Qobustan, 22 noyabr, Rəşad Türkoğlu, AZƏRTAC

Qobustan rayonunun 5 min il tarixə malik olan Sündü kəndinə üz tutanların ilk baş çəkdikləri yerlərdən biri burada yerləşən Əbu-Bəkr adına Cümə məscididir. Sündüdə oturaq həyatın min illər əvvələ gedib çıxdığını söyləyən kəndin yaşlı sakinləri hələ o vaxt məscidin tikintisini də burada insanların sıx məskunlaşmaları ilə əlaqələndirirlər. Üzərindəki daş kitabəyə görə Hicri-qəməri təqvimi ilə 307-ci ildə, Miladi təqvimə görə isə 920-ci ildə tikilən məscid vaxtı ilə buradakı yerli əhalinin təşəbbüsü ilə inşa olunub.

AZƏRTAC xəbər verir ki, kəndin mərkəzi hissəsində yerləşən bu məscid qədimliyi ilə yanaşı, unikal tikinti formasına görə də diqqət cəlb edir. Sündü kəndinin Əbu-Bəkr adına məscidinin icma sədri Rzaxan Xasıyev tarixi əhəmiyyətinə görə abidənin Şamaxı Cümə məscidi və Dəmirçi kənd məscidindən sonra 3-cü yerdə olduğunu vurğulayır. “Tikinti üslubuna görə Azərbaycanda demək olar ki, bu cür məscid yoxdur. Tamamilə əhəng daşından tikilib, başqa heç bir materialdan istifadə olunmayıb. Dünyada cəmi 4 məscid bu cür tikilib. Biri ümumiyyətlə dağılıb və hazırda yoxdur. Biri də İraqdadır. Bənzər xüsusiyyətləri özündə daşıyan digər məscid haqqında isə məlumatım yoxdur. Abidənin qədimliyini isbat edən nüanslardan biri də məsciddəki hücrələrdən Azərbaycanda, bəlkə də dünyada belə olmamasıdır. Burada insanlar heç kəsə görünmədən ibadətlə məşğul olardılar. Onların gündəlik qidaları bir stəkan şərbət olub. Burada ibadət edib, elə burada da qalardılar”.

Təəssüf ki, bu tarixi abidə müəyyən dövrlər təyinatı üzrə istifadə olunmayıb. “Sovet dönəmində məscidin fəaliyyət göstərməsinə icazə verilmirdi. Taxıl anbarı, mağaza anbarı kimi, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunub”, - deyə icma sədri bildirib.

Müstəqilliyimizin bərpasından sonra isə məscid əvvəlki statusuna geri qaytarılıb. Kəndə gələn turistlərin, tarixçilərin, çəkiliş qruplarının baş çəkdikləri ilk məkanlardan olan bu məscid tikildikdən sonra iki dəfə - 1757-ci və 1878-ci illərdə təmir-bərpa edilib, üzəri daş örtüklə işlənib.

Kənd sakini Cabir Allahverdiyev deyir ki, son 150 ildə restavrasiya işləri aparılmayan məsciddə yenidən təmirə ehtiyac var: “Bu məscid sonuncu dəfə 1873-cü ildə bərpa edilib. Belə bir tarixi abidəni qorumaq hər birimizin borcudur. Bacardığımız qədər də qoruyuruq. Amma zəlzələlər, hava şəraiti nəticəsində məsciddə müəyyən çatlar yaranıb, daşlar ovunur, aşınmaya məruz qalır”.

Cabir Allahverdiyev onu da bildirib ki, Sündü kəndi Azərbaycanda ən qədim kəndlərdən biridir. Burada aparılan ilkin arxeoloji tədqiqatlardan belə müəyyən etmək mümkündür ki, əhalinin burada yaşamasının tarixi Erkən Tunc dövründən götürülür. Erkən Tunc dövründə əhalinin dağətəyi bölgələrdə məskunlaşması tarixi bu kəndə də aiddir. Bu hesabla götürsək, Sündü kəndində yaşamın tarixi 5000 ildən artıqdır. Bu tarixin qədimliyini kəndin ərazisində olan maddi-mədəniyyət abidələri də təsdiqləyir. Kəndin ərazisində qədim qəbiristanlıqların mövcudluğu burada vaxtilə Xəzər-ərəb müharibələrinin getdiyini sübut edən faktlardandır. Kəndin şimal-qərb hissəsində yerləşən qəbiristanlıqlar da bunu təsdiq edir. Qəbiristanlıqlarda olan küp saxsı, daş qutu, katakomba, sərdabələr və müasir qəbirlər üslubuna, hündürlüyünə və eninə görə bir-birindən xeyli fərqlənir.

Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin mətbuat katibi Fariz Hüseynli isə Sündü kəndindəki Cümə məscidinin mövcud vəziyyəti ilə bağlı açıqlamasında bildirib ki, Sündü kəndindəki məscid yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi reyestrə daxil edilib. Hazırda bu tarixi tikili dini ibadət ocağı kimi fəaliyyət göstərir. Məscidin qorunmasına Dövlət Xidmətinin yerli əməkdaşları tərəfindən nəzarət olunur.

Fariz Hüseynli qeyd edib ki, əgər məscidin hər hansı hissəsində cari bərpaya ehtiyac yaranıbsa, sakinlər bununla bağlı Dövlət Xidmətinə məlumat verə bilərlər. Bundan sonra Xidmət tərəfindən mütəxəssis göndəriləcək və qiymətləndirmə aparılacaq. O vurğulayıb ki, tarixi tikili abidə mühafizəçisi tərəfindən də daim nəzarətdədir. Məsciddə hər hansı qəzalı vəziyyət yaranarsa, bununla bağlı Dövlət Xidmətinə dərhal məlumat ötürülür.

Qeyd edək ki, Sündü kəndində olan qədim Cümə məscidi tarixi abidə kimi qeydə alınıb, hazırda dövlət tərəfindən qorunan abidələr sırasındadır.