Yadigar Muradov: Şuşada göstərəcəyimiz ilk tamaşa “Arşın mal alan” olacaq

Bakı, 12 aprel, AZƏRTAC

Azərbaycanın qocaman, nəhəng sənət ocaqları sırasında Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının da özünəməxsus yaradıcılıq rolu var. Bu il yenidən bərpasının 32-ci ildönümü tamam olacaq sənət məbədinin yaradıcı kollektivi ötən dövr ərzində çox çətinliklərə sinə gərib, qaçqın taleyi yaşayıb, bütün məhrumiyyətlərə dözərək Şuşaya qayıdacaqları günü səbirsizliklə gözləyiblər. Şükürlər olsun ki, Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə müzəffər Ordumuzun sayəsində o gün gəldi və bütün xalqımız kimi Şuşa teatrının da nisgilinə son qoyuldu. Bu tarixi Qələbədən sonra ölkəmizdə elan olunmuş “Şuşa İli”ndə Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının qonağı olduq. Teatrın direktoru, Əməkdar artist Yadigar Muradovla görüşüb, bu sənət ocağının tarixindən, uğurlarından və gələcək planlarından danışdıq. Yadigar Muradovun AZƏRTAC-a müsahibəsini təqdim edirik.

- Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı 30 ilə yaxın idi ki, qaçqınlıq həyatı yaşayırdı. Qazanılan tarixi Qələbəmiz bu nisgilə də son qoydu. Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə bu il ölkəmizdə “Şuşa İli” elan edilib. Rəhbərlik etdiyiniz sənət ocağı bu ilə necə hazırlaşıb?

-Qarabağın dilbər guşəsi olan Şuşa Azərbaycan ədəbiyyatına, incəsənətinə, teatrına dahi ölməz sənətkarlar bəxş edib. Maddi və mənəvi abidələrlə zəngin olan Şuşa qalası yarandığı gündən bütün dövrlərdə Avropa və Şərq səyyahlarını, tacirlərini özünə heyranlıqla cəlb edən mədəniyyət mərkəzi olub.

Bəlkə də bir çoxu üçün Şuşa ağrısı Qarabağ dərdindən də böyük oldu. Şuşa faciəsi Azərbaycan insanının psixologiyasında dərin depressiya yaratdı, milli qürurumuza, ləyaqətimizə ağır, sarsıdıcı zərbə endirdi. Bu depressiyadan çıxmaq üçünsə bizə təxminən 30 il vaxt lazım oldu.

Haqq işi naminə apardığımız 44 günlük Vətən müharibəsində rəşadətli Azərbaycan Ordusu Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Şuşa şəhərini 2020-ci il noyabrın 8-də işğaldan azad etdi. Ermənistanın kapitulyasiyasına yol açan Şuşa qalibiyyəti xalqımızın qəhrəmanlıq ruhunun təntənəsinə çevrilərək, tariximizə Zəfər Günü kimi həkk olundu.

Şəhidlərimizin, qazilərimizin canı, qanı bahasına azadlığına qovuşmuş Şuşa artıq yeni bir inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. 2022-ci ilin "Şuşa İli” elan edilməsi 28 il düşmən əsarətində olan, lakin heç vaxt milli simasını və ruhunu dəyişməyən bu şəhərin tarixi şöhrətini özünə qaytaracaq. Bu ilin “Şuşa İli” elan edilməsi təsadüfi deyil. Bu il Şuşa şəhərinin 270 illiyi tamam olur. Qarabağ xanının yadigarı, bizə əmanət olan şəhərimiz öz zəngin irsinə, mədəniyyətinə doğru inamla addımlayır.

