Bakı, 25 noyabr, AZƏRTAC

Xəbər verildiyi kimi, türkdilli dövlətlər arasında mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək məqsədilə yeni beynəlxalq təşkilat - Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu təsis olunub. Bu il sentyabrın 10-11-də Qazaxıstanın Astana şəhərində Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının V Sammitində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamına uyğun olaraq, Günay Əfəndiyevanın namizədliyi təklif edilib və o, türkdilli dövlətlərin başçıları tərəfindən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti təyin edilib.

AZƏRTAC Günay Əfəndiyevanın bu vəzifədə ilk müsahibəsini təqdim edir.

- Günay xanım, sizi yeni vəzifəyə təyin edilməyiniz münasibətilə təbrik edir və gələcək fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayırıq. İstərdik ki, müsahibəmizə də elə bu məqamdan başlayaq. Astanadan...

- Çox sağ olun. Bəli, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə yaradılan Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəaliyyəti ilə bağlı Astanada bir sıra önəmli sənədlər qəbul olundu. Fürsətdən istifadə edərək Prezident İlham Əliyevə mənə göstərdiyi yüksək etimada, bu şərəfli və bir o qədər də məsuliyyətli işi mənə həvalə etdiyinə görə minnətdarlığımı bildirirəm. Eyni zamanda, qardaş ölkələrin - Türkiyə, Qazaxıstan və Qırğızıstan respublikalarının rəhbərlərinə təşəkkür edirəm. İnanıram ki, təsisçilərin Fondla bağlı ümidləri, arzu və istəkləri tezliklə öz bəhrəsini verəcək. Mən türk mədəniyyəti və irsinin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi istiqamətində əlimdən gələni əsirgəməyəcəyəm.

- Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun qurulması hansı zərurətdən irəli gəldi?

- Bilirsiniz, qloballaşan dünyamızda hadisələr çox sürətlə cərəyan edir. Hər gün dünya xəbərlərində yeni-yeni hadisələr barədə eşidirik. Çox təəssüflər olsun ki, bu xəbərlərin çoxu müsbət deyil. Dünyada aclıq, yoxsulluq kimi böyük problemlər mövcuddur, terror hadisələri, müharibələr, təcavüzlər, iqtisadi böhranlar baş verir. Bu proseslər mədəniyyətə birbaşa təsir göstərir. Bəşəriyyətin min illərdir qurub yaratdığı tarixi, maddi-mədəni abidələr məhv edilir, həmçinin qeyri-maddi mədəni irs nümunələri zaman keçdikcə unudulur, yaxud mənimsənilir. Bu çətinlikləri aradan qaldırmaq, əslində, bəşəriyyət üçün zəruri bir ehtiyacdır, cəmiyyətin tələbidir. Digər tərəfdən, türkdilli ölkələr arasında son onilliklərdə yaranan və inkişaf edən strateji münasibətlər də qardaş ölkələr arasında əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi üçün münbit zəmin yaradır. Belə ki, TDƏŞ, TÜRKSOY, TÜRKPA, Beynəlxalq Türk Akademiyası, Türkdilli Dövlətlərin Ağsaqqallar Şurası kimi beynəlxalq təşkilat və birliklər yaradılıb. Eyni zamanda, yeni yaradılan Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, eləcə də Qırğızıstanda yaradılması nəzərdə tutulan Köçəri Sivilizasiya Mərkəzi də digər türkdilli təşkilatlarla birgə mənəvi türk birliyinin formalaşmasına xidmət edir.

