REGİONLAR
Mülklərini xalqının təhsilinə hədiyyə edən xeyriyyəçi kimdir? MÜSAHİBƏ
Qazax, 21 fevral, AZƏRTAC
Müəyyən tarixi dövrdə elə şəxsiyyətlər formalaşır ki, bu insanların əməlləri xalqın milli intibahında, millətin maariflənməsində mühüm rol oynayır. Belə insanlara misal olaraq, görkəmli ədəbiyyatşünas alim, publisist-yazıçı və tərcüməçi Firidun bəy Köçərlini və dövrünün tanınmış xeyriyyəçilərindən olmuş Hacı İsmayıl oğlu Məşədi İbrahimi göstərmək olar. Sadaladığımız şəxsiyyətlərdən Firidun bəy Köçərlinin həyat və fəaliyyətinə bələd olsaq da, Məşədi İbrahim haqqında kifayət qədər məlumata sahib deyilik.
Bəs bu tarixi şəxsiyyətləri nə birləşdirir, Məşədi İbrahim kimdir, onun hansı əməli yaşadığı dövrün insanlarının maariflənməsində, təhsil almasında mühüm rol oynamışdır? Bu suallara cavab tapmaq üçün 105 il əvvələ qayıtmalıyıq. İl 1918. Qori Müəllimlər Seminariyası bağlanır. Firidun bəy Köçərli həyat yoldaşı Badisəba xanımla birlikdə Qori şəhərindən Şuşaya yola düşməyə hazırlaşır. Məqsəd isə xalq üçün yeni təhsil ocağı yaratmaq və yüksəkixtisaslı pedaqoji kadrlar hazırlamaqdır. Günlərin birində Qoridən yola düşən qatar Ağstafa stansiyasında dayanır. Firidun bəy Köçərliyə bildirirlər ki, hazırda Qarabağa getmək qeyri-mümkündür. Çünki bolşevik-daşnak qüvvələri qatarları talan edir, insanları öldürürlər. Ona məsləhət görürlər ki, bir müddətlik Qazaxda qalsınlar, ara sakitləşdikdən sonra Qarabağa yola düşərlər. Firidun bəy Köçərli və həyat yoldaşı bu təklifi qəbul edirlər. Bir neçə müddətdən sonra Firidun bəy Köçərli qərara gəlir ki, seminariyanı məhz Qazaxda açsın. Lakin burada təhsil ocağını açmaq üçün nə bina, nə də yeni inşaat üçün maliyyə yox idi. Bu zaman mahalın sayılıb-seçilən bəylərindən olan Məşədi İbrahim Qazaxın mərkəzində yerləşən 17 otaqlı mülkünü Firidun bəy Köçərliyə hədiyyə edir. Bildirir ki, bu binada seminariya aça bilər. Özü isə ömrünün sonuna qədər Qazax mahalının Kosalar kəndindəki beşotaqlı evində yaşayır.
Gənc araşdırmaçı Kənan Nağıbəyli Qazaxın Kosalar kəndində Məşədi İbrahimin yenicə təmir olunmuş evində onun nəvəsi Şahbəddin Hacıyevlə həmsöhbət olub. AZƏRTAC Məşədi İbrahimin nəvəsi ilə müsahibəni təqdim edir.
- Salam Şahbəddin bəy, istərdim özünüzü təqdim edəsiniz.
- Salam, şairlər yurdu Qazaxa xoş gəlmisiniz. Mən Şahbəddin Hacıyev Nəsrəddin oğlu Məşədi İbrahimin oğul nəvəsiyəm. Hazırda Kosalar kəndində baba yurdumda yaşayıram.
- Şahbəddin bəy, Məşədi İbrahimin neçə övladı olub?
- Babam Məşədi İbrahimin 4 oğlu, 3 qızı olub. Müseyib, Nəsrəddin, Teymur və Ənvər oğlanlarıdır. Sovet hökuməti qurulandan sonra Teymur Sibirə sürgün olunmuşdu. Əmim Ənvər və atam Nəsrəddin isə Balakənə köçürülmüşdülər. Müseyib əmim isə 1931-ci ildə güllələnmişdir. Babam Məşədi İbrahimin bütün əmlakı müsadirə olunmuş, həmçinin bu ev də dövlət hesabına keçirilmişdi.
- Məşədi İbrahim Firidun bəy Köçərli ilə necə tanış olmuşdu?
