Bakı, 30 dekabr, AZƏRTAC

Aqrar sektor Azərbaycan iqtisadiyyatında xüsusi çəkiyə malik sferalardan biridir. Ölkə əhalisinin təxminən 45 faizinin məşğulluğu bu sahədə formalaşır. Öz növbəsində, əhalinin istehlak fondunun ən azı üçdə ikisi bilavasitə bu sektor hesabına təmin edilir. Buna görə də ölkəmizin iqtisadi təhlükəsizliyi birbaşa kənd təsərrüfatının dayanıqlı inkişafından asılıdır.

AZƏRTAC Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı Elmi-Tədqiqat İnstitutunun “Aqrar siyasət və sahibkarlığın inkişafı” şöbəsinin müdiri, iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Eldar Quliyevin aqrar sektora dövlət qayğısı və 2016-cı ilin yekunları barədə qeydlərini təqdim edir.

Müstəqilliyin ilk illərində respublikamızın ittifaq respublikaları ilə iqtisadi əlaqələrinin və bank-maliyyə əməliyyatlarının kəsilməsi, təchizatda yaranmış çətinliklər, kənd təsərrüfatı məhsulları ilə maddi-texniki resursların qiymətləri arasındakı qeyri-mütənasiblik, maliyyə, kredit, vergi siyasətində, aqrar sahənin idarə edilməsində mövcud nöqsanlar və respublikada təşkilati-iqtisadi mexanizmin ardıcıl və sistemli həyata keçirilməməsi səbəbindən kənd təsərrüfatında dərin böhran hökm sürürdü.

Statistik məlumatlara əsasən, 1990-cı ilə nisbətən 1995-ci ildə taxıl istehsalı 35 faiz, kartof istehsalı 16 faiz, tərəvəz istehsalı 50,5 faiz, pambıq istehsalı 49,5 faiz və meyvə istehsalı 11,7 faiz azalmışdı. 1993-cü ilə nisbətən isə 1995-ci ildə dənli və dənli paxlalıların istehsalında 19,7 faiz, tərəvəzdə 13 faiz, bostan məhsullarında 10,7 faiz, meyvə və giləmeyvədə 6,4 faiz, pambıqda 3,7 faiz, tütündə 74 faiz azalma baş vermişdi. Göründüyü kimi, istehsal ildən-ilə azalmaya doğru gedirdi. Eyni vəziyyət heyvandarlıq, quşçuluq, baramaçılıq sahələrində də müşahidə olunurdu. İqtisadi böhran getdikcə dərinləşir və yaranmış vəziyyət köklü islahatlar tələb edirdi. 1990-cı illərin ortalarından etibarən ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə başlanan aqrar islahatlar bu gün də ardıcıl və sistemli şəkildə davam etdirilir, müvafiq dövlət proqramları hazırlanaraq icra olunur.

Hazırda post-neft dövrünü yaşayan Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun, xüsusən kənd təsərrüfatının inkişafı ön plana çıxıb. Aqrar sektorun əsas istiqamətləri olan bitkiçilik və heyvandarlığın inkişafını təmin etmək üçün dövlət proqramları hazırlanıb. Eyni zamanda, əkin sahələrinin artırılması və heyvandarlığın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması məqsədilə ardıcıl tədbirlər həyata keçirilir. Bunun nəticəsində 2016-cı ildə 1628,9 min hektar əkin sahəsinin 997,5 min hektarında dənli və dənli-paxlalılar, 162,8 min hektarında kartof, tərəvəz və bostan, 1000 hektarında yemlik bitkilər, 73,4 min hektarında texniki bitkilər əkilib. Ümumi əkin sahələri ötən illə müqayisədə 2,8 faiz, o cümlədən dənli bitkilərin əkin sahələri 4,8, buğda əkini 9,2, texniki bitkilər əkini 89,2 faiz artıb. Dənli və dənli paxlalılar istehsalı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 64,2 min ton artaraq 3060,1 min tona çatıb. Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, 2016-cı ilin 10 ayında 2015-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə meyvə-tərəvəz məhsullarının ixrac həcmi 21,8 faiz artıb və 270,8 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

Dənli bitkilərin istehsalında toxumçuluğun mühüm rolu nəzərə alınaraq bu sahəyə xüsusi diqqət yönəldilib. Dövlət və özəl toxumçuluq təsərrüfatları üzrə 183,4 min ton taxıl toxumu, o cümlədən 37,8 ton orijinal, 223,5 ton superelit, 1797,6 ton elit, 21 min ton R1, 50,7 min ton R2 və 109,1 min ton reproduksiyasız toxumlar, Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzinin təsərrüfatlarında isə 37,8 ton orijinal, 223,6 ton superelit, 1797,6 ton elit toxum istehsal olunub. Eyni zamanda, Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzinin təsərrüfatlarında orijinal, superelit və elit tərəvəz, kartof, yem bitkiləri, pambıq toxumları, həmçinin meyvə, çay və üzüm tingləri yetişdirilib.

Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının gəlir əldə etmək imkanlarının yaxşılaşdırılması məqsədi ilə 2016-cı ildə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına 481,9 min hektar sahədə aparılan buğda və çəltik səpininə görə 19,3 milyon manat, 1192,8 min hektar əkin sahəsinin və çoxillik əkmələrin becərilməsində istifadə etdikləri yanacaq və motor yağlarına görə 59,6 milyon manat, 14,2 min hektar sahədə aparılan təkrar əkinlərə görə 710 min manat məbləğində yardım verilib.

Hesabat dövründə 107,4 min ton həcmdə mineral gübrənin 70 faiz güzəştlə satılması üçün dövlət büdcəsindən 49,05 milyon manat ayrılıb. Bundan əlavə, 2016-cı ildə sertifikatlı toxum və tinglərin istehsalına və satışına görə toxumçuluq təsərrüfatlarına 7,97 milyon manat, elmi-tədqiqat təşkilatları tərəfindən istehsal edilmiş orijinal, superelit və elit toxumlarının istehsalına çəkilən xərclərin ödənilməsinə isə 929,7 min manat büdcə vəsaiti yönəldilib.

Dekabrın 1-nə olan məlumata görə, 2017-cı ilin məhsulu üçün 993,5 min hektar sahədə şum aparılıb, 800,8 min hektarda dən üçün payızlıq bitkilər, o cümlədən əkinlərin 519,4 min hektarda buğda, 281,4 min hektarda arpa səpilib.

Heyvandarlıq sahəsində stabil artım 2016-cı ildə də davam edib. İlin ötən on bir ayında 435,6 min ton diri çəkidə ət, 1833 min ton süd, 1470,6 milyon ədəd yumurta və 16,5 min ton yun istehsal olunub. Keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə ət istehsalı 6,9 min ton və ya 1,6 faiz, süd istehsalı 56 min ton və ya 3,1 faiz, yumurta istehsalı 68 milyon ədəd və ya 4,8 faiz artıb.

Heyvandarlıq təsərrüfatlarında seleksiya-damazlıq işlərinin elmi əsaslarla aparılması və heyvandarlığın cins tərkibinin yaxşılaşdırılması üçün xarici ölkələrdən yüksək məhsuldarlığa malik damazlıq heyvanların idxalı davam etdirilib və heyvanların süni mayalandırılması işi genişləndirilib. 2016-cı ildə lizinq yolu ilə 4138 baş iribuynuzlu cins damazlıq heyvan alınaraq ölkəyə gətirilib və güzəştli şərtlərlə istehsalçılara satılıb.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Heyvandarlığın cins tərkibinin yaxşılaşdırılmasına dövlət dəstəyi haqqında” 2015-ci il 19 avqust tarixli Sərəncamına əsasən əhalinin heyvandarlıq məhsulları ilə təminatının daha da yaxşılaşdırılması, yüksək məhsuldar genetik potensialı olan heyvanların baş sayının artırılması və bu sahəyə marağın gücləndirilməsi üçün süni mayalanma yolu ilə alınmış hər baş buzova görə heyvan sahiblərinə 100 manat həcmində subsidiya verilməsi qərara alınıb. On bir ayda 87 min başdan çox qaramal süni mayalandırılıb və 47,3 min sağlam bala alınıb.

“Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti il ərzində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının müasir kənd təsərrüfatı texnikaları, texnoloji avadanlıqlar, mineral gübrələr, pestisidlər və cins damazlıq heyvanlarla təmin olunması istiqamətində işləri davam etdirib və istehsalçılara müxtəlif aqrotexniki xidmətlər göstərib. On bir ayda bu məqsədlər üçün dövlət büdcəsindən 77,108 milyon manat, Nazirlər Kabinetinin müvafiq sərəncamları ilə 50 milyon manat olmaqla, ümumilikdə, 127,108 milyon manat vəsait ayrılıb. Bununla yanaşı, Cəmiyyətin fəaliyyətindən əldə edilmiş təkrar istifadə vəsaitindən 116,5 milyon manatı nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsinə xərclənib. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının müasir kənd təsərrüfatı texnikaları ilə təminatının gücləndirilməsi məqsədləri üçün 2016-cı ildə 164,45 milyon manat dəyərində 4349 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikası alınıb.

İl ərzində “Aqrolizinq” ASC tərəfindən 3354 ədəd kənd təsərrüfatı texnikaları, o cümlədən 34 pambıqyığan kombayn, 993 traktor, 1 ekskavator və 2326 ədəd digər kənd təsərrüfatı texnikaları gətirilib və istehsalçıların istifadəsinə verilib. Eyni zamanda, “Aqrolizinq” ASC tərəfindən özünün təkrar istifadə vəsaiti hesabına 1660 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikalarının alınması məqsədi ilə müqavilə bağlanıb. Artıq 943 ədəd kənd təsərrüfatı texnikasının gətirilərək istehsalçıların istifadəsinə verilməsi təmin edilib.

