Bakı, 21 oktyabr, AZƏRTAC

Son zamanlar gündəlik həyatımızda tez-tez işlətdiyimiz bir söz var - texnologiya. Texnologiya insanlara ehtiyac və istəklərinə daha asan, vaxta qənaət etməklə çatmaqda yardım edən vasitədir. Həmçinin insanlar texnoloji yeniliklər yaradaraq xidmətlər təşkil etməklə yanaşı, maddi rifahlarını da yaxşılaşdırırlar. Texnologiya sahəsində baş verən yeniliklər artıq cəmiyyətin bütün gözləntilərini üstələyib. Əşyaların interneti, şəbəkədə malları izləmə və məhsulları rəqəmsallaşdırma imkanları məhsulun həyat tsiklini kompleks şəkildə idarə etməyə imkan verir. Müştərinin qurğularındakı məlumatlardan istifadə etməklə müəssisə konkret müştəri üzrə ünvanlı və optimallaşdırılmış məhsullar yaratmağa imkan verən informasiya əldə edir. Rəqəmsal əkizlər bu prosesin elementlərindən birinə çevrilib.

AZƏRTAC rəqəmsal əkizlər, onun yaratdığı üstünlüklər barədə “EKM” Global Consulting GMbH şirkətinin 3D mobil xəritə və innovasiyalar üzrə konsultantı, ekspert Elşən Musayevin müsahibəsini təqdim edir.

- Əvvəlcə, rəqəmsal əkiz barədə məlumat verərdiniz və bunların avantajları nələrdir?

- Rəqəmsal əkiz son zamanlar gündəmə gələn yeni terminlərdən biridir. Bir ildən də qısa bir zamanda bu termin məşhurlaşıb. Dünyada rəqəmsal əkizlərdən istifadə edənlərin sayı artmaqdadır. Hər hansı məfhumu skan edib, onların 3D modelini hazırlamaq bu mövzuya giriş üçün sadə nümunələrdən ola bilər. Ancaq, qeyd etdiyimiz nümunəni rəqəmsal əkizə tam aid etmək doğru olmaz. Bu, sadəcə olaraq məfhumun skan edilmiş variantıdır. Bəs rəqəmsal əkiz nə deməkdir? Skan olunmuş məfhumun 3D modelini hazırlayıb, onun incəliklərini, ölçüləri də daxil olmaqla detallarını işləsək buna rəqəmsal əkiz deyə bilərik.

Daha aydın ifadə etmək lazım gələrsə, hansısa binanı skan edib, 3D modelini çıxardığımızı düşünək. Ancaq bütün bunlar bizə bina barədə informasiya vermir. Deməli, bizim yaratdığımız rəqəmsal əkiz deyil. Biz o zaman buna rəqəmsal əkiz deyə bilərik ki, bina ilə bağlı bütün məlumatlara – burada istehlak olunan işıq, su, qaz, həmçinin binanın vəziyyəti ilə bağlı real zamanda baş verən dəyişikliklər barədə məlumatlara sahib olaq.

Rəqəmsal əkiz anlayışının daha geniş formasına hansısa şəhəri, ölkəni nümunə gətirmək olar. Şəhərdən danışırıqsa bir çox dataları bir yerdə toplamalıyıq: Burada yerləşən binaları, geoqrafik informasiya sistemlərini, yolları, infrastrukturu. Eyni zamanda, iqtisadiyyatdakı mövcud vəziyyəti, baş verən hadisə və dəyişiklikləri, hər an dəyişə bilən statik göstəriciləri də çatdırmaq gərəkdir.

- Hazırda Azərbaycanda rəqəmsal əkizlərin tətbiqi üçün mövcud vəziyyəti necə dəyərləndirirsiniz? Bu texnoloji yeniliyə marağın artırılması üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Azərbaycanda rəqəmsal əkizlərin tətbiqi ilə bağlı əlverişli şərait olsa da, hazırda ölkədə istifadə edilmir.