- Babam təhsilə xüsusi önəm verirdi. Hətta öz evini seminariyaya bağışlayıb Kosalar kəndinə qayıtdıqdan sonra, buradakı evin də bir neçə otağını məktəbə vermişdi. O, övladlarının oxumasını çox istəyirdi. Bu məqsədlə oğlu Müseyibi 1914-cü ildə Qori Müəllimlər Seminariyasına aparıb. Orada Firidun bəy Köçərli ilə tanış olub. O qədər də oxumağa marağı olmayan Müseyib əmim il yarımdan sonra seminariyadan yarımçıq çıxıb Qazaxa qayıdır. Beləliklə, babam Firidun bəy Köçərli ilə Qori Müəllimlər Seminariyasında tanış olurlar.
- Babanızın xeyriyyəçilik fəaliyyəti haqqında atanız sizə nələri danışıb?
- Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi, babam təhsilə, maarifə çox önəm verirdi. Əmim Müseyib ipə-sapa yatmayan dəliqanlı imiş. O, Qazaxa qayıdandan sonra mahalda neçə-neçə kasıb ailənin uşaqlarını Qori Müəllimlər Seminariyasına oxumağa göndərib. “Mənim oğlum oxumadı, siz oxuyun barı, siz də mənim övladlarımsınız” deyirmiş. Bundan başqa, hamının bildiyi kimi, Qazaxın mərkəzində öz mülkünü Firidun bəy Köçərliyə bağışlayıb, kənddə məscid tikdirib, torpaqlarını yeni ailə quran, ev tikmək istəyən gənclərə hədiyyə edibmiş.
Babam 1925-ci ildə dünyasını dəyişib. Atam bizə danışırdı ki, babamı özünün tikdirdiyi məsciddə dəfn ediblər. Daha sonra isə sovet hökuməti ağaların, bəylərin qəbirlərini dağıdırmış deyə, əmilərim gecə ilə babamın qəbrini qəbiristanlığa köçürüblər. İzin itməsi üçün sadəcə sinə daşı qoyublar. Hazırda babamın tikdirdiyi məscid kitabxana kimi fəaliyyət göstərir. Binanın arxa hissəsində Qurani-Kərimdən ayə olub. Onun üzərində isə ay və ulduz təsvir edilib.
- Bayaq qeyd etdiniz ki, atanız Balakənə köçürülmüşdü. Daha sonra necə olub ki, Qazaxa qayıdıb?
- Bəli, atam əmim Ənvərlə birlikdə məcburi şəkildə Balakənə köçürülüb. Lakin atam orada yaşaya bilmir, öz eli, obası üçün darıxır. Ölüm təhlükəsi olmağına baxmayaraq, Qazaxa - Kosalar kəndinə qayıdır. Kosalar camaatı onu sevinclə qarşılayır. Atam öz evinə gedə bilmir. Çünki artıq ata evi dövlətin mülkiyyətinə keçmişdi və inzibati işlər üçün istifadə olunurmuş. Kənd camaatı bir zamanlar hər kəsin əlindən tutan babam Məşədi İbrahimin oğlu Nəsrəddin Hacıyev üçün ev tikir. Biz hamımız o evdə dünyaya gəlmişik.
- Bəs hazırda yaşadığınız evi nə zaman öz mülkiyyətinizə keçirə bildiniz. Deyirsiniz ki, ev yeni təmir olunub. Evi siz təmir etmisiniz, yoxsa..?
- Atam sovet dövründə bu evi ailəmizə qaytarmaq üçün dəfələrlə müraciətlər etsə də, hamısı cavabsız qalmışdı. Müstəqilliyimiz bərpa olunduqdan sonra mən yenidən müraciət etdim. Nəticədə bu tarixi ev ailəmizə qaytarıldı. Uzun müddət istifadəsiz qaldığı üçün yararsız hala düşmüşdü. Mənim isə açığı o qədər də imkanım yox idi. Ev bu il Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti tərəfindən təmir olundu. Həmçinin bu il ADA Universiteti və onun tərəfdaşlarının köməyi ilə Qazax Müəllimlər Seminariyasının binası da əsaslı şəkildə təmir edildi. Buna görə də bu işdə əziyyəti keçənlərə təşəkkürümü bildirirəm.
- Müsahibəyə görə minnətdaram. Həmçinin bizi bu tarixi evdə qonaq etdiyiniz üçün təşəkkürümüzü bildiririk.
- Mən təşəkkür edirəm.
Qeyd edək ki, Məşədi İbrahimin xalqı və milləti qarşısında həqiqətən böyük xidmətləri olub. Əgər o, öz mülkünü seminariya üçün bağışlamasaydı, bəlkə də Qazax seminariyası fəaliyyətə başlamazdı, zəmanəmizin böyük şairləri Səməd Vurğun, Osman Sarıvəlli, yazıçı Mehdi Hüseyn, Seyfulla Şamilov, İsmayıl Şıxlı, professor Mehdixan Vəkilov, Əhməd Qaravəliyev, Yusif Yusifov və Azərbaycan maarifçilərinin böyük bir dəstəsi də yetişməzdi.