Bakı, 7 iyun, AZƏRTAC

Azərbaycan Prezidentinin 2018-ci il 27 dekabr tarixli 852 nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında yol hərəkətinin təhlükəsizliyinə dair 2019–2023-cü illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq edilib. Yol hərəkətinin təhlükəsizlik səviyyəsini yüksəltmək, ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq, eləcə də yerli avtomobil istehsalını stimullaşdırmaq məqsədilə həmin dövlət proqramının tədbirlər planının ayrıca – 7.3.7.1-ci bəndində nəqliyyat vasitələrinin utilizasiya proqramının hazırlanması nəzərdə tutulub.

Nəqliyyat vasitələri ilə bağlı tənzimləmə, o cümlədən onların utilizasiyası mürəkkəb bir prosesdir və bir çox dövlət qurumlarının səlahiyyətlərinə toxunur. Bunu nəzərə alaraq, layihə kifayət qədər təfsilatlı və aidiyyəti 14 dövlət qurumu ilə koordinasiyalı şəkildə və razılaşdırılmaqla ərsəyə gətirilib.

Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, mexaniki avtonəqliyyat vasitələrinin utilizasiya proqramlarının dövlət tərəfindən dəstəklənməsinin əsas səbəblərindən biri köhnə avtomobillərin atmosferə atdığı zərərli maddələr və onların fəsadları ilə əlaqədardır. Xüsusilə böyük şəhərlərdə müşahidə olunan hava keyfiyyətinin aşağı düşməsi insan sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına əsasən, erkən ölümlərin, tənəffüs yolu və ürək-damar xəstəliklərinin, ağciyər xərçəngi, allergiya və s. xəstəliklərin yaranma səbəblərindən biri də atmosfer havasının çirklənməsidir.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri Sadiq Qurbanov deyib.

Komitə sədrinin sözlərinə görə, nəqliyyat sektorunun hava çirklənməsinə töhfəsi ölkələr üzrə 25-70 faiz arası dəyişir. Bu hissəciklər çox kiçik olduğundan insan orqanizminin tənəffüs sisteminə daxil olaraq ağciyər və bronxial xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Xəstəliklər əlavə səhiyyə məsrəflərinə səbəb olur ki, bunun da qarşısını almaq üçün inkişaf etmiş ölkələrdə nəqliyyat vasitələri tərəfindən atmosferə atılan tullantılara qarşı ciddi tədbirlər görülür.

“Hazırda ölkəmizdə nəqliyyat sektoru havaya atılan tullantıların əksəriyyətini təşkil edir. Nəqliyyat vasitələrinin istehsal tarixi, texniki vəziyyəti, istifadə etdiyi yanacaq növü və onun keyfiyyəti, mühərrik həcmi və s. amillər atılan tullantıların həcminə və tərkibinə birbaşa təsir göstərir. Avropa İttifaqı ölkələrində 1992-ci ildən başlayaraq mərhələlərlə Avro standartlarından istifadə olunur. Standartın hər mərhələsində zərərli maddələrin miqdarı daha ciddi şəkildə normallaşdırılır. Azərbaycanda 2014-cü ildən avtonəqliyyat vasitələrinin istehsalına və idxalına Avro-4 standartı tətbiq olunur. Lakin bu qərar qəbul olunanadək ölkəyə gətirilmiş köhnə maşınlar hələ də istismardadır.

Yeni Avro standartların tələbinə əsasən, nəqliyyat vasitələrinin istehsalı zamanı dəm qazı üçün norma 0,5-1 qram/km olmağına baxmayaraq, köhnə maşınlarda bu tullantılar qat-qat artıq olur. Eləcə də karbohidrogen, azot oksidləri və bərk hissəciklərlə bağlı da vəziyyət eynidir. Bu da onu göstərir ki, köhnə nəqliyyat vasitələri daha çox tullantı yaranmasına səbəb olur.

İqlimə təsirlər nöqteyi-nəzərindən də köhnə avtomobillərin havaya daha çox karbon qazı atdığını nəzərə alaraq, belə avtomobillərin yenisi ilə əvəz olunması ətraf mühitin mühafizəsi baxımından çox vacibdir. Belə ki, köhnə minik avtomobili atmosferə hər kilometr üçün 300-350 qram karbon qazı atırsa, yeni və ya Avro-4 standartı ilə çalışan minik avtomobili 110-150 qram karbon qazı atır. Beləliklə, 3000 ədəd köhnə minik avtomobilinin yenisi ilə əvəz edilməsindən əldə edilən karbon azalması təxminən 6000 ton təşkil edir”, - deyə S.Qurbanov diqqətə çatdırıb.

