Bakı, 24 avqust, AZƏRTAC

BRICS qrupunun (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) Yohannesburqda keçirilən sammitində əsas müzakirə mövzularından biri ABŞ dollarının qlobal dominantlığına son qoymaq olub.

AZƏRTAC xəbər verir ki, çoxqütblü dünya tələbi və Qərbin hegemonluğuna etiraz fonunda sammitdə dolların dominantlığına ən çox etiraz edən ölkələr Rusiya və Braziliya olub. Beynəlxalq maliyyə ekspertləri yeni reallıqlar və dünyanın ən əsas ehtiyat valyutasının gələcəyi ilə bağlı rəylərini bölüşüblər.

Ekspertlərin rəylərinə keçməzdən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, qlobal maliyyə xidməti olan SWIFT-in son hesabatına görə, bu ilin iyulunda dolların qlobal ödəmələrdə rolu 46 faizə çatıb. Bu, rekord göstəricidir. Dolların qlobal ticarət hesablaşmalarında avro ilə nisbəti isə 22 faiz təşkil edir. Sonrakı yerlərdə funt-sterlinq, yapon yeni və çin yuanı gəlir. Qeyd edilib ki, Çinin valyutasının qlobal ödəmələrdə payı 3 faizə yüksəlib. 2010-cu ildə bu, cəmi 0,3 olub.

ABŞ-ın son aylarda maliyyə siyasətində bir sıra ciddi problemlərin olduğunu və Ukrayna müharibəsi fonunda qlobal inflyasiyanın gücləndiyini qeyd edən ekspertlər bildirirlər ki, BRICS qrupunun dollar ilə bağlı planları “ən yüksək dağın zirvəsinə qalxmaq qədər çətindir”. Artıq 80 ildir ki, ABŞ dolları bütün digər valyutalarla müqayisədə üstünlük təşkil edir. Dollar İkinci Dünya müharibəsinin sonundan bəri dünyanın əsas ehtiyat valyutası olub və beynəlxalq ticarətin 80 faizindən çoxunda istifadə olunduğu təxmin edilir. Lakin Qərbin qlobal idarəçilik və maliyyə üzərində hegemonluğundan yorulan inkişaf etməkdə olan ölkələrin bir qrupu ona qarşı müqavimət göstərməkdə israrlıdır.

Dolların hökmranlığından qlobal şəkildə uzaqlaşma çağırışları yeni deyil, lakin son geosiyasi dəyişikliklər və Qərblə Rusiya və Çin arasında artan gərginlik bu məsələni ön plana çıxarıb. 2022-ci ilin əvvəlində Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə bağlı Qərbin sanksiyaları Rusiyanın valyuta ehtiyatlarının təxminən yarısını dondurub və əsas Rusiya banklarını beynəlxalq ödənişləri asanlaşdırmaq üçün istifadə etdiyi mesajlaşma şəbəkəsi olan SWIFT-dən çıxarıb. Ötən ilin sonunda isə ABŞ Çinə yarımkeçirici texnologiyalarının ixracına məhdudiyyətlər qoyub.

London İqtisadiyyat Məktəbinin baş mütəxəssisi Şirli Ze Yu bu prosesləri şərh edərkən deyib: "ABŞ Rusiya və İran sanksiyalarında dollardan istifadəni artırdıqca, digər inkişaf etməkdə olan ölkələrin ticarət, investisiya və ehtiyatlar üçün alternativ valyutalar axtarmaq istəyi artır, həmçinin SWIFT-dən kənar alternativ çoxtərəfli klirens sistemləri inkişaf etdirilir. ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi son illərdə faiz dərəcələrini artırdığı üçün inkişaf etməkdə olan ölkələr dollar borcları üçün daha yüksək faiz ödəməkdən və güclü dolların məzənnə təsirinə qarşı mübarizədən geniş şəkildə əziyyət çəkirlər. Yerli və ya digər valyutalarda borc almaq marağı iqtisadi mülahizələrlə güclü şəkildə motivasiya edilir”.

Rusiya-Afrika əlaqələri üzrə siyasi analitik Qustavo de Carvalho “Əl-Cəzirə” telekanalına bildirib: “Siyasi məqsədlər üçün istifadə oluna biləcək qlobal miqyasda bir valyuta ilə əlaqə qurarkən hansı risklərlə qarşılaşırıq? BRICS ölkələrinin valyutalarından geniş istifadə yaxın gələcəkdə çox mümkün görünmür.

