Ağstafa, 9 mart, Ruslan Novruzoğlu, AZƏRTAC

Ta qədimdən bəri təbiətdəki dəyişikliyi, fəsillərin bir-birini əvəz etməsini insanlar bayram kimi qeyd ediblər. Xüsusən də yazın gəlişi ilin yenilənməsi, yeni əhval-ruhiyyənin başlanğıcı, təbiətin oyanışı kimi daha təmtəraqlı keçirilib. Novruzun gəlişinin xəbərçiləri olan çərşənbələr də el şənliyi ilə qeyd edilib. Belə çərşənbələrdən biri də Yel çərşənbəsidir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu gün – martın 9-u İlaxır çərşənbələrdən üçüncüsü olan Yel çərşənbəsidir.

Külək, hava anlayışları ilə bağlı folklorumuzda çoxşaxəli örnəklərə rast gəlinir. Yazın gəlişini tezləşdirmək üçün Yel babanı nəğmə ilə çağırardılar:

A Yel baba, Yel baba,

Tez gəl, baba, gəl, baba.

Sovur bizim xırmanı,

Atına ver samanı.

Dən dağılıb dağ olsun,

Yel babamız sağ olsun.

A Yel baba, Yel baba,

Qurban sənə, gəl baba.

Qədim inanca görə, Yel baba xırmana gəlməmişdən qabaq oradan buğda, dən götürmək olmazdı. “Sovurulmamış buğda götürənin oğlu ölər, xırman sovurulandan sonra ilk buğda götürənin isə oğlu olar”, deyərdilər.

Yel çərşənbəsinin geniş yayılmış inanclarından biri də bu çərşənbədə niyyət tutulmasıdır. Çərşənbə gecəsi söyüd ağacının altına gedib niyyət edər və Yel babanı çağırardılar. Əgər Yel baba sənin səsini eşidib əssə və söyüdün budaqlarını torpağa toxundursa, diləyin yerinə yetəcək. Yel çərşənbəsinin ayinlərindən biri də həmin gün həyətlərdə yelləncəklərin qurulması və oğul-uşağın, qız-gəlinin yelləncəklərdə yellənməsidir.

Deyilənə görə, Yel çərşənbəsi əsən külək təzəcə çıxmış otları oyadaraq, Novruzun gəlişi barədə xəbərdar edir.

İnanca görə, Yel çərşənbəsində hava təmizlənir. Dörd ilahi başlanğıcdan üçüncüsü olan Yel babanın şərəfinə xüsusi mərasimlər keçirilir, ayinlər icra olunur. Əsən soyuq və isti küləklər yazın gəlişindən xəbər verir. Gün ərzində küləyin bir neçə dəfə dəyişməsi, əslində, onun özünün - küləyin, havanın təmizlənməsi, yenilənməsi kimi qəbul edilir. Bu çərşənbəyədək sanki mürgüləyən külək oyanır, aləmi dolaşaraq suyu, odu hərəkətə gətirir.

İxtisasca filoloq olan Qalib Cəfərov bildirib ki, ilin bu dövründə həmişə külək əsir: “İnsanlar küləyin əsməsini Yel çərşənbəsi kimi dəyərləndiriblər. Bundan da müəyyən qədər istifadə ediblər. Məsələn, təbiət canlanır, yeniliklər əmələ gəlir. Saxladıqları məhsulların sovrulması, ələnməsi və digər məqsədlər üçün istifadə olunub. Bu kimi adətlərə görə, Yel müqəddəs sayılıb”.

Təsərrüfatlarda bəzi işlərin görülməsi də məhz bu dövrə təsadüf edir. Bağlarda, torpaq sahələrində işlərin çoxaldığı dövr başlayır, yaz-tarla işləri üçün əlverişli şərait yaranır.

Məhz bu çərşənbədən başlayaraq evlərdə təmizlik aparılır. Hər bir xanım evindəki yorğan-döşəyi havaya çıxarır və onun təzə gələn bahar nəfsi ilə yenilənməsini, çıxan günəşin təsiri altında daha da tәmizlənməsini istəyir. Həmçinin evlərdə hər tərəf silinib-tәmizlənir, palazlar, xalçalar çırpılır, pəncərələr silinir.

“Ümumiyyətlə, insanlar yelin, yəni küləyin onlara xoş və yeni əhval-ruhiyyə gətirəcəyinə inanırlar. Digər çərşənbələrdə olduğu kimi, Yel çərşənbəsində də insanlar tonqal qalayaraq, üzərindən tullanırlar”, - deyə Qalib Cəfərov əlavə edib.

Xatırladaq ki, Novruzun ilaxır - Torpaq çərşənbəsi isə martın 16-da qeyd olunacaq. Azərbaycan ərazisinə baharın gəlişi isə martın 20-si Bakı vaxtı ilə təxminən saat 13:37:00 radələrində baş verəcək.

Martın 19-u ölkəmizdə bayram axşamı, 20-i isə bayram günü kimi qeyd ediləcək.