Komitə sədrinin sözlərinə görə, köhnə nəqliyyat vasitələrindən başqa, istismar müddətini başa vurmuş və ya yol-nəqliyyat hadisələri nəticəsində yararsız hala düşmüş nəqliyyat vasitələri uzun müddət ətraf mühitdə qalaraq mənfi təsir göstərir. Nəqliyyat vasitələrinin utilizasiyası xüsusi icazə və peşəkarlıq tələb edən fəaliyyət sahəsidir. Yararsız nəqliyyat vasitələrinin qanunsuz “utilizasiyası” onun tərkibindəki təhlükəli tullantıların ətraf mühitə yayılmasına səbəb olur. Bu fəaliyyətin qanunvericilik çərçivəsində tənzimlənməməsi kölgə biznesinin və qanunsuz “ölüxanaların” yaranmasına səbəb olur.

S.Qurbanov diqqətə çatdırıb ki, “İstehsalat və məişət tullantıları haqqında” Qanuna dəyişikliklərlə bağlı qanun layihəsinin hazırlanması zamanı xarici ölkələrin müsbət təcrübələrinə də müraciət olunub. Bu baxımdan, layihə bütövlükdə həm ekoloji, həm yol hərəkətinin təhlükəsizlik səviyyəsi nöqteyi-nəzərindən, həm də stimullaşdırıcı tədbirlər baxımından çox müsbət xarakterə malikdir. Qanuna dəyişikliklərlə köhnəlmiş və yararsız vəziyyətə düşmüş nəqliyyat vasitələrinin ətraf mühitə zərərli təsirləri zamanla aradan qaldırılacaq. Həmçinin bir sıra təsir mexanizmləri vasitəsilə nəqliyyat parkının yenilənməsinə rəvac veriləcək. Bu sahədə fəaliyyət göstərən qeyri-rəsmi sahibkarlığın və bazarın şəffaflaşması baş verəcək, “yaşıl iqtisadiyyat”ın inkişafına müsbət təsirlər meydana gələcək. Belə ki, layihənin tətbiqi sayəsində tullantıların utilizasiyası sahəsində müvafiq ekoloji tələblərə cavab verən və rəsmi qeydiyyatda olan sahibkarlıq subyektlərinin meydana gəlməsinə şərait yaranacaq ki, bu da öz növbəsində həm ətraf mühitin mühafizəsinə müsbət təsir göstərəcək, həm də qeyri-rəsmi və heç bir ekoloji normativlərə cavab verməyən subyektlərin fəaliyyətinin zəruri tələblər çərçivəsində rəsmiləşməsinə təkan verəcək.

Layihə yol hərəkətinin təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən də müsbət nəticələrə səbəb olacağını qeyd edən komitə sədri deyib: “Bu gün biz yollarda bir çox köhnəlmiş nəqliyyat vasitələrinin nasazlıq səbəbindən yol hərəkətinə çətinliklər yaratdığının şahidi oluruq. Bu layihənin tətbiqi isə imkan verəcək ki, bu cür nəqliyyat vasitələri yol hərəkətindən zamanla kənarlaşsın. O cümlədən bu proseslərin gedişində yararsız və ətraf mühitə zərər vuran nəqliyyat vasitələrini utilizasiya üçün təhvil verən vətəndaşlar müəyyən stimullaşdırıcı vasitələrdən yararlana biləcəklər. Onlar yararsız nəqliyyat vasitələrini utilizasiyaya verməklə öz istəklərindən asılı olaraq, yerli istehsal nəqliyyat vasitəsinin əldə edilməsi üçün güzəşt, yaxud birdəfəlik ödəniş hüququ qazanırlar. Bu da vətəndaşlarımızı bu layihənin həyata keçirilməsində iştiraka təşviq edəcək.

Qeyd edək ki, güzəştin xüsusilə yerli istehsal olan yeni nəqliyyat vasitələri ilə əlaqələndirilməsi yerli istehsalın da inkişafına təkan verə bilər. Bundan əlavə, layihənin digər bir müsbət xüsusiyyəti də vətəndaşların proseslərdə iştirakında onların sosial öhdəliklərinə təsir etməsi və bu yolla onları ətraf mühitin qorunmasına təşviq etməsidir. Belə ki, köhnəlmiş nəqliyyat vasitələrinin idxalı və istifadəsi bu layihənin tətbiqi sayəsində nisbətən xərcli olacaq. Nəqliyyat vasitəsinin yaşı artdıqca bu xərclər də yüksələcək. Bu da zamanla vətəndaşlarımızı daha çox yeni istehsal olan və ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməyə təşviq edəcək.