Bakı, 10 fevral, Abdulla Suvar, AZƏRTAC

“Müasir Azərbaycan şeiri” seriyasından olan şairlərimizin kitabları ingilis dilində çap olunacaq. Bu barədə AZƏRTAC-a müsahibəsində layihənin rəhbəri, kitabların tərcüməçisi və tərtibatçısı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, tanınmış yazıçı Kamran Nəzirli bildirib. Bu seriyadan olan hər bir kitaba “Ön söz” yazmış K.Nəzirli deyib ki, artıq kitabların bir neçəsini Tərcümə Mərkəzinə təhvil verib.

-Hansı müasir şairlərimizin kitabları artıq tərcümə olunub?

-Əvvəla qeyd edim ki, bu işləri və layihələri hələ ötən əsrin 90-cı illərindən yalnız öz təşəbbüsümlə görürəm. Düşünürəm ki, bu da bir növ - mədəniyyətimizə, ədəbiyyatımıza, Azərbaycanın əlverişli imicinin formalaşmasına az da olsa bir vətəndaş-mütəxəssis töhfəsi, xidmətidir. O zamanlar bu işləri mərhum tərcüməçimiz, müəllimim, professor Zeydulla Ağayevlə birlikdə həyata keçirirdik. O, nəsr sahəsində, mən isə nəzm sahəsində tərcümələr edirdik. İlk dəfə Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Məmməd Araz və Cabir Novruzun şeirlərini tərcümə etdim. Lakin çap məsələsində çox çətinliklər çəkirdik. Heç bir qurum bu ağır işi öz üzərinə götürmək istəmirdi, məcbur idik öz vəsaitimiz hesabına nəşr edək və yayaq. O vaxtdan bəri müxtəlif nəsildən olan şairlərimizin - Rəsul Rza, Söhrab Tahir, Nigar Rəfibəyli, Məmməd Araz, Əli Kərim, Xəlil Rza, Musa Yaqub, Nəriman Həsənzadə, Zəlimxan Yaqub və başqalarının poetik nümunələrini ingiliscəyə çevirmişəm. Nəhayət, ötən il Prezidentin Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Azərbaycan Tərcümə Mərkəzi yaradıldı və mərkəzin direktoru, yazıçı-dramaturq, Əməkdar İncəsənət Xadimi Afaq Məsud layihəmə dəstək verdi və nəfis şəkildə bir Antologiya buraxdı. İndi isə qeyd etdiyiniz layihə çərçivəsində Vaqif Səmədoğlu, Ramiz Rövşən, Vaqif Bayatlı Odər, Vaqif Bəhmənli və Qulu Ağsəsin kitabları artıq hazırdır və onları da Tərcümə Mərkəzə təhvil vermişəm. Hazırda növbəti kitablar üzərində iş gedir. Burada əsas prinsip müasir şeirdir, onun dünya oxucusu üçün nə dərəcədə maraqlı olmasıdır.

-Nə üçün belə kitabların başqa dillərdə yox, məhz ingilis dilində buraxılmasını vacib hesab edirsiniz?

-Axı, ingilis dili geniş və qlobal səciyyə daşıyır, bu gün qeyri-rəsmi məlumata görə, dünya əhalisinin yarıdan çoxu məhz ingiliscə yazıb-oxuyur. Çin dilini nəzərə almasaq, ingilis dili möhkəm siyasi və iqtisadi əsaslara söykənir, onun yayılma və əhatə dairəsi bir neçə zonaya bölünür: Böyük Britaniya Birləşmiş Krallığı və Şimali İrlandiya, onun adaları (hələ İkinci Yelizavetanın hakimiyyətinə qədər olan dövrdə (1952) ingilis dilində danışan əhalinin sayı təxminən əlli dəfədən çox artmışdır, indi daha çoxdur), Şimali və Cənubi Amerika, Kanada, Latın Amerikasının bəzi ölkələri, Yer kürəsinin Cənub istiqaməti - Avstraliya, Yeni Zelandiya, Cənubi Afrikanın əraziləri, Cənubi Asiyanın bir çox ölkələri, o cümlədən, Hindistan, Pakistan, Nepal, Sinqapur və s. Təsəvvür edin ki, dünyanın bir neçə zonasında bu dil ana dilidir, bəzi zonalarda ikinci dildir, üçüncü qrup zonalara daxil olan ölkələr ingilislərin işğalına məruz qalmasalar da, ingilis dilinin mədəni təsirini güclü hiss etməkdədirlər (Çin, Yaponiya, Yunanıstan, Şərqi Avropa ölkələri, Rusiya və MDB ölkələri və s...). Buna görə də bizim bütün tarixi-mədəni irs hesab elədiyimiz kitablarımız ilk növbədə məhz ingilis dilinə çevrilməlidir. Bu iş çox sürətlə həyata keçirilməlidir. Bəlkə də gecikmişik...

-Ədəbi nümunələrimiz də həmçinin...

