Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə AZƏRTAC-ın birgə layihəsi: “Fermerlərə tövsiyə”

Bakı, 14 may, AZƏRTAC

Elmi axtarışlarının 89-cu ilini arxada qoymuş Göygöl rayonunda yerləşən Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu hazırkı fəaliyyətini müasir dövrün çağırışları fonunda quraraq ölkəmizin qida təhlükəsizliyi prioritetlərinin reallaşdırılması istiqamətində işlər aparır. Bu gün institut əməkdaşlarının əsas tədqiqatları heyvandarlıqdakı cins tərkibinin dəyişdirilməsi sahəsində tədbirlərin müəyyən olunması, iri və xırdabuynuzlu heyvandarlıqda, quşçuluqda cins göstəricilərinin yüksəldilməsi, yeni cinslərin rayonlaşdırmaya qəbulu, seçimi və zoobaytar-zootexniki tələblərin elmi baxımdan əsaslandırılmasına yönəlib. Müəssisənin 2016-2020-ci illər üçün nəzərdə tutulmuş tədbirlər planına əsasən institutun əməkdaşları tərəfindən respublikamızın müxtəlif bölgələrində - Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Mərkəzi Aran və Abşeronda müxtəlif mövzuda elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilir.

AZƏRTAC aqrar ekspert Nicat Nəsirlinin Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda tətbiq olunan yaşıl yem texnologiyasının üstünlüklərinə dair məqaləsini təqdim edir.

Sənaye üsulu ilə yaşıl yem istehsalı ilin bütün mövsümlərində mümkündür

Bu elmi istiqamətlərdən biri də heyvandarlıqda qapalı rejimdə intensivliyin təmin olunması üçün alternativ yem bazasının tapılması və elmi əsaslandırmasını hazırlamaqdır. Yaxın günlərdə institut dünya təcrübəsində geniş yayılmış yaşıl yem texnologiyasının laboratoriya şəraitində tətbiqinə başlayıb. “Yemləmə, yem istehsalı və məhsulların emalı texnologiyası” laboratoriyasında lazımi avadanlıqlar qurularaq arpa, buğda, qarğıdalı, tritikale və digər dənli bitkilərdən yem məqsədilə yaşıl kütlə əldə olunur. Laboratoriyanın müdiri Namiq Həsənov bildirdi ki, dünya miqyasında otlaq-örüş sahələrinin ekoloji vəziyyətinin pozulması ilə bağlı olaraq otarılma şəraitinin pisləşməsi, nəticədə heyvanların qida tələbatının təmin edilməməsi yaşıl yem texnologiyasının kəşf olunmasına gətirib çıxarıb. Hazırda alternativ yem mənbələrinin tapılması, əkin dövriyyəsindən istifadə etmədən yem istehsalı bütün dünya ölkələrinin diqqətindədir: “Sənaye üsulu ilə yaşıl yem istehsalı ilin bütün mövsümlərində mümkündür. Bu, fasiləsiz prosesdir. Bu texnologiya, xüsusən sağmal heyvanları tələb olunan rasionda ilboyu qüvvəli yemləndirməyə imkan verir. Qısamüddətli təcrübələrimiz deməyə əsas verir ki, bu yem sağmal heyvanlarda süd məhsuldarlığını 12-15 faiz artırır, dölvermə qabiliyyətini daha da yüksəldir. Hazırda arpa, buğda, qarğıdalı, tritikale və digər dənlərdən istifadə etməklə qarışıq yaşıl yem istehsalını qurmuşuq, bunun da məhsuldarlığa təsirlərini öyrənirik”.

Çox sadə texnologiya ilə 130 kvadratlıq bir ərazidə 1 hektardakı qədər yaşıl yem almaq mümkündür

Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru Mahir Hacıyev isə bu texnologiyanı iqtisadi səmərəlilik baxımdan yüksək qiymətləndirir: “Fermerlərimiz artıq indidən bu texnologiyaya böyük maraq göstərməyə başlayıblar. Onlar texnologiyanı tətbiq etmək, torpaq və digər resurslara qənaət etmək istədiklərini bildirirlər. Fermerlərə izah edirik ki, burada çox sadə texnologiyadan söhbət gedir. Dən müsbət 18 dərəcədə cücərdilir, mikro-makro vitaminlər su ilə bitkiyə ötürülür. Yaşıl yem E vitamini ilə zəngin olduğuna görə heyvanlarda məhsuldarlıq göstəricilərinin yüksəlməsinə səbəb olur. 130 kvadratmetrlik bir ərazidə yaşıl yem istehsalını qurmaq 1 hektarda əkilən məhsulu əldə etməyə imkan verir, üstəlik maya dəyəri ucuzdur və heç bir aqrotexniki qulluq işlərinə ehtiyac olmur. Açıq torpaq sahəsində əkinlə müqayisədə dəfələrlə səmərəlidir. Torpaqla yanaşı, su resurslarına qənaət etməyə imkan verir. Biz təcrübəmizdə gördük ki, 1 ton 300 kiloqram yaşıl yemin istehsalı üçün cəmi 700 litr su tələb olunur ki, bu su təkrar istifadə edilir. Eyni zamanda, müxtəlif dən materiallarından istifadə etməklə qarışıq yem vahidi əldə etmək olar. Bu texnologiya ev heyvanları üçün yemlərin qiymətinin aşağı düşməsinə təsir göstərəcək. Bu üsulla alınan yem heyvanlarda həzmi yaxşılaşdırır, çəkinin artmasını stimullaşdırır. Qarğıdalı, arpa, vələmir, tritikaledən ibarət qarışıq yem heyvanın məhsuldarlığına kəskin təsir göstərir. 8 kiloqram dən cücərtməklə 40 kiloqram yaşıl yem əldə edirik. Bu yemi heyvan çox iştaha ilə yeyir”.