Bu gün türkdilli ölkələr bütün sahələrdə, o cümlədən, təhsil, elm, mədəniyyət, iqtisadiyyat, sosial və digər sahələrdə geniş əməkdaşlıq edir, beynəlxalq təşkilatlar ətrafında birləşirlər. Bu, hər şeydən əvvəl ondan irəli gəlir ki, bizim zəngin ortaq tariximiz, dinimiz, dilimiz, adət-ənənələrimiz və mənəvi dəyərlərimiz var. Bu amillərin hər biri bir bütövün parçalarıdır. Yəni, belə demək olarsa, türkdilli ölkələr eyni kökdən su içmiş bir ağacın budaqlarıdır. Bu kökə nə qədər bağlı olsaq sağlam bir ağac kimi hər zaman dik duraraq zamanın sınaqlarından keçə bilərik. Türk xalqlarının, dediyim kimi, qədim və zəngin keçmişi var. Əsas məsələ, bu keçmişə, bu zənginliyə sahib çıxmaq, onu qoruyub gələcək nəsillərə ötürməkdir. Bizim məqsədimiz də budur.

- Fondun əsas prioritetləri nədən ibarətdir?

- Əlbəttə, beynəlxalq aləmdə ikili standartların hökm sürdüyü bir zamanda əsas prioritetlər türk xalqlarının mədəniyyəti və irsinin təbliğ edilməsi istiqamətində birgə layihələrin həyata keçirilməsi, bu irsin öyrənilməsi, araşdırılması, türk dünyasında və bütün dünyada tanıdılması olacaq. İlk növbədə, üzv ölkələrin sahələr üzrə müvafiq nazirlikləri, mədəni və elmi mərkəzləri ilə sıx əlaqələr qurulacaq. Ölkələr üzrə Fondun fəaliyyət sahələrinə görə ayrı-ayrılıqda prioritet istiqamətlər tərtib ediləcək. Məsələn, dağılmış, təhlükə altında qalan, unudulmaqda olan maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunələri ölkələr üzrə sistemləşdirilməlidir. Həlli daha vacib olan problemlər ortaya qoyulmalı, müvafiq tədbirlər görülməlidir.

Bu, beynəlxalq təşkilatların təcrübəsində, məsələn, UNESCO-da da belədir. Əsas diqqət çəkən problemlərdən biri məhv olma təhlükəsi ilə üz-üzə qalmış irs nümunələrinə yönəldilir. Gördüyünüz kimi, dünyada son illərdə lokal müharibələr və xüsusən də, terror hadisələri artmaqdadır. Baxın, son vaxtlar Əfqanıstanda, Suriyada, İraqda, Türkiyədə, Fransada nələr baş verir: insanlar öldürülür, qaçqın və köçkün vəziyyətinə salınır, miqrasiya problemləri artır, mədəni irs nümunələri dağıdılır... O cümlədən, Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Qarabağda və ətraf ərazilərimizdə minlərlə mədəni irs nümunəsi məhv edilir, baxımsız halda qalaraq dağılmağa məhkum olunur. Bu hadisələrin ümumi mahiyyəti eynidir, lakin hadisələrə yanaşma tərzində çox vaxt ikili standartların şahidi oluruq. Bu yaxınlarda Parisdə dəhşətli terror hadisəsi baş verdi və günahsız insanlar bu terrorun qurbanı oldu. Şübhəsiz ki, Parisdəki terror böyük faciədir. Bütün Qərb dərhal hərəkətə gələrək, necə deyərlər, yumruğunu mizə çırpdı və düz də etdi, belə də lazımdır. Ancaq erməni terroru və təcavüzü nəticəsində həlak olan yüzlərlə, hətta minlərlə Azərbaycan vətəndaşı nə üçün elə həmin yumruq sahibləri tərəfindən faktiki olaraq biganəliklə qarşılanır? Həmin təcavüz nəticəsində məhv olmaqda olan Azərbaycan mədəni irs nümunələri nə üçün onların diqqətindən kənarda qalır? Və ya Türkiyədə, demək olar, hər gün terror hadisələri baş verir. Bu faciələrin qarşısının alınmasında Qərb dünyası nə üçün heç bir təşəbbüslə çıxış etmir? Avropa dövlətləri miqrasiya problemini ən kritik məsələlərdən biri kimi ictimaiyyətə təqdim edir, miqrantlarla bağlı dünyanı ayağa qaldırır. Ancaq iyirmi ildən artıqdır qaçqın və məcburi köçkün problemləri ilə üz-üzə qalan Azərbaycanın bu problemlərinə nə üçün etinasız yanaşılır?

