Bakı, 11 mart, AZƏRTAC

Martın 10-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Türkiyə Respublikasına işgüzar səfər edib.

Azərbaycan dövlətinin başçısının siyasi bioqrafiyasında qardaş ölkəyə belə səfərlərin əvvəllər də az olmadığını nəzərə alsaq, ilk baxışda bu xəbərdə heç bir sensasiya yoxdur. Bununla belə, budəfəki işgüzar səfər istər iki ölkədə, istərsə də xaricdə ekspert cəmiyyətlərində və kütləvi informasiya vasitələrində xüsusi maraqla izlənirdi. Bəs budəfəki Azərbaycan-Türkiyə zirvə görüşü əvvəlkilərdən nə ilə fərqlənirdi? AZƏRTAC bu suala cavab tapmağa çalışıb.

İki prezidentin görüşünün Ukraynada davam edən hərbi əməliyyatların dünya iqtisadiyyatına, ilk növbədə, enerji sektoruna güclü təsiri ilə bağlı mürəkkəb beynəlxalq fonda baş tutması iki liderin müzakirə edəcəyi məsələlərin əhəmiyyətini qabaqcadan müəyyən etmişdi. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyev ilə Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında Ankara danışıqlarının gündəliyində energetika mövzusu, əlbəttə, regional təhlükəsizlik və müharibədən sonrakı dövrdə Cənubi Qafqazda arxitektura məsələləri ilə yanaşı, əsas mövzulardan biri oldu.

Məlum olduğu kimi, 2021-ci il iyunun 15-də Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri işğaldan azad edilmiş Şuşada çox mühüm Bəyannamə imzaladılar. Bu sənəd onun iki liderin imzası ilə təsdiqləndiyi şəhərin adı ilə tarixə düşdü. Şuşa Bəyannaməsinin əhəmiyyəti barədə çox danışılıb. Bu sənədin ən mühüm cəhəti ondan ibarət idi ki, iki qardaş dövlət arasında müttəfiqlik münasibətləri xalqlarımızın tarixində ilk dəfə siyasi cəhətdən rəsmiləşdirildi. Bəyannamə Türkiyə və Azərbaycan parlamentlərində ratifikasiya ediləndən sonra qüvvəyə mindi və beləliklə, bütün dünyaya birmənalı mesaj göndərildi: indən belə bu iki dövlətdən hər hansı biri digərinin təhlükəsizliyini özünün təhlükəsizliyi hesab edəcək və bu ölkələrdən birinin möhkəmliyini yoxlamaq fikrinə düşən qüvvələr iki dövlətin əlaqələndirilmiş birgə cavabı ilə üzləşəcəklər.

Xarici KİV-lərin monitorinqi göstərir ki, Şuşa Bəyannaməsinin özəyini təşkil edən siqnal dünyada ümumiyyətlə düzgün başa düşülüb. Analitiklər, ilk növbədə, kollektiv təhlükəsizliyi imzalanmış sənədin özək xətti kimi fərqləndiriblər. Şuşa Bəyannaməsinin iki ölkənin parlamentlərində ratifikasiya edilməsi bizim birgə addımlarımız üçün hüquqi əsas yaradıb. Türkiyə və Azərbaycan cəmiyyətlərində bu Bəyannamə tamamilə dəstəklənir, onun əhəmiyyəti birmənalı şəkildə başa düşülür. Hətta müxalifət cinahında da bu sənədi tənqid edən tapılmayıb. Həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda tam həmrəylik və ümumxalq dəstəyi müşahidə olunur. İndi iki qardaş dövlət həm də müttəfiqdir və bu, süni və situativ deyil, tarixin yetirşdirdiyi təbii müttəfiqlikdir.

Bəyannamənin imzalanması vaxtı da təsadüfi seçilməyib – Qarabağda 44 günlük azadlıq müharibəsi başa çatandan sonra. Ona görə ki, məhz Türkiyə ilə müttəfiqlik istər təkcə Ermənistan tərəfindən, istərsə də onun himayədarları ilə birlikdə irəli sürdüyü hər hansı revanşist niyyətlərə qarşı qarantiya və sığorta olacaq. Düşmənlərimiz indi belə niyyətləri özlərinə yaxın buraxmamalıdır. Bundan sonra heç kəs Şuşanın, Hadrutun, Kəlbəcərin və işğaldan azad edilmiş digər ərazilərin yenidən zəbt olunmasını ağlına belə gətirə bilməz. Heç nə alınmayacaq! Dəmir yumruq yerindədir!