Rəqəmsal əkizlər sadə insanların gündəlik tələbatı, ehtiyacı deyil. Bu, daha çox dövlət və özəl qurumların istifadə edəcəyi, onlara lazım olan datalardır. Rəqəmsal əkizlərin ölkədə tətbiqi üçün əvvəlcə bu sahədən anlayışı olan mütəxəssislər yetişdirilməli, bundan istifadədə maraqlı olan şəxslər arasında maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Diqqətə çatdırım ki, rəqəmsal əkizlər böyük həcmli serverlər tələb edir. Bu yaxınlarda Barselonada “Leica User Group”un iclasına qatıldım. Orada bir çox təqdimatlar nümayiş edildi. Təqdimatların birində Milan şəhərinin rəqəmsal əkizini yaratmışdılar. Rəqəmsal əkizdə şəhərlə bağlı hansı məlumatların və statistik göstəricilərin yer aldığı, bunların yerləşdirilmə səbəbləri və istifadəsi ilə bağlı bilgilər verildi. Mövzu ilə əlaqədar ünvanlanan suallardan biri bu rəqəmsal əkizin həcminə aid idi. Suala cavab olaraq həcmin 300 terabayt olduğunu söylədilər. Bu, çox böyük bir rəqəmdir və biz gələcəkdə Azərbaycanda rəqəmsal əkiz yaradarsaq böyük serverlərə ehtiyacımız olacaq. Düşünürəm ki, bu sahə ilə məşğul olan mərkəzləşdirilmiş bir qurum olmalıdır və digər qurumların da bu datalardan istifadəsi üçün əlçatanlıq təmin edilməlidir.

Fikrimcə ki, Azərbaycanın həmin texnoloji yeniliyi tətbiq etmək üçün maliyyə gücü var. Bu məsələdə böyük maliyyə tələb olunmur. Ölkənin strateji planında bununla bağlı müddəalar yer ala bilər və dövlət səviyyəsində rəqəmsal əkizlərlə bağlı işlərin görülməsi mümkündür. 3D mobil xəritə dedikdə, bir çoxları onun mahiyyətini anlamırdı. Amma “Azərişıq” ASC tərəfindən bunun tətbiqi ilə bağlı konkret iradə ortaya qoyuldu. Deməli, Azərbaycanda yeni texnologiyaların tətbiqi üçün imkanlar var və qurumlar tərəfindən də istək olmalıdır. Hesab edirəm ki, Azərbaycan bu kimi texnologiyaların tətbiqində gecikməyib. Əgər işlərə daha tez başlasaq ölkəmiz bu istiqamətdə irəlidə də ola bilər. Hətta gələcəkdə Azərbaycan öz modelini təcrübə kimi dünya ölkələri ilə də paylaşa bilər.

- Sizin fikrinizcə, ilk addımı serverlər və datalar yaradaraq dövlət atmalıdır və daha sonra özəl qurumlar dövlətlə əməkdaşlıq çərçivəsində bundan faydalanmalıdır?

- Vacib bir məsələyə toxundunuz. Bununla bağlı Amerikanın təcrübəsinə müraciət etmək olar. Amerikada bu, dövlət tərəfindən yaradılır və şirkətlərin istifadəsinə verilir. Sahibkar buradakı məlumatlardan yararlanıb öz biznesini rahatlıqla yarada bilir və bazar araşdırmasına sərf olunacaq vaxtı daha da minimuma endirir. Rəqəmsal əkizlər vasitəsilə ərazinin əvvəlcədən tanıdılması, statistik göstəricilərin, maliyyə və satışla ilə bağlı sualların cavablandırılması, insanların alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı məlumatın verilməsi ölkəyə investorun cəlbində də böyük rol oynayır və iqtisadiyyatın inkişafına töhfə verir.

- Hazırda işğaldan azad olunmuş ərazilərdə genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilir, xarici və daxili sərmayələrin cəlbi üçün dövlət tərəfindən mühüm addımlar atılır. Rəqəmsal əkizlərin tətbiqi bu sahədə investorlara hansı üstünlüklər yaradacaq?