Respublikada ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində görülən tədbirlər çərçivəsində əhalinin ət və süd məhsullarına tələbatını ödəmək məqsədi ilə mal-qaranın cins tərkibinin yaxşılaşdırılmasının və damazlıq işinin səviyyəsinin yüksəldilməsinin vacibliyi nəzərə alınaraq, “Aqrolizinq” ASC tərəfindən cari ildə əvvəlki illərdə bağlanmış müqavilələr üzrə qalan 8761 baş iribuynuzlu damazlıq heyvandan 3255 baş, o cümlədən 645 baş Holştin-friz və 2610 baş Simmental cinsli iribuynuzlu damazlıq heyvanların respublikaya gətirilərək 50 faiz güzəştlə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına lizinqə verilib.

Dövlətimizin başçısının tapşırığı ilə aqrar sektorun, xüsusilə ixracyönümlü məhsulların istehsalının stimullaşdırılması, bu sahəyə hərtərəfli dövlət dəstəyi kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrinin, o cümlədən pambıqçılığın, baramaçılığın, fındıqçılığın dirçəldilməsinə güclü təkan verib. Kənd təsərrüfat məhsullarının istehsalının artırılması üçün ayrı-ayrı sahələr üzrə dövlət proqramları işlənib hazırlanıb. Bu proqramlarda xüsusən ixrac potensialının artırılmasına yönəlmiş tədbirlər əksini tapıb.

2016-cı ili pambıqçılıqda dönüş ili kimi səciyyələndirmək olar. Belə ki, pambıq əkinlərinin sahəsi ötən ilə nisbətən 2,8 dəfə artaraq 52057,7 hektara çatıb. Respublikada 87 min 237,7 ton pambıq tədarük olunub ki, bu da 2015-ci illə müqayisədə 2,5 dəfə çoxdur. İstehsalçılara verilən subsidiyalar, məhsulun alış qiymətinin artırılması və digər stimullaşdırıcı tədbirlər kənd camaatının yenidən pambıqçılığa marağının artmasına səbəb olub.

Baramaçılığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə bu ilin sonlarında Çindən Azərbaycana 1,5 milyon ədəd tut tingi gətirilib və 37 rayona paylanılıb. Tinglər fermer və sahibkarlara, eyni zamanda, nazirliyin tabeliyindəki tingçilik təsərrüfatlarına pulsuz verilib. Baramaçılığın yem bazasının möhkəmləndirilməsi bu sahənin inkişafı ilə yanaşı, kənd əhalisinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəlməsində mühüm rol oynayacaq. Eyni zamanda, təsərrüfatlar üçün əlavə gəlir mənbəyi olacaq.

Azərbaycanda 40 min hektar ərazidə yeni fındıq bağlarının salınması nəzərdə tutulur. Bu il 10240 hektar sahədə fındıq bağları salınıb. Bu tədbirlər əsasən Zaqatala, Qax, Qəbələ, Balakən, Xaçmaz, Qusar, Quba, Oğuz, Şəki, Şabran, İsmayıllı və Yevlax rayonlarını əhatə edəcək. Yeni fındıq bağlarının salınması məqsədilə ting yetişdirən fermerlərə subsidiya kimi verilməsi üçün 700 min manat vəsait ayrılıb.

Qeyd edək ki, respublikamızda kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracını artırmaq üçün geniş imkanlar var. Kənd təsərrüfatının inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsində qeyd edildiyi kimi, 2014-cü il üzrə “The Observatory of Economic Complexity” hesabatına görə, Azərbaycan ixracın həcmi üzrə dünyada 144 ölkə arasında 70-ci yerdə qərarlaşıb. Strateji Yol Xəritəsində gələcəkdə idxaldan asılılığı minimuma endirmək və yerli məhsullarla özünü təminetmə səviyyəsini daha da yüksəltmək məqsədilə rəqabətqabiliyyətli qeyri-neft məhsullarının istehsalı və ixracının təşviqi ilə bağlı qarşıya konkret hədəflər qoyulub. Həmçinin “Qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 18 yanvar tarixli Sərəncamı və “Qeyri-neft məhsullarının ixracının təşviqi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 2016-cı il 1 mart tarixli Fərmanı ölkənin ixracının şaxələndirilməsi və rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə yönəlib.

Hesab edirik ki, Strateji Yol Xəritəsində müəyyənləşdirilən vəzifələrin həyata keçirilməsi, habelə dövlətin kənd təsərrüfatına göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində yaxın, orta və uzunmüddətli dövr üçün nəzərdə tutulan hədəflərə çatmaq mümkün olacaq.