəfindən dəstəklənən indiki Azərbaycan-Rusiya dialoqu ola bilməzdi.
Sonda ölkələrimizin informasiya məkanlarını qovuşduran bir neçə media layihəsini nümunə göstərmək istərdim. İnternet şəbəkəsində Rusiyanın TASS və RİA-Novosti, İnterfaks agentlikləri. AZƏRTAC-ın və Trend agentliyinin rusdilli variantının fəaliyyəti. Rəsmi mətbuatda “Rossiyskaya qazeta”da aylıq tematik “Azerbaydjan” buraxılışı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, “Rossiyskaya qazeta” Azərbaycanda gündəlik formatda, təxminən 12 min nüsxə tirajla çap edilir, Rusiyanın bütün rəsmi sənədlər dəsti oxuculara təqdim edilir. Bu, RQ-nin digər tərəfdaşları arasında yeganə nümunədir.
Baş redaktoru Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva olan “Baku” jurnalının rusdilli versiyası media məkanda xüsusi yer tutur.
Media ilə bağlı bəzi şəxslərin və siyasətçilərin mühüm şəxsi fəaliyyətini xatırlatmaq zəruridir. Bunlar Azərbaycan Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov, TASS agentliyinin baş direktorunun birinci müavini Mixail Qusman, AZƏRTAC-ın baş direktoru Aslan Aslanov, populyar jurnalist Maksim Şevçenko, RF Dövlət Dumasının maliyyə bazarı üzrə komitəsi sədrinin müavini, deputat Dmitri Savelyev və Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin inkişafında marağı olan çoxsaylı başqa siyasətçilər, jurnalistlər və məmurlardır.
Fəridə Abdullayeva
AZƏRTAC—ın xüsusi müxbiri
Moskva