- Çox gözəl sualdır. Azad olunmuş ərazilərdə hazırda infrastruktur dağılmış vəziyyətdədir, şəhərlər və kəndlər yenidən qurulur. Hazırda orada ciddi layihələr reallaşdırılır. Çünki həmin ərazilərdə biznesin inkişafı üçün əvvəlcə əsas vacib olan yol, işıq, su ilə bağlı infrastruktur qurulmalıdır. Bu gün bütün bunlar çox sürətlə həyata keçirilir. Burada rəqəmsal əkizlərin tətbiqi bizə əlavə imkanlar yaradacaq. Yeni infrastrukturun mövcud olduğu ərazilər, logistik imkanlar, şəhərlərin və kəndlərin biznes imkanları ilə bağlı məlumatlar təqdim olunacaq. Azərbaycan yerləşdiyi coğrafi mövqe baxımından logistik hab rolunu oynamaq potensialına malikdir. Həmçinin Azərbaycan neftlə yanaşı, qaz ixrac edən ölkələr sırasındadır. Bütün bu məlumatların yer aldığı rəqəmsal əkizi yaratdıqdan sonra müəyyən təhlillərin aparılması üçün ekspertlər cəlb olunmalıdır. Hesab edirəm ki, biz gələcəkdə süni intellektdən də istifadə etməliyik. Bütün bunların yaradılmasında isə başda insan faktoru dayanır.

- Rəqəmsal əkizlərin Azərbaycanda tətbiqindən əvvəl bu sahədə ixtisaslı kadrlar olmalıdır. Təcrübəli mütəxəssislərin hazırlanması, aidiyyəti qurumlarla bu istiqamətdə əməkdaşlıq imkanları ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Bir konsultant kimi deyə bilərəm ki, bu istiqamətdə uzun və qısamüddətli müxtəlif layihələr reallaşdırılmalıdır. Müəyyən peşəkar təlimlər keçirilməli, daha sonra bu təlimləri yüksək səviyyədə mənimsəyən təlimçilər seçilməlidir və onlar da gələcəkdə təlimlər deyərək kadrların hazırlanmasına töhfə verməlidirlər. Digər tərəfdən ölkədəki təhsil sistemi ilə tanış olub, mümkündürsə bu sahəyə girişlə bağlı dərsliklərə müvafiq əlavələr edilə bilər.

- İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə rəqəmsal əkizlərin tətbiqindən danışdıq. Hazırda infrastrukturun mövcud olduğu şəhərlərə - misal üçün Bakıya nəzər salsaq rəqəmsal əkizlərin burada tətbiqi dövlətə hansı imkanları yaradar?

- Düşünürəm ki, ilk olaraq pasportlaşma ilə əlaqədar işlər görülməlidir. Hökumət tərəfindən də bu istiqamətdə addımların atılması ilə bağlı müəyyən tapşırıqlar var. Binaların quşbaxışı təsviri olmalıdır, daha sonra binaların tam görünüşü, forması təyin edilməlidir. Bundan Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, hüquq-mühafizə orqanları, kommunal xidmət göstərən qurumlar istifadə edə bilər. Eyni zamanda, gələcəkdə mövcud binanın sökülməsi və yerində istər yeni binanın, istərsə də başqa tikintilərin aparılması üçün rəqəmsal əkizdən istifadə böyük rol oynayır.

- Son olaraq əlavə etmək istədikləriniz fikirlər varmı?

- Hazırda Azərbaycanda daha çox oluram. Bu sahənin inkişafı ilə əlaqədar işlər görməyə çalışırıq. 3D mobil xəritə ilə bağlı Azərbaycan dilində proqramlarımız var. Bu işləri görərkən anlayıram ki, mən bir məsləhətçi kimi bu sahədə layihələrin bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda inkişaf etdirilməsində daha faydalıyam. Həmçinin xarici ölkələrdəki təcrübənin ölkəmizdə tətbiq olunması istiqamətində səylər göstəririk.

Ötən il Almaniyanın Essen şəhərində keçirilən sərgidə “Azərişıq” ilə birgə stenddə təmsil olunurduq. Daha sonra həmin qurumla əməkdaşlıq edərək 3D mobil xəritəni tətbiq etdik. Bu il isə Almaniyada keçirilən sərgidə həmin layihənin müsbət nəticələnməsinin təqdimatı oldu. Bütün bunları Azərbaycanın uğuru hesab edə bilərik.