Təbii ki, Azərbaycan teatr tarixinin ən maraqlı səhifələrindən birini özünəməxsus yaradıcılıq dəst-xəti və sənət siması olan Şuşa teatrı təşkil edir. Bu gün ölkəmizdə fəaliyyət göstərən sənət ocaqları arasında Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının özünəməxsus yaradıcılıq yolu var. Teatrımız da “Şuşa İli”nə böyük həvəs və sevinclə hazırlaşır. Teatr bu ilə töhfə olaraq gözəl bir proqram hazırlayıb -teatrlaşdırılmış konsert proqramı. Əsərdə tarixi şəxsiyyətlərin – Pənahəli xan, İbrahim xan, Xurşidbanu Natəvan, Mir Mövsüm Nəvvab, Gövhər Ağa, Ağabəyim Ağanın obrazlarını bizim aktyorlar ruhlar şəklində canlandırır. Əsərdə o ruhlar Azərbaycan əsgərinə yaxınlaşıb bayrağımızı təhvil verir və deyirlər ki, səhvimiz ucbatından torpaqlarımız işğal olundu. Çox şükür bizim müzəffər Ordumuz, Ali Baş Komandanımızın sayəsində torpaqlarımızı işğaldan azad etdi. Daha bu torpağı başqalarına verməyin. Tamaşa gözəl musiqi əsərləri - Üzeyir bəyin əsərləri, Bülbülün ifasında olan mahnılarla, romanslarla müşayiət olunur. Bu teatrlaşdırılmış konsert proqramını Şuşada əsgərlərimizə, qala-şəhərin qonaqlarına təqdim edəcəyik.

-Hər zaman Şuşa şəhəri özünün böyük ədəbi mühiti ilə seçilib-fərqlənib. Bu ədəbi mühitin təsiri nəticəsində böyük şəxsiyyətlər, ədiblər yetişib. Bilirsiniz ki, hələ XIX əsrin ortalarından başlayaraq, Şuşada teatr tamaşalarının nümayişi müntəzəm şəkil alıb. Neçə oldu ki, bu böyük mədəniyyət, elm, sənət mərkəzində rəsmi olaraq teatrın yaradılmasına 1990-cı ildə razılıq verildi.

-Şuşanın mədəni mühiti bütün dövrlərdə sözlə, səslə, musiqi ilə, bir sözlə incəsənətlə nəfəs alıb. Bu şəhəri başqa yerlərdən fərqləndirən əsas amillərdən biri, burada elmə-maarifə, sənətkarlığa daima diqqət verilməsidir. Ona görə şuşalı gənclər təhsil ardınca Rusiyanın, Avropanın şəhərlərinə üz tuturdular. Şuşa Realnı Məktəbində dərslər türk, alman, fransız, rus dillərində tədris olunurdu. Bu faktın özü özlüyündə şuşalıların bəşəri dəyərlərə yiyələnmələrini, dünya sivilizasiyasına can atmalarını göstərən əsas amillərdən biridir.

Ümumiyyətlə, XIX əsrin ortalarından Şuşanın mədəni həyatında bir canlanma duyulmaqda idi. Belə ki, 1848-ci ildə artıq Şuşada tamaşaların oynanması üçün teatr və sirk səhnələri vardı. Bunu tarixi sənədlər də təsdiqləyir.

Şuşada teatrın təşəkkül tapmasında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin əvəzsiz xidmətləri olub. Mütərəqqi ideyalarla zəngin olan Şuşanın teatr mühitinin təsiri ilə Qarabağın bir çox məkanlarında- Ağdamda, Füzulidə teatr truppaları yaradılıb, tamaşalar oynanılıb. Məhz Şuşa teatr mühitinin yetirmələri sonradan Azərbaycan teatrının təşəkkül və inkişafında mühüm rol oynamış, onun əsas bədii-estetik çalarları, fəlsəfi yüklü enerji mənbəyinə çevrilmişlər.

Böyük Vətən müharibəsinin çətin və sınaqlı dövründə, 1943-cü ilin əvvəllərində Şuşada Dövlət Musiqili Dram Teatrı yaradıldı. Bu, şəhərin mədəni həyatında bir sənət hadisəsi idi. Əzizağa Məmmədov teatra bədii rəhbər təyin olundu. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, kollektiv üzvləri ilk gündən teatrın repertuarının janr baxımından rəngarəng, zəngin olması üçün müasir və klassik əsərlərə daha çox üstünlük vermək qərarına gəldilər. Elə həmin il Şuşa teatrının iki aktyoru - Əzizağa Məmmədov və Cəlil Bağdadbəyov “Respublikanın Əməkdar artisti” fəxri adına layiq görüldülər.

