Bakı, 28 sentyabr, AZƏRTAC Rabil Kətanov

Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun layihəsinin icrası ilə əlaqədar yaradılmış işçi qrupunun iclasında yolun inşasına yaxın günlərdə başlamaq haqqında qərar qəbul edilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Qırğızıstanın Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi layihənin iqtisadi və texniki əsaslandırması işlərinin başa çatdırıldığını bildirib. Qırğızıstanın Azərbaycandakı səfiri Kayrat Osmonaliyev Bakıda keçirilən tədbirdə bildirib ki, yaxın günlərdə Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun layihəsinin icrasına başlanılacaq.

Rusiya ilə Ukrayna arasında davam edən müharibə Orta Asiya, Çin və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrini Avropa ilə ticarət əlaqələrini davam etdirmək üçün yeni yollar axtarmaq məcburiyyətində qoyub. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Orta Asiya respublikaları müstəqil iqtisadi sistem qurmağa başladı. Dünyaya açılan bu respublikalar ticarət əlaqələrini hələ sovetlər dövründə yaradılmış infrastrukturdan istifadə etməklə qururdular. Onların iqtisadi potensialı Avropa ilə daha intensiv ticarət aparmağa imkan verir və bunun üçün də yeni, daha yaxın və daha təhlükəsiz yolların tapılması zərurəti meydana çıxıb.

Ötən ilin sentyabrında Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən zirvə görüşü çərçivəsində Çin, Qırğızıstan və Özbəkistan arasında dəmir yolunun çəkilməsi haqqında saziş imzalandı. Ümumi uzunluğu 454 kilometr olan yol 18 stansiya, irili-xırdalı 81 körpü və 41 tuneldən ibarət olacaq. Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun tikintisinin aparılacağı Toruqart-Arpa-Məkmal-Cəlalabad marşrutu üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri 2023-cü il iyun ayında başa çatdırılıb.

Qazaxıstan Beynəlxalq İnformasiya Texnologiyaları Universitetinin Media kommunikasiyası və tarixi kafedrasının professoru Saken Mukan bildirir ki, Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsi Mərkəzi Asiyanın, Avropa ilə yanaşı, Cənub-Şərqi, Qərbi Asiya və Yaxın Şərq bazarlarına çıxışını təmin edəcək. Onun sözlərinə görə bu dəmir yolu Çin ilə Türkiyə arasındakı yükdaşımaların həcmini artırmaqla yanaşı, məsafəni 900 kilometr azaldacaq ki, bu da qatarların 8 gün ərzində mənzil başına çatmasını təmin edəcək. Məsafənin azalması isə öz növbəsində nəqliyyat xərclərinin azalmasına səbəb olacaq.

Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun səmərəliliyi həm də onun Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinə qoşulmasındadır. Bu layihə “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində yükdaşımaları həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulmuş “Orta dəhliz”in marşrutlarından biri olacaq.

Özbəkistan prezidenti yanında fəaliyyət göstərən Regional və strateji araşdırmalar institutunun rəhbəri Abror Fətullayev bu barədə yazdığı məqalədə qeyd edir ki, coğrafi xüsusiyyətləri nəzərə alan Azərbaycan və Özbəkistan nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirməyə çalışaraq Asiyadan Avropaya və əks istiqamətdə həyata keçirilən yükdaşımalarda tranzit rolunu oynamaq istəyirlər. Hər iki dövlətin planlaşdırdığı birgə nəqliyyat layihələri Orta Asiya və Qafqaz respublikalarının da tranzit potensialını artıracaq.

Abror Fətullayev qeyd edir ki, Özbəkistan Transxəzər beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin tərkib hissəsi olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolundan istifadə etmək imkanına malikdir. Bu yol Özbəkistan mallarının dünya bazarına çıxmasını təmin edir. 2024-cü ildə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun yükaşırma qabiliyyəti 5 milyon tona yüksələcək ki, bu da Özbəkistana daha çox yük ixrac etmək imkanı qazandıracaq. Özbəkistan Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı (BBDTL) vasitəsi ilə ticarət əlaqələrini genişləndirməyi planlaşdırıb. Nəzərə çatdıraq ki, 2022-ci ildə Özbəkistan BBDTL vasitəsi ilə 904 min ton ixrac-idxal əməliyyatı həyata keçirib ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə 65 faiz çoxdur.

Hazırda Özbəkistan Azərbaycanın dəstəyi və köməkliyi ilə BBDTL-də yük terminalı tikmək üzərində iş aparır. Cari ilin sonuna kimi Özbəkistan Azərbaycan limanları vasitəsi ilə 1,5 milyon ton yük həcmində idxal-ixrac əməliyyatı həyata keçirəcək. Bununla da Bakı Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsində mühüm oyunçu ola bilər. Yüklər Çindən Qırğızıstan-Özbəkistan və Qazaxıstandan keçən dəmir yolu ilə Transxəzər dəhlizinə (Azərbaycana) daxil olacaq. Buradan isə Türkiyə və Avropaya daşınacaq.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2022-ci ilin oktyabrında Bişkekə səfəri zamanı regionda həyata keçirilən nəqliyyat layihələrini də qeyd edərək deyib: “...Söhbət, ilk növbədə dəmir yolundan gedir. Biz Xəzər dənizinə çıxışı olan Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun çəkilməsi qərarını dəstəkləyirik. Artıq Xəzərin tərəfimizdə olan hissəsində bizim hava, dəmir yolu və avtomobil nəqliyyatımızdakı daşınmalar nəzərə alınmaqla geniş nəqliyyat infrastrukturu yaradılıb”.

Beləliklə, Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan layihəsinin davamı Qazaxıstan və ya Türkmənistan ərazisindən keçən dəmir yolu, sonradan Xəzər dənizinə və Azərbaycan limanlarına çıxış ola bilər. Azərbaycan artıq Gürcüstan ərazisi ilə Türkiyə və Avropaya, eləcə də Rusiya Federasiyası ərazisindən şimal istiqamətində yükdaşımaların yaxşı qurulmuş infrastrukturundan fəal şəkildə istifadə edir.

Çindən və Orta Asiyadan böyük həcmdə yüklərin qəbulu və respublikanın tranzit potensialının genişləndirilməsi üçün dəniz limanlarının keçid qabiliyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması nəzərdə tutulur. Belə ki, Ələt ticarət limanının buraxılış qabiliyyətinin ildə 15 milyon tondan 25 milyon tona, hazırkı 100 min konteynerdən isə 1 milyon konteynerə qədər artırılması nəzərdə tutulur.

Azərbaycan 2020-ci ildə 44 gülük Vətən müharibəsində erməni işğalı altındakı ərazilərini azad edərək regionda yeni reallıqlar yaratdı. Bu reallıq özünü Zəngəzur dəhlizinin mövzusunda da göstərir. Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin davamı olan Zəngəzur dəhlizi, sadəcə, Naxçıvan ilə Azərbaycanı deyil, Asiya ilə Avropanı nəqliyyat baxımından birləşdirən bir beynəlxalq layihədir. Qurulmuş infrastruktur, buraxılış güclərinin genişləndirilməsi planları, həmçinin gömrük sistemlərinin regiondakı qonşularla sinxronlaşdırılması işlərini nəzərə alaraq, bu gün Azərbaycan Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsinin davamı kimi daha cəlbedici görünür.