Berlin, 8 sentyabr, AZƏRTAC

Leninqradın mühasirəsi təxminən 900 gün davam edib. Aclıq dövrü idi, şəhər qızdırılmırdı, normal dolanışıq şəraiti yox idi. Qış vaxtı hər gün yüzlərlə qoca və uşaq ölürdü. İnsan ləyaqətini qoruyub saxlamağa hər kəsin gücü çatmırdı. Bu gün Leninqradın mühasirəsi dövründə kannibalizm hallarının artması məlum olub. Amansızlığına görə qeyri-insani eksperimentin mənası yox idi. Strateji baxımdan Leninqrad Hitlerə lazım deyildi.

Alman tarixçisi, Yenadakı Fridrix Şiller adına Şərqi Avropa Universitetində tarix kafedrasının müdiri Yorq Hansenmüller “Blokadada olan Leninqrad 1941-1944-cü illərdə. Hücum və müdafiə strategiyası” monoqrafiyasının müəllifidir. O, DW agentliyinə müsahibəsində bildirib ki, uzun illər boyu Almaniyada yalnız Sovet İttifaqı ərazisində getmiş döyüşlər, bu döyüşlərdə çoxsaylı alman əsgər və zabitlərinin həlak olmasını xatırlamaq qəbul edilmişdi. Məhz bu səbəbdən Stalinqrad döyüşü haqqında, yəni bu döyüşün dünya tarixində xüsusi yer tutması barədə mif xalqın kollektiv yaddaşında bu cür möhkəm həkk olunub. SS cinayətlərindən fərqli olaraq, Vermaxt ordusu tərəfindən SSRİ ərazisində törədilmiş cinayətlərin yada salınması 1980-ci illərə qədər qəbul edilməmişdi. Mahiyyət etibarı ilə, SS-çilərdən fərqli olaraq Vermaxtın əsgər və zabitləri cinayətkar hesab olunmurdu. Şəhərin tutulmasından əvvəl onun mühasirəyə alınması hərbi əməliyyatlar aparılmasının adi üsulu kimi qəbul edilirdi. Almaniyada bir məsələni unudurdular ki, Leninqradı heç kəs hücumla tutmamışdı, onu sadəcə sistematik aclıq yolu ilə məhv edirdilər.

Almaniya birləşəndən sonra müharibə illərində baş vermiş hadisələrə iki baxış – qərbin və şərqin baxışı birləşdi. Belə demək mümkündürsə, tarixlər birləşdi. Almaniya Demokratik Respublikasında Leninqradın mühasirəsi barədə bilirdilər, onu xatırlayırdılar, məktəb tarix dərsliklərində bu barədə məlumat verilirdi. Bizim günlərdə Almaniyada bu faciə barədə daha çox bilir və yazırlar. 2001-ci ildə Şröder və Putin Leninqrad mühasirəsinin qurbanlarına abidənin önünə birlikdə əklil qoydular.

Tarixçi deyir: “İnsanların salamat qalmaq xatirinə nələr etdiklərini biləndə fəlakətin miqyası məlum olur. Onlar nişasta şorbası bişirmək üçün divar kağızlarını sökür, siçovulları və pişikləri yeyirdilər. İş o həddə çatırdı ki, adamlar bir-birini yeyirdi. Bu, ekstremal şərait idi. Əlbəttə, salamat qalmış insanların başlarına gələnlər barədə, faktiki olaraq bu insanların şüurunu idarə edən aclığın onları nələrə vadar etməsi barədə onların öz dilindən eşidilən xatirələr həmişə güclü təsir bağışlayır”.

Onun sözlərinə görə, “Leninqrad hərbi əməliyyatların episentrində olmayıb. Leninqrad, necə deyərlər. ərzaq strategiyasının tərkib hissəsi idi. Berlində bunu əsas götürürdülər ki, SSRİ ərazisində Vermaxtın təchizatı yalnız yerli mənbələr hesabına həyata keçiriləcək. Bu isə avtomatik olaraq o demək idi ki, yerli əhali ac qalmalıdır və ac qalacaqdır. 1941-ci ildə almanlar ordunun təchizatı problemləri ilə üzləşdilər, buna görə 3 milyon əhalisi olan sovet şəhərinin necə dolanması məsələsi onları əsla narahat etmirdi. Bu insanları qurban vermək bundan qat-qat sadə idi. Hitlerdən əmr gəlmişdi: Leninqrad yerlə yeksan edilsin. Dinc əhali ilə necə rəftar etmək lazım olması barədə həmin əmrdə heç nə deyilmirdi. Almanlar Leninqrada çatanda məlum oldu ki, sakinləri yedirtmək mümkün deyil, onların oradan çıxarılması isə hədsiz çox vaxt və vəsait tələb edir. Nəticədə qərara alındı ki, şəhərin təchizatı dayandırılsın, sakinlər tədricən acından və xəstəlikdən qırılsın”.

Həmin müharibə dövründə nasistlərin öz düşmənlərini acından qırması barədə iki əyani misal: Leninqradın mühasirəsi və hərbi əsirlərlə rəftar. Bu cinayətlər hər hansı başqa strukturun rəhbərliyi ilə deyil, Vermaxtın komandasına əsasən törədilirdi. Buna görə də Hansenmüller əmindir ki, bu əməllər məhz Vermaxtın cinayətləri hesab edilməlidir.

Vüqar Seyidov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Berlin