MƏDƏNİYYƏT
MADDİ-MƏDƏNİYƏT ABİDƏLƏRİ DİYARI OLAN NAXÇIVAN TURİZM BAXIMDAN DA CƏLBEDİCİ REGİONDUR
Naxçıvan, 4 avqust (AZƏRTAC). Müasir dövrümüzdə dünya iqtisadiyyatında ən mühüm yer tutan sahələrdən biri turizmdir. Hesablamalara görə, dünya üzrə xidmətlər bazarının üçdə birini, istehlak xərclərinin 10 faizdən çoxunu, məşğul əhalinin 10 faizə qədərini (təqribən 250 milyon nəfər) turizm sənayesi əhatə edir.
Bunun nəticəsidir ki, artıq turizm sənayesi hətta neft hasilatı və avtomobilqayırma sənayesi ilə də rəqabətə girmişdir. Bəs nədir turizm? Turizm dedikdə insanlarının təsəvvüründə səmərəli keçirilən asudə vaxt, fəal istirahət növü canlanır. Müasir dünyada səyahət etmək, yeni ərazilər və mədəniyyətlərlə tanış olmaq, təbii və tarixi abidələri, adət və ənənələri canlı seyr etmək insanların artıq mənəvi tələbatına çevrilmişdir. Cəmiyyətin iqtisadi, sosial və mədəni inkişafının nəticəsi kimi yaranan, mənəvi zənginlik və rekreasiya ehtiyaclarının ödənilməsinə xidmət edən turizmi təşkil edə bilmək üçün bölgənin iqtisadi inkişaf səviyyəsi və buna uyğun olaraq buradakı insanların sosial vəziyyətlərinin də kifayət qədər yüksək olması mühüm şərtdir.
Zəngin mədəni-tarixi irsə və əlverişli təbii şəraitə malik olan Azərbaycan turizm sahəsində böyük inkişaf perspektivlərinə malik ölkələrdəndir. Son illər ölkədə əldə olunmuş sosial-iqtisadi irəliləyiş bu sahənin yeni imkanlarla daha yüksək səviyyədə inkişafına şərait yaratmışdır. Hələ 2002-ci ildə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi nəticəsində ölkədə turizmin inkişafı üçün münbit şərait yaradılmış, beynəlxalq turizm bazarına inteqrasiyanın təmin olunmasının əsası qoyulmuş, milli turizm kompleksinin rəqabətədavamlılığı yüksəlmişdir. Bunun nəticəsidir ki, ölkədə fəaliyyət göstərən mehmanxana və mehmanxana tipli müəssisələrin sayı ötən dövr ərzində 4 dəfə artmışdır.
Görülən kompleks işlərin nəticəsi olaraq Azərbaycana gələn turistlərin sayı ilbəil artır, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən turizm şirkətlərinin şəbəkəsi genişlənir. Hazırda respublikada 120-dən çox turizm müəssisəsi lisenziya əsasında fəaliyyət göstərir. Turizm müəssisələrinin sayı 2002-ci illə müqayisədə 3 dəfədən çox artmışdır.
Azərbaycanda bu sektorun dayanıqlı inkişafını təmin etmək və turizmin ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahələrindən birinə çevrilməsinə nail olmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında 2010-2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı” bu sahənin ölkə iqtisadiyyatının aparıcı, inkişafda olan bir sektoruna çevrilməsinə təkan verəcəkdir.
Proqramda turizmlə bağlı yeni layihələrin hazırlanması, mövcud qanunvericilik aktlarına əlavələr və dəyişikliklərin edilməsi, yeni xüsusi zonaların, onların əsasnamə və nizamnamələrinin yaradılması, beynəlxalq investorların Azərbaycanın turizm sektoruna cəlb edilməsinə xüsusi önəm verilir. Eyni zamanda, proqramda Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin təbliği, infrastrukturun yaradılması və peşəkar kadrların hazırlanması da əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdur. Bu proqram 5 il müddətində uğurla icra edildikdən sonra Azərbaycanın turizm sektoru tamamilə yeniləşəcəkdir.