Cəmi yeddi günə heyvanlar üçün ekoloji baxımdan təmiz, qidalı yaşıl yem alınır

Qeyd edək ki, dən əvvəlcə xüsusi qablarda yuyulur, bununla toxumlar göbələk sporlarından, toz-zibildən təmizlənir, sonra hər qabda 1-1,2 kiloqram hesabı ilə sərilir. İkinci gündən etibarən cücərti alınır. Üçüncü gün dənin kök sistemi şaxələnərək vegetativ inkişaf başlayır, dördüncü gün həm köklər, həm də yaşıl kütlə sürətlə inkişaf edir. Beşinci gün boy inkişafı daha da sürətlənir, altıncı və yeddinci gündə isə kök qalınlığı ilə birgə bitkinin hündürlüyü 20 santimetrə çatır. Cəmi yeddi günə heyvanlar üçün ekoloji baxımdan təmiz, qidalı bir yem vahidi hazırdır. 

Mütəxəssislər deyirlər ki, açıq hava şəraitində bu inkişafı yalnız dörd aya əldə etmək mümkündür. Heyvan yemi toxumları ilə birgə yeyir, əsas qidalılıq onun kök sistemindədir. Davamlı yaşıl yemin verilməsi heyvanlarda sağlamlığı, süd məhsuldarlığını, döl, bala çəkisi, südün yağlılığını artırır. Bu yemi bütün növ ev heyvanlarına verirlər. Bir çox ölkələrdə 1 kiloqram arpadan 10 kiloqram yaşıl yem kütləsi əldə olunur, ilin bütün aylarında əldə olunan proteinlə zəngin qida fermerlərin gəlirlərinə ciddi təsir göstərir. Mövcud təcrübələrə əsasən, yaşıl yem istehsalı texnologiyasından torpaq resursları məhdud olan ölkələr daha çox istifadə edirlər. Təsərrüfatlarda aparılan müşahidələr deməyə əsas verir ki, yaşıl yemlə yanaşı, qüvvəli yemlərin də tətbiqi sayəsində heyvanların fizioloji inkişafında müsbət irəliləyişlər əldə olunmaqdadır. Bu texnologiya bir sıra baxımdan Azərbaycan üçün cəlbedicidir. İyun ayından sonra aran rayonlarımızda kəskin quraqlıq başladığına görə örüşlərin ot ehtiyatı kəskin azalır, heyvanların bəslənməsində əlavə yemlərin verilməsi zərurəti meydana çıxır. Bu baxımdan iyun-aprel ayları ərzində yaşıl yemin hazırlanaraq heyvanlara verilməsi fermerlərin həm xərclərini azalda, həm də gəlir göstəricilərini artıra bilər.

Gündəlik rasionun yalnız 20-25 faizi yaşıl yem ola bilər

Yaşıl yem qidalılıq dəyərinə görə keyfiyyətli yem vahidi sayılır. Tərkibində olan bioloji cəhətdən yüksək qidalılıq və vitamin zənginliyi onun digər qüvvəli yemlərdən geri qalmadığını deməyə əsas verir. Yaşıl yemin tərkibində 20-25 faiz xam protein (zülal), 4-5 faiz yağ, 35-50 faiz azotsuz ekstaktiv maddələr, 9-11 faiz mineral duzlar və 10-15 faiz sellüloza var. Üstəgəl, 1 kiloqram yaşıl otun tərkibində 40-70 milliqram karotin var ki, bu da heyvanın məhsuldarlığına birbaşa təsir göstərir. Qoyunlar yaşıl otun tərkibində olan üzvi maddələrin 75-85 faizini mənimsəyir. Bir gün ərzində 1 baş heyvana tələb olunan yaşıl kütlə hesabı ilə yem vahidi xırdabuynuzlular üçün 4-6 kiloqram, iribuynuzlu heyvanlar üçün isə 7-8 kiloqramdır. Mütəxəssislər tövsiyə edirlər ki, yaşıl yem rasionda qüvvəli yemlərlə bərabər verilməlidir, gündəlik rasionun yalnız 20-25 faizi yaşıl yem ola bilər.

Qeyd edək ki, Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu artıq bu müsbət təcrübənin fermer təsərrüfatlarında yayılması ilə bağlı maarifçilik işlərinə başlayıb. Yaxın günlərdə iri və xırda təsərrüfatlarda texnologiyanın tətbiqi ilə bağlı təlimlər keçiriləcək.