Pretoriya Universitetinin professoru Denni Bredlou mümkün valyuta variantlarını nəzərə alaraq, bir çox insanın qızıl standartına qayıtmaq istəməyinə şübhə etdiyini və kriptovalyutaların çətin bir seçim olduğunu söyləyib. O, fikirlərini həmin variantların daha riskli olması ilə əsaslandırıb. "Xüsusən kriptovalyutaların beynəlxalq ticarətdə faydalı olduğu müşahidə olunmayıb”, deyə o əlavə edib. Analitik vahid BRİCS valyutasının yaradılmasına da şübhə ilə yanaşıb.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, vahid BRİCS valyutasının yaradılması üçün bir sıra institutlar tələb olunacaq. İnstitusional quruculuq ümumi standartlar və əsas dəyərlər toplusunu tələb edir. Bunlara nail olmaq qeyri-mümkün olmasa da, çox çətindir.

Rusiya və Avrasiyaya yönəlmiş strateji konsaltinq şirkəti olan “Macro-Advisory”nin investisiya analitiki Kris Vafer də bildirib ki, hətta müxtəlif hökumətlərdəki insanlar bunun baş verməyəcəyini və ya çox, çox uzun müddətə olmayacağını bilirlər. “BRICS-in dollara alternativ yaratması ideyası tamamilə xəyalpərəst və qeyri-real görünür. Əgər bu ölkələri birləşdirən vahid valyuta olsaydı, bu məsələdə Çinin dominantlığı görünərdi, lakin iqtisadi cəhətdən qüdrətli olan Çinin ətrafındakı digər ölkələrin maliyyə imkanları məhduddur. Bu, hər cür risk sahələri yaradacaq və onların hərəkət azadlığını hamı üçün qəbuledilməz olacaq şəkildə məhdudlaşdıracaq. BRICS-in hansı islahatları həyata keçirmək istəməsindən asılı olmayaraq, qruplaşma Şərq və Qərb və ya Qərb və digər ölkələr arasında seçim kimi görünsə, inkişaf etmək üçün çox yer olmayacaq”, - deyə o vurğulayıb.

Mümkün valyuta ilə bağlı söhbətlər diqqəti dolların əvəzlənməsi variantlarına yönəltsə də, Cənubi Afrikanın BRICS-də səfiri Anil Suklal bildirib ki, təmsil etdiyi qrup heç də Qərbin əleyhinə deyil. O əlavə edib. “Biz də dollara qarşı deyilik. Amma bizim qarşı olduğumuz məsələ qlobal maliyyə qarşılıqlı əlaqələri baxımından dolların hökmranlığının davam etməsidir”.

Ekspertlərin fikrincə, kapital nəzarətinin insanların icazəsiz ölkədən pul çıxarmasının qarşısını aldığı Hindistanda dolların sıxışdırılması çox çətindir. Rupi Hindistandan çıxdıqdan sonra, onu seçdiyiniz yerli valyutaya çevirmək üçün hələ də başqa valyutaya - dollar və ya avroya konvertasiya etmək lazımdır. Daha bir qlobal valyutanı dövriyyəyə buraxmaq üçün böyük dəyişikliklər baş verməlidir; Hindistan kapitala nəzarəti ləğv etməli və sonra qlobal sistemin yaratdığı SWIFT bank sisteminə demək olar ki, alternativ olmalı idi ki, bu valyutaların ticarət tərəfdaşları arasında ötürülməsinə icazə verilsin.

"Və sonra hər bir ölkə müvafiq ticarət tərəfdaşının valyutasını daha çox saxlamalı olacaq".

Ekspert Denni Bredlou isə hesab edir ki, bu dəyişikliklər yavaş-yavaş və konkret hər bir ölkə üzrə həyata keçirilməlidir. Onun sözlərinə görə, daha çox yerli valyuta ehtiyatına sahib olan BRICS ölkələrinin "çox şübhəli" strategiyası var, çünki ehtiyat valyuta likvid bazarlara çıxışı ilə sabit olmalıdır. Bu baxımdan dollar həqiqətən də hazırda bütün bu üstünlükləri təklif edən yeganə valyutadır.

Ekspert bununla bağlı konkret misal çəkib: “Bir ölkənin kiminlə ticarət aparması məsələsi də onun nəyi qəbul etməyə hazır olduğunu müəyyən edəcək. Məsələn, Çinlə çoxlu ticarət aparan Cənubi Afrika yuan ehtiyatlarını saxlamaqda maraqlı ola bilər, lakin onun digər əsas ticarət tərəfdaşları Qərbdə olduğu üçün Braziliya realı və ya Rusiya rublundan daha çox dollara ehtiyacı olacaq”. O əlavə edib ki, dolların dominantlığı onilliklər boyu davam edəcək və hər hansı yeni valyuta onun kölgəsində qalacaq.