Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvələrində Azərbaycanı bürümüş siyasi və iqtisadi böhran, ilk növbədə, hər bir insanın, hər bir ailənin həyat səviyyəsinə mənfi təsir göstərmiş, ümumilikdə isə, bütün sosial infrastrukturun dağılmasına gətirib çıxarmışdı. 

Arif VƏLİYEV

1991-1994-cü illərdə Azərbaycanda əhalinin pul gəliri 3,6 dəfə, o cümlədən əmək haqqı üzrə 8,2 dəfə azalmışdı. Baş alıb gedən inflyasiya şəraitində insanlar onsuz da cüzi olan əmək haqqlarının 93 faizinə qədərini yalnız ilk tələbat malları almağa xərcləməyə məcbur idilər.

Ölkənin dağıntıları, qarşıdan gələn aclığı, vətəndaş müharibəsi təhlükəsini dayandıra, cəmiyyəti birləşdirə bilən möhkəm iradəli böyük nüfuza malik siyasi liderə çox böyük ehtiyacı var idi. Bu məsuliyyətli məqamda Azərbaycan xalqı öz taleyini yenidən Heydər Əliyevə etibar etdi. Tarix göstərdi ki, xalq öz seçimində səhv etməmişdir.

Əhalinin pul gəliri insanların maddi rifahının əsas göstəricisidir. Son altı ildə vətəndaşların real gəliri 2, 6 dəfə artmış, 1997-2002- ci illərdə isə əhalinin gəlirinin nominal həcmi 3,2 dəfə çoxalmışdır. Malların və xidmətlərin qiymətləri cəmi 19,8 faiz artmışdır.

Maddi rifahın yüksəlməsinin əsas amillərindən biri bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə keçilməsi oldu. Sahibkarlığın inkişafı və özəl sektorun genişlənməsi sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlərin xüsusi çəkisinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına gətirib çıxarmışdır. 1990-cı illərin əvvələrində ümumi gəlirlərin 70 faizini əmək haqqı təşkil edirdisə, indi mənzərə tamamilə başqadır-bütün gəlirlərin 60-65 faizi sahibkarlıq fəaliyyəti nəticəsində əldə edilən gəlirin payına düşür.

Bununla yanaşı, dövlət əmək haqqının artırılması proqramını planlı şəkildə həyata keçirir. 1995- ci ildən 2002- ci ilədək olan dövrdə muzdlu işçilərin əmək haqqı 5 dəfədən də çox artmışdır və indi bu kateqoriyadan olan insanların orta aylıq əmək haqqı 367,2 min manatdır. Özəl sektorda əmək haqqının artım sürəti daha yüksəkdir. Orada orta aylıq əmək haqqı indi 597,4 min manat təşkil edir.

Gəlirlərin sabit artımı, əlbəttə, ölkədə əmtəə dövriyyəsinin də səviyyəsinə təsir göstərməyə bilməzdi. 2002- ci ildə 13,4 trilyon manatlıq istehlak malları satılmışdır ki, bu da 1993- cü illə müqayisədə 86,9 faiz çoxdur. Əmtəə dövriyyəsinin ümumi həcminin 67,1 faizi ərzaq, 32,9 faizi isə qeyri-ərzaq mallarının payına düşür. 1993-cü illə müqayisədə ərzaq mallarının satış həcmi 75,1 faiz, qeyri-ərzaq mallarının satışı isə iki dəfə artmışdır.

Statistika göstərir ki, 1995- ci ildən etibarən qeyri-ərzaq təyinatlı malların satışı mütəmadi olaraq artır. Son yeddi il ərzində ümumi əmtəə dövriyyəsində bu kateqoriyadan olan malların xüsusi çəkisi təxminən 8 faiz artmışdır. Yüksəlmiş sosial rifahın göstəricilərindən biri də uzunmüddət istifadə edilən bahalı mallara tələbatın ilbəil artmasıdır. 1995- ci illə müqayisədə ötən il ölkəyə 26 dəfədən çox məişət soyuducuları və kondisionerləri, 33, 2 dəfə çox televizor, 76,4 dəfə çox paltaryuyan maşın, 3,4 dəfə çox minik avtomobilləri, on dəfələrlə çox fərdi kompüterlər və digər mallar gətirilmişdir.

Ötən on il ərzində sosial müdafiəyə və soial təminata ayrılan büdcə xərcləri ilbəil artmışdır. Belə ki, 1993- cü ildə bu məqsədlər üçün 5,5 milyard manat (büdcənin bütün məxaric hissəsinin 8,5 faizi ) ayrılmışdısa, ötən il bu rəqəm 951,2 milyard manat olmuşdur ki, bu da büdcə xərclərinin ümumi həcminin 20, 4 faizini təşkil etmişdir.

İqtisadi yüksəliş və siyasi sabitlik dövlətə sosial ehtiyaclara ardıcıl və məqsədyönlü surətdə daha çox vəsait ayırmaq imkanı verir. Məsələ rəqəmlərdə də deyildir, hərçənd, həyat səviyyəsinin artım dinamikası barədə məhz onlar təsəvvür yaradırlar. Məsələ keyfiyyətdə və sosial sahədə geniş tətbiq edilən yeni standartlardadır. Bu gün ticarətdə və məişət sahəsində xidmətlərinin keyfiyyəti də, mənzil tikintisinin, təhsilin, səhiyyənin səviyyəsi də dünya göstəricilərinə getdikcə daha çox uyğun gəlir.

Müəllif:- Azərbaycan Respublikası

Dövlət Statistika Komitəsinin sədridir.

* Qızıl-valyuta ehtiyatları yox dərəcəsində idi

* Tam əmtəə qıtlığı vardı

* Xarici investisiyaların həcmi cəmi yüz minlərlə dollar təşkil edirdi

* ÜDM-nin artımının ümumi həcmi yarıbayarı azalmışdı

* Bu gün qızıl-valyuta ehtiyatları 1,5 milyard dollara çatır

* Məişət texnikasının, avtomobillərin satışı on dəfələrlə artmışdır

* Bu gün ölkə iqtisadiyyatına 9 milyard dollar vəsait qoyulmuşdur

* Bu gün ÜDM-nın illik artımı 9-10 faiz təşkil edir

“İzvestiya-Azərbaycan”ın səhifələrinin materialları “İntellekt” araşdırmarlar mərkəzinin (Azərbaycan) iştirakı ilə hazırlanmışdır.