Bir müddətdən sonra isə Şuşada Dövlət Musiqili Dram Teatrı dünyaşöhrətli bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin adını fəxrlə daşımağa başladı. Çox təəssüf ki, bu adı daşımaq sənət ocağına uzun müddət müyəssər olmadı. Belə ki, dövlətin iqtisadi böhranını əldə bəhanə edən Şuşa teatrının bədxahları Üzeyir bəyin ölümündən 1 il sonra SSRİ Nazirlər Sovetinin 6 fevral 1949-cu il qərarına istinad edərək incəsənət beşiyi olan Şuşada dövlət teatrını qapadılar. Əgər doğrudan da maliyyə çətinliyi var idisə, niyə elə həmin ildə Maksim Qorki adına Stepanakert Dövlət Teatrı açıldı?! O vaxtdan sonra Şuşada dövlət teatrı olmadı. Amma buna baxmayaraq, Şuşada daim teatr mühiti olub. Belə ki, bundan sonra şuşalılar öz teatrlarını yaşatmaq üçün yerli həvəskarlardan ibarət dram dərnəyini formalaşdırdılar. Ötən əsrin 50-ci illərində artıq bu dərnəyin repertuarında müxtəlif səpkili tamaşalar var idi.

Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, 1982-ci ildə Şuşada Mədəni-Maarif Texnikumunun açılması da şəhər mədəniyyət evinin nəzdində fəaliyyət göstərən dram dərnəyinin yaradıcı qüvvəsini xeyli gücləndirdi. Artıq öz zəngin repertuarı və istedadlı yaradıcı kollektivi ilə yaxın-uzaq bölgələrə səs salan dərnək 1987-ci ildən Şuşa Xalq Teatrı adını daşımağa başladı. Bu teatrın tezliklə dövlət statuslu teatra çevriləcəyi artıq heç kəsdə şübhə doğurmurdu. Sənət yanğılı, teatrsevər şuşalıların bu intizarına 1990-cı il mayın 25-də son qoyuldu. Həmin tarixi məqamda Şuşanın mənəvi, mədəni-ictimai həyatında mühüm bir hadisə baş verdi. Üzeyir bəyin vəfatından 43 il sonra Azərbaycan Nazirlər Sovetinin 11 may 1990-cı il qərarına əsasən Mədəniyyət Nazirliyinin 25 may 1990-cı il tarixli əmri ilə Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrı yaradıldı. Teatrın direktor vəzifəsi mənə həvalə olundu. Qısa vaxtda teatrın kollektivi Üzeyir bəy Hacıbəylinin “Arşın mal alan”, Süleyman Ələsgərov və Şıxəli Qurbanovun “Özümüz bilərik” musiqili komediyalarını, Eldar Baxışın “Uzun Həsən” tarixi dramını tamaşaya hazırlamağa müvəffəq oldu. Lakin bu dəfə də sevincimiz çox çəkmədi. Belə ki, böyük arzu və istəklə, öz sənətləri ilə insanların mənən zənginləşməsinə, gülüb-əylənməsinə, bəzən də düşünüb-daşınmasına xidmət etmək istəyən Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının kollektivi də, öz tamaşaçıları ilə birlikdə 1992-ci ilin mayında doğma şəhərdən didərgin düşməli oldu.

-1992-ci ildə Şuşa şəhəri işğal edildikdən sonra teatrın kollektivi Bakıya pənah gətirərək yaradıcılıq fəaliyyətini Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının binasında davam etdirdi. 2018-ci ilin dekabrında isə teatrın yeni binası istifadəyə verilib. Ötən bu illər ərzində teatr hansı uğurlara imza atıb, hansı yeniliklərlə tamaşaçıları sevindirib?

