Moskva, 16 fevral (AZƏRTAC). Azərbaycan ictimaiyyəti Türkiyə Prezidenti Abdullah Gülün Rusiyaya dövlət səfərini diqqətlə izləyirdi, çünki bu qardaş ölkəni bizimlə sıx dostluq və əməkdaşlıq telləri bağlayır. Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsində bizimlə həmrəydir və qətiyyətli mövqe tutur.

Xəbər verildiyi kimi, Prezident Abdullah Gülün səfəri zamanı “Rusiya Federasiyası ilə Türkiyə Respublikası arasında münasibətlərin yeni mərhələsinə doğru irəliləmək, dostluğun və çoxtərəfli əməkdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsi haqqında birgə bəyanat” imzalanmışdır. Əlamətdar haldır ki, münasibətlərin yeni mərhələyə doğru irəliləməsi üçün “Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası Hökuməti ilə Türkiyə Böyük Millət Məclisi Hökuməti arasında dostluq və qardaşlıq haqqında” 1921-ci il 16 mart müqaviləsi zəmin kimi götürülür.

Rusiya və Türkiyə prezidentləri demək olar ki, bütün sahələrdə uğurlu əməkdaşlığın olduğunu və qarşılıqlı əlaqələrin bundan sonra da davam etdirilməsini təşviq etdiklərini bildirmişlər. Bununla bərabər, birgə bəyannamədə belə bir bənd də vardır: “Tərəflər Avrasiya regionunda sabitliyin və təhlükəsizliyin Cənubi Qafqazda sabitliklə birbaşa bağlı olduğunu dərk edərək, Cənubi Qafqazda sabitliyi poza biləcək potensial element olan dondurulmuş münaqişələrin həlli üçün təsirli tədbirlər görülməsinin zəruri olması ilə razıdırlar. Bu baxımdan, tərəflər Qafqazda sabitlik və əməkdaşlıq platforması haqqında Türkiyənin irəli sürdüyü ideyanı artıq mövcud olan beynəlxalq mexanizmləri tamamlayan, dondurulmuş münaqişələrə cəlb edilmiş ölkələr arasındakı etimadsızlığı aradan qaldırmağa kömək edən konstruktiv təşəbbüs kimi qiymətləndirirlər”.

Beləliklə, Rusiya və Türkiyə tərəfləri Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşdirilməsinə dair əlavə tədbirlər görülməsinə tərəfdar olmuşlar. Görünür, yaxın perspektivdə əsas məqsəd münaqişə tərəfləri arasında etimad səviyyəsinin artırılmasına diqqəti cəlb etməkdən ibarət olacaqdır.

Xatırladaq ki, Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik və əməkdaşlıq haqqında başqa dövlətlərin iştirakı ilə sənəd qəbul edilməsinin zəruri olması təşəbbüsü ilə ilk dəfə Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev 1999-cu ildə İstanbul sammitində çıxış etmişdir. O, regional təhlükəsizlik sistemi yaradılmasını və Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik və əməkdaşlıq haqqında 3+3+2 (Cənubi Qafqaz ölkələri, Türkiyə, Rusiya, Aİ və ABŞ) formulu üzrə Pakt imzalanmasını təklif etmişdi. O vaxt çoxları belə bir sənədin qəbul edilməsinin zəruri olması ilə razılaşsalar da, bu təklif lazımınca dəstəklənmədi. İndi Türkiyə müəyyən siyasi və iqtisadi səbəblər üzündən Cənubi Qafqazda sabitlik platforması yaradılmasının zəruri olması təşəbbüsü ilə çıxış etmiş və bu məsələdə Rusiyanın onu dəstəkləməsinə nail olmuşdur. Beləliklə, regionun iki aparıcı dövləti bu təşəbbüsü qəbul edir, lakin həmin ideyanın hansı prinsiplər əsasında, hansı formatda və hansı çərçivədə həyata keçiriləcəyi hələ aydın deyildir.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin dinc yolla həlli məsələsinə dair Türkiyənin hər hansı konkret addımlar atacağını gözləməyə gəldikdə isə, bəzi ekspertlərin fikrincə, Türkiyə ilə Rusiya arasında əlverişli münasibətlər bütövlükdə danışıqlar prosesində irəliləyişə müsbət təsir göstərə bilər. Rusiya-Türkiyə Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Hakan Aksay AZƏRTAC-ın xüsusi müxbirinə bildirmişdir ki, Rusiya ilə Türkiyə arasında yaxşı tərəfdaşlıq münasibətləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün daha yaxşı şərait yarada bilər, yəni məhz Rusiya və Türkiyə bu problemin həllində vasitəçi ola bilər. Türkiyəli ekspertin sözlərinə görə, regional problemlər Rusiya-Türkiyə əməkdaşlığının köməyi ilə daha yaxşı və daha səmərəli həll edilə bilər. H.Aksayın fikrincə, “Türkiyə regional proseslərdən kənarda qalmaq istəmir və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllində iştirak etmək istəyir”.

Əməkdaşlıq haqqında yüksək səviyyədə imzalanmış birgə bəyanat xüsusi olaraq Qafqaz problemlərinin və ya Azərbaycanla Ermənistan arasında problemlərin həllini nəzərdə tutmur. Sənəddə iki ölkənin istəkləri ifadə edilmişdir və görünür, bunda sonra hansısa təşəbbüslər, danışıqlar olacaqdır. Məlum olduğu kimi, bundan əvvəl Moskvada Rusiyanın vasitəçiliyi, Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin iştirakı ilə danışıqlar aparılmış, üçtərəfli Moskva Bəyannaməsi imzalanmışdır. Türkiyəli politoloq demişdir: “Gələcəkdə Türkiyənin də bu prosesdə iştirak etmək istəyəcəyi istisna olunmur, lakin hələlik bu barədə bizdə konkret məlumat yoxdur”. Hakan Aksay Türkiyənin ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri kimi bu məsələyə qoşula bilməsi barədə sualı şərh edərək demişdir ki, nəzəri baxımdan bu mümkündür, lakin bunun yaxın vaxtlarda gözlənildiyini göstərən əlamətlər yoxdur.

Asya Hacızadə

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Moskva