Azərbaycanın ən qədim yurd yerlərindən biri, minilliklərin izini yaşadan, bəşər sivilizasiyasının ilkin məskənlərindən sayılan Naxçıvan da böyük turizm potensialına malik regiondur. Naxçıvanın coğrafi mövqeyi, özünəməxsus iqlimi, fauna və florası, qədim tarixə malik mədəniyyət abidələri turizmin inkişafı üçün son dərəcə əlverişli stimul yaradır. Burada qədim dövrlərin yadigarı olan təbiət və tarixi abidələr - Möminə xatın, Qarabağlar, Yusif Küseyir oğlu, Gülüstan türbələri, Xanəgah abidə kompleksi, Qurani-Kərimdə bəhs edilən Əshabi-Kəhf ziyarətgahı, Kültəpə abidələri, qədim tikililər, qalalar, yaşayış yerləri və nekropollar, bu günümüzədək gəlib çıxmış sənətkarlıq nümunələri, əsrlərdən bəri qorunub saxlanılan, yaşı 800 ildən artıq olan Şərq çinarı, nalbənd, tut ağacları və tarixi yaddaşı özündə əks etdirən qədim insanların ilk məskunlaşdığı yaşayış yeri - Gəmiqaya, Kilit mağarası bu diyarın əzəmətinin, məğlubedilməzliyinin simvolu olan Əlincə qalası, möhtəşəmliyi ilə seçilən İlandağ, misilsiz təbiət abidələri olan Babək qalası, Göy göl, həmçinin 250-dən çox mineral və müalicəvi əhəmiyyətli su mənbələrinin mövcudluğu Naxçıvan torpağının analoqu olmayan turizm potensialıdır.
Təəssüf ki, keçmiş SSRİ dövründə Naxçıvanda turizmin inkişafına imkan verilməmişdir. Buna səbəb Naxçıvanın həm ucqar region, həm də sərhədyanı ərazi kimi dəyərləndirilməsi olmuşdur. Lakin Azərbaycan ikinci dəfə öz dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra həyata keçirilən siyasət burada beynəlxalq turizmin inkişafına da əlverişli şərait yaratmışdır. Bazar iqtisadiyyatına keçilməsi ilə xalq təsərrüfatının istər dövlət, istərsə də özəl sektorlarında əldə olunan nailiyyətlər əhalinin gəlirlərinin artmasına, onların sosial vəziyyətinin yaxşılaşmasına təkan vermişdir.
Həm istehsal, həm də müxtəlif xidmət sahələrində sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsi, ticarətin tamamilə liberallaşması, sərhədyanı ticarətin genişlənməsi Naxçıvanın turizm imkanlarını artıran amillərdəndir. Əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsi isə adamları biznesin daha geniş və cəlbedici formaları, o cümlədən turizm ilə məşğul olmağa həvəsləndirir.
Bu baxımdan beynəlxalq turizmin bölgə əhalisinin gələcəkdə daha çox fayda götürə biləcəyi bir sahəyə çevriləcəyinə inam böyükdür. 2006-cı ilin noyabrında Naxçıvan şəhərində keçirilmiş "Turizm, inkişaf və perspektivlər" mövzusunda beynəlxalq konfrans da muxtar respublikada turizm sektorunun inkişaf etdirilməsi istiqamətində uğurlu addım olmuş və yeni layihələrin hazırlanmasına rəvac vermişdir.
Naxçıvanda turizmin bir çox istiqamətlərini inkişaf etdirmək mümkündür. Dünya təcrübəsində geniş populyarlıq qazanmış ekoturizm, mədəni-tanışlıq turizmi, sağlamlıq turizmi, dini turizm, kənd-yaşıl turizmi kimi sahələrdə turizmin inkişafına ümidlə baxılır. Tarixi İpək Yolu üzərində yerləşməsi, Türkiyə və İran kimi dost, həm də güclü əhali ehtiyatlarıına malik ölkələrlə həmsərhəd olması bu bölgəyə gələcəkdə turist axınının perspektivindən xəbər verir.