- Bir çox xeyirxah insanların, mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin təşəbbüs və köməkliyi ilə Şuşa teatrı 1992-ci ilin avqust ayında Bakıda Gənc Tamaşaçılar Teatrının binasında yerləşdirildi. Daima sənət axtarışlarında olan, professional səviyyəsinin yüksəlməsinə tələbkarlıqla yanaşan Şuşa teatrının yaradıcı kollektivi, Bakıda tamaşaçı auditoriyasını öz tamaşalarına cəlb etmək üçün repertuarını zənginləşdirməyə daha çox üstünlük verirdi. Ona görə də teatrın repertuarında müxtəlif janr və formalar, bir –birinə bənzəməyən S.Qənizadənin “Ayının min oyunu”, V.Qaufun “Xəlifə Leylək”, B.Appayevin “Gözəlləri necə qaçırmalı” kimi orijinal yozumlu tamaşalar vardı. Daima qaçqın-köçkün bacı-qardaşlarımızla görüşən kollektiv üzvləri tez-tez Vətən keşiyində duran əsgərlər qarşısında “Nəğmədir, gülüşdür hər dərdə məlhəm” tamaşa-konsert proqramı ilə vaxtaşırı çıxış edirdilər.

Sonradan 2005-ci ildə uçuq-sökük bu “Savalan” kinoteatrının binasını bizə verdilər. Lakin şəraitsizlik ucbatından biz burda tamaşalar göstərə bilmirdik. Amma yenə də teatrımızın yaşaması naminə dözdük durduq. Lakin Mədəniyyət Nazirliyinin əmri ilə Bakıdakı teatrların səhnəsində ayda 2 dəfə bizim çıxış etməyimiz üçün şərait yaradılmışdı. Bu illər ərzində çox istedadlı həmkarlarımız az maaşa, şəraitsizliyə dözməyib getsə də qalanlar da oldu. Üzeyir bəyin sözü olmasın “bizə elə o qalanlar lazımdı”. Bu gün də teatrımızın yaşamasına səbəbkar onlardı. Sonra da bu bina əsaslı təmir olunaraq Şuşa teatrına verildi. Hazırda burada fəaliyyətimizi davam etdiririk.

Bilirsiniz ki, 2012-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə görkəmli ədib, mütəfəkkir, maarifçi, milli dramaturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyi münasibətilə Milli Teatr Festivalı keçirildi. Festival Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən, “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramının müvafiq bəndlərinə uyğun olaraq təşkil edilmişdi. Bu festivalda bizim teatr birincilik qazandı və biz Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə Tatarıstanın Kazan şəhərində keçirilən türk xalqlarının “Nauruz” Beynəlxalq Teatr Festivalında iştirak etdik. Orda da festivalın ruhuna uyğun tamaşa hazırladığımıza görə münsiflərin yekdil rəyi ilə birincilik qazandıq.

Ötən müddət ərzində Şuşa teatrı “Həsənağa Turabov” mükafatına, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının “Milli klassika” festivalının diplomuna layiq görülüb.

- İl yarımdır ki, 30 illik Şuşa nisgilinə son qoyulub. Bu müddət ərzində kollektiv olaraq doğma şəhəri ziyarət etmisinizmi?

- Otuz ilə yaxın idi ki, biz Şuşa həsrəti ilə yaşayırdıq. Torpaqlarımızın işğalı bizim mədəniyyətimizə, sənət dünyamıza böyük, sarsıdıcı zərbə vurdu. Bu illər ərzində nəyinki biz, həm də teatrımız həqiqətən də çox çətin günlər yaşadı. Hətta belə bir fikir var idi ki, teatr bağlanılsın, nə vaxt torpaqlar işğaldan azad olunarsa, teatr yenidən fəaliyyətə başlayar. Lakin xeyirxah adamların köməkliyi ilə biz teatrımızı qoruyub saxladıq və onu Şuşalı günlərə qovuşdurduq.

Şuşaya ilk səfərimiz “Xarıbülbül” festivalında oldu. Teatrın 13 üzvi ilə tamaşaçı kimi festivalda iştirak edirdik. Keçirtdiyim hissləri sözlə ifadə etmək çox çətindir. Əhd etmişdim ki, Şuşaya ilk səfərimdə qala divarlarına üzümü sürtüb orda Üzeyir bəyin “Sənsiz” romansın oxuyum. Bundan sonra yaşamasam da olar. Allah bunu mənə qismət etdi.