-Əlbəttə. Hesab edirəm ki, müasir Azərbaycanın məfkurə, bədii-fəlsəfi sənət adamlarının poetik düşüncələrini ingilis dilinə çevirib dünyaya çatdırmaq və tanıtdırmaq çox önəmli bir məsələdir. Bu bir mədəniyyətdir. Mədəni xalqı həm də onun ədəbi düşüncə tərzinə, bədii-fəlsəfi təfəkkürünə görə tanıyırlar. İndi biz dünya ədəbi nümunələrini dilimizə çevirməkdən daha çox öz ədəbi nümunələrimizi ilk növbədə ingiliscəyə çevirməliyik. Axı keçmiş sovet dönəmində dünya ədəbiyyatının klassiklərindən tutmuş ta müasir sənət əsərlərinə kimi demək olar ki, ən yaxşı nümunələri kiril əlifbasıyla da olsa tərcümə olunmuşdu. Onları yalnız latın qrafikasında nəşr etmək qalırdı. Doğrudur, bu işlə bir neçə qurum məşğul olur. Amma düşünürəm ki, bu, kifayət deyil. Biz oturub gözləyə bilmərik ki, hansısa qurum və ya qeyri-hökumət təşkilatı vəsait ayıracaq, bu seriyadan olan kitablar da ingilis dilində nəşr olunacaq. Nəşriyyatlar və mədəni sahibkarlar özləri bu işə maraq göstərməlidirlər. Bu, həm də bu sahə ilə məşğul olan hər bir mütəxəssisin vətəndaşlıq borcudur. Təbii ki, bu, sistemli şəkildə olsa, daha yaxşı fayda gətirər. Bir mütəxəssis kimi deyə bilərəm ki, belə seriyadan olan kitabların ortaya çıxarılması heç də asan məsələ deyil, çox çətin, əzablı, məsuliyyətli, lakin qürurverici işdir.

-Sizin bundan əvvəl tərcümə və tərtib etdiyiniz "Müasir Azərbaycan şeiri" Antologiyasının aqibəti necə oldu?

-Deyim ki, bu layihəyə başlayanda bunun nəticə verəcəyinə inanmayanlar çox idi. Lakin yenə qeyd edirəm ki, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzi, mərkəzin direktoru Afaq xanım bu layihəmi dəstəklədi və ilk addım kimi “Müasir Azərbaycan şeiri” Antologiyasını (“Candles”) çap etdirdi, London, Serbiya, Çexiya, Belarusda və bir çox başqa ölkələrdə "Candles" kitabının təqdimatını keçirtdi. Bilirsiniz ki, çox yaxşı da qarşılandı. Düşünürəm ki, indi iş adamları və ya ayrı-ayrı qurumlar onsuz da ağır olan durumda mənasız kliplərə, yaxud faydasız şəcərə kitablarına vəsait buraxmaqdansa, belə layihələrə dəstək versələr, daha effektli olar...

-“Müasir Azərbaycan nəsri” seriyasından olan layihənin həyata keçirilməsi istiqamətində hansı işlər görülür. Bunun da "Müasir Azərbaycan şeiri" layihəsi kimi uğurlu alınacağına inanırsınızmı?

-Artıq 50 Azərbaycan yazıçısının hekayəsi seçilib. Onların qruplaşdırılması və tərcüməsi üzərində iş gedir. Vaxt, enerji, texniki məsələlər baxımından belə layihələrin başa gəlməsi üçün ən azı iki il lazımdır. Proses uzundur. Düşünürəm ki, 50 Azərbaycan yazıçısının əsərini bir kitaba sığışdırmaq müəyyən çətinliklər yarada bilər. Buna görə də nəsr antologiyasının tərtibatında və nəşrində prinsip bir qədər fərqli olacaq. Yaşlı nəsil, ortayaşlı nəsil, bir qədər orta və cavan nəsil və gənc nəsil yazıçıları ayrı-ayrı antologiyalarda təmsil olunacaqlar. Yəni hər nəslin bir antologiyası olacaq. Misal üçün yaş qrupu və əlifba sırası prinsipi gözlənilməklə yetmişdən çox yaşı olan yazıçılarımız bir antologiyada, 60-70 arası bir antologiyada, 50-60 arası bir antologiyada və nəhayət, 30-50 arası da bir antologiyada çap ediləcək. Hazırda bir sıra yazıçılarımızın hekayələrinin redaktələri üzərində işləyirəm. Bundan sonrakı mərhələdə bu hekayələr mənim xaricdəki yazıçı və şair dostlarımla razılaşdırılmalıdır. Bütün bunlar hələ son deyil. Elə yazıçılarımız var ki, onların hekayələri artıq ingiliscəyə tərcümə olunub. Onlara bir də baxmaq lazımdır. Antologiyalara elə hekayələr daxil edilməlidir ki, orda yazıçının bədii, estetik, fəlsəfi təfəkkürü müəyyən mənada dünya oxucusuna "görünsün", Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, həyat tərzi, qayğıları, düşüncə tərzi qismən öz əksini tapsın. Bu mənada oxuyub seçmək də vaxt tələb edir. İnanıram ki, bu layihəni də uğurla həyata keçirəcəyik.

-Sizə bu çətin, şərəfli və fədakar əməyinizdə uğurlar arzulayırıq.

-Təşəkkür edirəm.