Naxçıvanın digər mühüm xüsusiyyətlərindən biri isə bu bölgənin zəngin tarixi keçmişə malik olmasıdır. Naxçıvan torpağı XII yüzilliyin böyük memarı Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin vətənidir. Məşhur alim, dövlət xadimi, yazıçı, filoloq, farsca-türkcə ilk lüğətin müəllifi Hinduşah bin Səncər bin Abdulla Naxçıvani (XIII-XIV yüzillər) burada doğulmuşdur. Onun oğlu, vergilərin qoyuluşu haqqında kitab yazmış Məhəmməd Naxçıvani (XIII-XIV yüzillər) maliyyə sahəsində zəmanəsinin tanınmış dövlət xadimi idi. Naxçıvan eləcə də Kalbalı xan Naxçıvanski, onun oğlu, general Hüseyn xan Naxçıvanski, görkəmli hərb xadimi Cəmşid Naxçıvanski, Azərbaycan ədəbiyyatının klassik yazıçılarından olan Cəlil Məmmədquluzadə, romantik şair və dramaturq, Stalin repressiyasının qurbanı olmuş Hüseyn Cavid, istedadlı rəssam Bəhruz Kəngərli kimi tanınmış simaların vətənidir.
Naxçıvan XX əsrdə dünyaya Heydər Əliyev kimi dahi bir siyasət və dövlət xadimi bəxş etmişdir. Bir sözlə, Naxçıvanın özü bir tarixi muzeydir. 5000 ilə yaxın yaşı olduğu göstərilən bu şəhərdəki görkəmli tarixi abidələr mədəni-tanışlıq turizminin inkişafı üçün olduqca əlverişli imkanlar açır.
Naxçıvanda digər turizm növləri ilə bərabər ekoturizmin müxtəlif formalarının təşkili üçün də əlverişli imkanlar vardır. Məlumat üçün deyək ki, ekoturizm öz motivlərinə görə təbiətlə canlı ünsiyyətdə olub, təbii gözəlliklərlə tanışlıq deməkdir. Müasir dövrdə isə insanlarda dağlarda, ekoloji cəhətdən təmiz ərazilərdə dincəlməyə, kənd evlərində istirahət etməyə meyillilik artmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasında turizmin bu növlərinin, yəni ekoloji, kənd, müalicə və ziyarət turizmi növlərinin inkişafı üçün böyük imkanlar vardır. Naxçıvanda bu turizm sahəsi üçün zəruri olan təbii gözəlliklər kifayət qədərdir. Digər tərəfdən bu ərazilərin sənaye tullantıları ilə çox az çirklənməsi təmiz hava, su, o cümlədən yüksək keyfiyyətli ərzaq məhsulları ekoturizm potensialı haqqında fikir söyləməyə əsas verir.
Bununla bağlı ilk uğurlu addımlar ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Şahbuz Dövlət Təbiət Qoruğu və akademik Həsən Əliyev adına Ordubad Miili Parkının yaradılması olmuşdur..
Turizm sektoru bu gün muxtar respublikada yeni-yeni formalaşmaqdadır. Son vaxtlar bölgədə turizm imkanlarının genişləndirilməsi üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Müstəqilliyin ilk illərində yaranmış iqtisadi-siyasi problemlər həll edildikcə mövcud turizm potensialının işlənilməsi və inkişaf etdirilməsi aktual mövzuya çevrilmişdir. Son illərdə infrastrukturun yaxşılaşdırılması istiqamətində xeyli işlər görülmüş, şəhər və rayonlarda milli və müasir memarlığın nailiyyətlərini özündə cəmləşdirən istirahət parkları və bulaq-abidə kompleksləri istifadəyə verilmiş, müasir tələblərə cavab verən mehmanxanalar tikilmiş, yeni abidələr ucaldılmış, tarixi yaddaşı əks etdirən qədim memarlıq abidələri bərpa edilərək əvvəlki görkəmlərinə qaytarılmışdır. Həmçinin, dünyada analoqu olmayan Duzdağ Fizioterapiya Xəstəxanası və Darıdağ arsenli su müalicəxanası müayinə, müalicə və istirahət üçün hər cür imkanlara malikdir.