Digər tərəfdən, qeyd etmək istərdim ki, əgər qeyri-maddi mədəni irs nümunələri də yaşadılmırsa yavaş-yavaş unudula bilər. Onları da qorumaq lazımdır: türk xalqlarının həyatını əks etdirən qədim adət-ənənələr, folklorumuz, yazılı abidələrimiz, musiqimiz, kulinariyamız və s. Bu baxımdan, Heydər Əliyev Fondu və Fondun prezidenti, UNESCO-nun və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın fəaliyyəti gözəl bir nümunədir.

Sevindirici haldır ki, türkdilli ölkələrin birgə sahib çıxdığı və artıq unudulması mümkün olmayan irs nümunələrimiz də var. Məsələn, götürək Novruz bayramını. Novruz artıq bütün dünyada qəbul edilən, böyük şənliklərlə qeyd olunan bir bayram kimi, eyni zamanda, türk xalqlarını birləşdirən, eyni hissləri keçirməyi, eyni duyğuları yaşamağı təşviq edən bir mərasimə çevrilib. “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Manas”, “Alpamış” və başqa dastanlar da türk xalqlarının yaratdığı və yaşatdığı böyük mənəvi abidələrdir. Bu əsərlər bizim milli mənəvi dəyərlərimizi əks etdirir, eyni zamanda, bizi birliyə, əbədi dostluğa və həmrəyliyə səsləyir.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu yeni təşəbbüs və layihələrə açıq olacaq. Türk mədəniyyətini və irsini yaşatmaq istəyən, onu araşdıran, öyrənən insanlarla əməkdaşlıq, əminəm ki, Fondun fəaliyyətini daha da səmərəli edəcək. İnanıram ki, neçə-neçə araşdırılmamış, tədqiq edilməmiş mədəni irs nümunələrimiz üzə çıxacaq, neçə-neçə türkoloq alimlər yetişəcək. Bundan isə yalnız bütün türk dünyası deyil, əslində bütün bəşəriyyət xeyir götürəcək.

Biz türk dünyasının sahib olduğu mədəni irsi qoruyaraq, araşdıraraq, dünyada tanıdaraq və gələcək nəsillərə miras qoyaraq “özümüzə” qaytarmalıyıq. Yəni türk xalqlarının sahib olduğu mədəni irsi yenidən ona qaytarmaq bizim böyük hədəfimizdir. Gəlin etiraf edək ki, biz türk xalqları olaraq bir-birimizi hələ o qədər də yaxşı tanımırıq.

- Dediyiniz kimi, hazırda müxtəlif türkdilli təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Maraqlıdır, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun bu qurumlarla əməkdaşlıq prinsipləri nədən ibarət olacaq?

- Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Nizamnaməsində də göstərildiyi kimi, Fond fəaliyyətini həm də bu təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsində quracaq. Çünki bütün bu təşkilatlar eyni məqsədə xidmət edir: türkdilli ölkələrin tərəqqisinə. Sadəcə olaraq, fəaliyyət istiqamətlərində müəyyən fərqlər var. İkitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq yolu ilə birgə layihələrin həyata keçirilməsi, hesab edirəm, daha səmərəli nəticələr verəcək. Məsələn, Fondun fəaliyyət istiqamətlərindən biri də türkologiya sahəsində kadr hazırlığının həyata keçirilməsidir ki, bu istiqamətdə Beynəlxalq Türk Akademiyası ilə işbirliyi səmərəli nəticələr verə bilər. Birgə əməkdaşlıq çərçivəsində, həmçinin “Türk Konsepsiyası”nın hazırlanması və ümumiyyətlə, türk tarixinin geniş və elmi şəkildə araşdırılması, bu sahədə indiyədək əldə edilmiş nailiyyətləri müxtəlif dillərə tərcümə etdirərək onların dünya miqyasında təbliğ olunması da nəzərdə tutulub. Eyni zamanda, mədəniyyət sahəsində müsabiqə və konfransların təşkili TÜRKSOY-la birgə həyata keçirilə bilər.