Azərbaycan dövlətinin başçısının budəfəki səfəri müttəfiqliyi dərinləşdirmək və onu yeni elementlərlə tamamlamaq üçün uğurlu cəhd oldu. Məsələn, zirvə görüşündə Ermənistan-Azərbaycan, habelə Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin nizamlanması məsələləri müzakirə edilib. Bu da rəmzi məna daşıyır: Türkiyə dövləti Ermənistanla hər hansı əlaqəni Bakı ilə razılaşdırılmış şəkildə həyata keçirəcək, bütün elementləri müzakirə edəcək, bu əlaqələri iki qardaş xalqın birinə dəyə biləcək ziyan baxımından ölçüb-biçəcək, beləliklə, onlara ziyan vurulması imkanı istisna olunacaq. Bu koordinasiya həm qarşılıqlı etimadı, həm də bizim qardaşlığımızın əbədiliyinə inamı möhkəmlədir.

Azərbaycan və Türkiyə həmişə regionda sülhün və sabitliyin bərqərar olmasının, sülh proseslərində beynəlxalq hüquq prinsiplərinin prioritetinin tərəfdarı olublar. İndi bu məsələlər yalnız birgə əsasda müzakirə edilir. Bakının və Ankaranın xarici siyasət kurslarının müəyyən mənada tədricən eyniləşdiyini görmək olar.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Ukraynada müharibə dünya bazarlarına, ilk növbədə, enerji sektoruna güclü təsir göstərib. Qərb karbohidrogenlərin yeni mənbələrinə gözünü zilləyib. Ona görə də hələ budəfəki səfərdən əvvəl güman etmək olardı ki, iki lider Cənub Qaz dəhlizi vasitəsilə Türkiyəyə və Aİ ölkələrinə əlavə qaz tədarükü məsələlərini müzakirə edəcəklər. İndiki şəraitdə Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə marşrutu Qərb üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəbdən Qərb Bakıya dəfələrlə müraciət edib, özünün “Qazprom”un inhisarından asılılığını azaltmaq məqsədilə Xəzərdən çıxarılan qazın tədarük edilən həcminin artırılmasını istəyib.

Avropa bazarı ilə yanaşı, coğrafi baxımdan ayrı düşmüş ucqar regionların enerji resursları ilə təminatı da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Prezidentlər bu görüşdə İğdır-Naxçıvan qaz kəmərinin tikintisi məsələsini müzakirə ediblər. Həmin kəmər istifadəyə veriləndən sonra muxtar respublikanın enerji təhlükəsizliyi məsələsi birdəfəlik həllini tapacaq.

Danışıqlarda, əlbəttə, müharibədən sonrakı dövrdə Cənubi Qafqaz regionunda təhlükəsizlik və əməkdaşlıq arxitekturası məsələləri də xüsusi yer tutub. Bununla əlaqədar hər iki lider 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanatın bütün bəndlərinin, o cümlədən Zəngəzur nəqliyyat dəhlizinin açılması barədə bəndin Ermənistan tərəfindən yerinə yetirilməsinin vacibliyini və labüdlüyünü vurğulayıb. Budəfəki görüşdə planlaşdırılan və müzakirə edilən, Qars ilə Naxçıvanı birləşdirən yeni dəmiryol xətti həmin dəhlizin bir hissəsi ola bilər. İğdır-Naxçıvan qaz kəməri kimi, həmin dəmir yolu da uzun illər blokadada qalmış muxtar respublika üçün ətraf aləmə daha bir pəncərə olacaq.

Azərbaycan Prezidentinin Ankaraya budəfəki səfəri və Türkiyə Prezidentini Bakıya səfərə dəvət etməsi xalqlarımızı bir-birinə daha möhkəm bağladı. İki müttəfiq dövlətimiz bizə həsəd aparanlar tərəfindən hazırlanan sınaqları yalnız birgə və koordinasiya edilmiş səylərlə dəf edə bilərlər.