Maddi-mədəniyyət nümunələrinin diyarı olan Naxçıvan turizm baxımdan cəlbedici regiondur. Muxtar respublikada turizmin imkanları onun əlverişli coğrafi mövqeyi və təbiəti, zəngin mədəni tarixi, abidələri, özünəməxsus mətbəxi və yüksək qonaqpərvərlik ənənələri, mehmanxana və hotelləri ilə ölçülür. Naxçıvan Muxtar Respublikasının əlverişli coğrafi mövqedə yerləşməsi, Türkiyə və İranla həmsərhəd olması da turizmin inkişafına şərait yaradan amillərdəndir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin turizm şöbəsinin müdiri Gülbuta Babayevadan öyrəndik ki, muxtar respublikada 1165 daşınmaz tarix-mədəniyyət abidəsi mövcuddur. Onun 56-sı dünya əhəmiyyətlidir. Ümumilikdə muxtar respublikada 1 milli park, 2 təbiət yasaqlığı, 1 tarix-memarlıq qoruğu, 1 tarixi bədii qoruq, 1 ziyarətgah kompleksi, 2 tarix-mədəniyyət qoruğu, 3 teatr, 22 muzey, 2 filarmoniya, 7 lisenziya almış mehmanxana vardır. Bu mehmanxanalardan biri - “Təbriz” beşulduzlu mehmanxana sertifikatı almışdır.
Dünyanın dilbər guşələrindən biri kimi şöhrət tapan, 9 iqlim qurşağını birləşdirən ölkəmizin bir sıra regionları öz turizm potensialını bu günlərdə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə keçirilən 1-ci ümumrespublika daxili turizm sərgisində nümayiş etdirmişlər. Sərginin qədim Naxçıvana aid stendində “Duzdağ”, “Təbriz”, “Avtovağzal”, “Nəqşicahan” hotelləri, Şərur Olimpiya-İdman Kompleksinin mehmanxanası haqqında məlumatlar, həmçinin muxtar respublikada istehsal edilən məhsullar, çaylar, sənətkarların əl işləri, xalçalar, muzey eksponatları da nümayiş etdirilmişdir. Belə sərgilərin turist sayının artmasında böyük rolu vardır. Gülbuta Babayevanın sözlərinə görə, hər il turizm mövsümündə Naxçıvana dünyanın müxtəlif ölkələrindən istirahət və müalicə məqsədi ilə turistlər gəlir.
Bu ilin ilk 6 ayında muxtar respublikaya ölkəmizin digər bölgələrindən və xarici ölkələrdən ümumilikdə 126 min 314 nəfər turist gəlmişdir ki, bu da 2009-cu ilin müvafiq dövründəki göstəricini 13,3 faiz və ya 14 min 792 nəfər üstələyir. Onu da qeyd edək ki, muxtar respublikaya daha çox Türkiyə və İrandan turistlər gəlir. Turistlər arasında Niderland, Suriya, Almaniya, Fransa, Rusiya, Moldova, Nigeriya, ABŞ, Qırğızıstan, Özbəkistan və digər ölkələrdən gələnlər də vardır.
Naxçıvan həm də müxtəlif xarakterli beynəlxalq tədbirlərin ev sahibinə çevrilmişdir. 2008-ci ildə burada İslam Konfransı Təşkilatının “Dini və sağlamlıq turizmi. Mənəvi və fiziki istirahətin təşkili” mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. 2009-cu ildə Türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının IX zirvə görüşü Naxçıvan şəhərində çox yüksək şəkildə təşkil olunmuşdur.
Muxtar respublikanın paytaxtı Naxçıvan şəhəri həm də 2018-ci ildə İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı elan olunmuşdur. Bu isə muxtar respublikanın gələcəkdə İslam Konfransı Təşkilatına üzv dövlətlər tərəfindən daha yaxşı tanınmasına və həmin ölkələrdən coxlu sayda turist axınına səbəb olacaqdır. Bununla da Naxçıvan həm də İslam mədəniyyətinin Şərqdən Qərbə doğru uzanan böyük bir körpüsü, dayanacağı olduğunu sübut edəcəkdir.
Rabil KƏTANOV
AZƏRTAC-ın müxbiri
######