Bu səfər bizim üçün çox sevindirici, qürurverici olmaqla yanaşı, həm də çox təsirli idi. Mənfur düşmən tərəfindən teatrımızın binası sökülərək, yerində park salınmışdı. Binanın qabağında ucaldılmış Üzeyir bəyin, Bülbülün büstləri məhv edilmişdi. Məqsədləri isə tariximizi yox etmək idi. Amma bunu bacarmadılar.

Sonradan bir dəfə də icazə ilə teatrın bir neçə üzvi ilə yenidən Şuşada olduq. İnşallah, Şuşamıza qayıdanda bütün işlərimizə davam edəcəyik.

Yeri gəlmişkən, mənim Şuşadakı evim sağ-salamat yerində durur. O ev təzə tikilmişdi, möhtəşəm, böyük idi. İçində cəmi 1 il 8 ay yaşadım. Sonra torpaqlarımız işğal olundu. Evim ona görə salamat qalıb ki, işğaldan sonra mənfur düşmənlərimiz evimin ikinci mərtəbəsini hərbi komissarlıq ediblər, birinci mərtəbəsində də keşiş yaşayıb.

Arzulayıram ki, Şuşaya birinci bizim teatrı köçürsünlər. Teatrımıza yeni bina tikilənə qədər mən evimi teatra verməyə hazıram.

-Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının azad Şuşada 30 ildən sonra ilk göstərəcəyi tamaşa hansı olacaq?

-Çox ürəyimdən xəbər verdiniz. Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının son bərpası zamanı teatrın açılışında hansı tamaşa səhnələşdirilibsə həmin tamaşa oynanılacaq. Bu tamaşa Üzeyir bəyin “Arşın mal alan” operasıdır. Biz kollektivimizlə birgə söz vermişik ki, Şuşaya qayıdış başlayanda, hava şəraitindən asılı olmayaraq, məhz binamızın yerində, daşların üzərində “Arşın mal alan”ı oynayaq. Bu bizim arzumuzdur.

-Qarşıdakı planlar və teatr Şuşaya köçdükdən sonra görəcəyi işlər barədə nələr düşünürsünüz?

-Hazırda teatrda 30-a yaxın aktyor çalışır ki, onlardan biri Xalq artisti, 5 nəfər də Əməkdar artistdir. Hazırda “Şuşa İli” ilə bağlı yeni bir tamaşa üzərində ciddi məşqlər gedir. Həmçinin repertuardan çıxan bir çox tamaşalar vardı ki, biz onları yenidən bərpa edirik. Daha çox qələbə əhvali-ruhiyyəli əsərlər üzərində işləyirik. Çalışırıq ki, teatrın repertuarı həmişə yenilənsin, baxımlı olsun. Bu səbəbdən də, şükürlər olsun ki, heç vaxt tamaşaçı sarıdan problemimiz olmayıb. Teatrın 100 nəfərlik səhnə zalı həmişə dolu olub, pandemiyadan sonra isə qaydalara uyğun fəaliyyət göstəririk.

İlk “Arşın mal alan” tamaşasını səhnələşdirəcəyik, inşallah. “Səhnə” teatrının bədii rəhbəri Xəqani Əliyev “Pənahəli xan” tarixi dramını yazıb. Nəzərdə tutmuşam ki, bu əsər əsasında tamaşa hazırlayım. Hələ səhnələşdirilməyib, quruluş verilməyib. İnşallah Şuşaya qayıtdıqdan sonra bu əsrə mütləq müraciət edəcəyik. Bundan əlavə, biz opera janrında tamaşa hazırlamağı planlaşdırırıq.

Bütün bunlara rəğmən deyə bilərəm ki, bu gün Şuşa teatrı ardıcıl sürətdə sənət axtarışlarını davam etdirməklə, professional səviyyəsini təkmilləşdiməklə öz orijinal yaradıcılıq simasını qorumaqdadır.

-Maraqlı müsahibəyə görə təşəkkür edirəm.

Abdulla Suvar

AZƏRTAC-ın müxbiri