Onu da qeyd etmək istərdim ki, Fond öz fəaliyyətində sadəcə TDƏŞ çərçivəsindəki təşkilatlarla deyil, həmçinin UNESCO, ISESCO kimi təşkilatlarla əməkdaşlığa da geniş yer verəcək. Türkdilli ölkələrin UNESCO üzrə Milli komissiyaları ilə əməkdaşlıq da prioritet istiqamətlər arasındadır. Bu, təcrübədə də müsbət nəticələr verib. Belə ki, daha öncə TÜRKSOY çərçivəsində təşkilata üzv olan dövlətlərin UNESCO üzrə Milli Komissiya və komitələrinin 5 görüşü olub. O cümlədən sonuncu belə görüş ötən il Bakıda keçirilib. Bu, əslində, Milli komissiyaların mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığı üçün gözəl bir imkan idi. Biz isə bu əməkdaşlığı birgə layihələrin həyata keçirilməsi ilə daha da irəli aparmaq niyyətindəyik.

- Adıçəkilən qurumların hər biri türkdilli ölkələrin müxtəlif şəhərlərində - Ankara, İstanbul və Astanada fəaliyyət göstərir. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun məhz Azərbaycanda yerləşməsi türk dünyasına nə verəcək?

-Çox doğru qeyd etdiniz ki, hər bir türkdilli təşkilatın qərargahı bir üzv ölkədə yerləşir. Əslində, bunun özü də bir simvolik məna daşıyır. Yəni, bir ağacın budaqları kimi hər bir ölkə özündə müxtəlif istiqamətləri birləşdirməklə ümumilikdə bir bütövü təşkil edir. Bu bütöv isə mənəvi türk birliyidir. Birliyin hər bir hissəsi, bu mənada, vacib əhəmiyyətə malikdir.

Biz elə bir zəmanədə yaşayırıq ki, kimisə nə iləsə təəccübləndirmək çox çətindir. Amma Azərbaycan bunu edə bildi, öz inkişafı ilə. Heç kəs gözləmirdi ki, qısa bir müddət ərzində kiçik bir ölkə - özü də təcavüzə məruz qalmış, müharibə şəraitində olan bir ölkə - belə bir inkişafa nail ola biləcək. Niyə? Çünki bu inkişafın əsasında dərindən düşünülmüş düzgün dövlət siyasəti dayanır. Baxın, görün dünyada nələr baş verir. Yadınızdadırsa, bu il “Şarli Ebdo” jurnalının redaksiyasında baş verən məlum hadisələr nəticəsində dünyada sarsıntılar yaşandı. Əlbəttə, terror qətiyyən qəbuledilməzdir. Terror həqiqi bir dəhşət və faciədir. Lakin, eyni zamanda, insanların hissləri ilə, onlar üçün müqəddəs olan amillər ilə oynamaq, onları təhqir etmək də olmaz. Bir problem zamanında çözülmürsə, digərini doğurur və bu, artıq cəmiyyət üçün çox ciddi problemə çevrilir. İnsanların dinindən, milliyyətindən, irqindən asılı olmayaraq, onlar birgə dinc, qarşılıqlı etibar və hörmət şəraitində yaşamalıdırlar. Bu baxımdan da Azərbaycan bir nümunədir. Bütün bunların qədrini bilmək, bunları qoruyub saxlamaq lazımdır. İnsanlar yaxşı şeylərə tez alışır. Amma hər bir xoşbəxtlik bir dəqiqə içində dağıla bilər. Hər bir dünya - istər qlobal, istərsə də insanın daxili dünyası çox incədir, həssasdır. Onu yox etmək çox asandır. Ona görə, hər birimiz dəyərlərimizə sahib çıxıb onları qorumalıyıq.