MDB-nin müşahidəçilər missiyasının rəhbəri Sergey Lebedev Azərbaycanda prezident seçkilərinin yekunlarına həsr edilmiş mətbuat konfransında demişdir ki, missiyanın fikrincə, Azərbaycan Prezidenti seçkiləri legitim, açıq və şəffaf keçmişdir.

Müstəqil Dövlətlər Birliyindən olan müşahidəçilər missiyasının Azərbaycanda prezident seçkilərinin hazırlanması və keçirilməsini müşahidənin nəticələri barədə bəyanatında deyilir ki, missiya Azərbaycan tərəfinin dəvəti əsasında 2008-ci il avqustun 1-dən etibarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkilərinin hazırlanmasını və keçirilməsininin monitorinqini həyata keçirmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyası MDB ölkələrini, MDB İcraiyyə Komitəsini, Parlamentlərarası Assambleyanı, MDB ölkələrinin milli parlamentlərini və diplomatik korpusunu təmsil edən 394 beynəlxalq müşahidəçini akkreditə etmişdi. Müşahidəçilərdən 23 nəfəri uzunmüddətli əsaslar üzrə işləyirdi.

Missiya öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının seçki qanunvericiliyini, MDB-nin üzvü olan dövlətlərdə prezident və parlament seçkilərində, eləcə də referendumlarda MDB-dən olan müşahidəçilər missiyası haqqında Əsasnaməni, Mərkəzi Seçki Komissiyasının seçki kampaniyası çərçivəsində qəbul etdiyi qərarları rəhbər tutmuşdur.

Müşahidəçilər öz funksiyalarını heç kimdən asılı olmadan, müstəqil şəkildə yerinə yetirmiş, bu zaman Azərbaycan Respublikasının qanunlarına, beynəlxalq hüququn seçkilərin təşkili və keçirilməsi sahəsində hamı tərəfindən tanınan normalarına riayət etmiş, seçki prosesinə müdaxilə etməmişlər.

MDB-dən olan müşahidəçilərin işini missiyanın Bakıdakı qərargahı və onun Qubada, Gəncədə, Lənkəranda, Naxçıvanda, Xaçmazda yerləşən bölmələri əlaqələndirirdi.

Azərbaycan Respublikasının bütün 125 seçki dairəsində müşahidə aparılmışdır.

Missiyanın qərargahı prezident seçkilərinin monitorinqinin gedişində MDB Parlamentlərarası Assambleyası tərəfindən yaradılmış Demokratiyanın, Parlamentarizmin İnkişafının və Vətəndaşların Seçki Hüquqlarına Riayət Edilməsinin Monitorinqi üzrə Beynəlxalq İnstitutun nümayəndələri ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərmişdir. Bu, missiyanın seçki prosesinin gedişini daha tam və daha obyektiv qiymətləndirməsinə imkan vermişdir.

Missiya bildirir ki, Azərbaycan Respublikasında prezident seçkilərinin hazırlanmasını və keçirilməsini beynəlxalq və daxili səviyyədə müşahidə etmək üçün zəruri hüquqi və təşkilati-texniki şərait yaradılmışdı.

MDB-dən olan müşahidəçilər seçki prosesini tənzimləyən sənədlərdən istifadə etmiş, bütün səviyyələrdə seçki komissiyalarının iclaslarında iştirak etmiş, prezidentliyə namizədlərlə, onların seçkiqabağı qərargahlarının rəhbərləri ilə, seçicilərlə, icra hakimiyyəti orqanlarının nümayəndələri ilə ünsiyyətdə olmuşlar. Missiyanın qərargahı seçki kampaniyası ilə bağlı məsələlər barədə ölkə hökumətinin, Mərkəzi Seçki Komissiyasının, Respublika Prokurorluğunun, Ali Məhkəmənin, Daxili İşlər Nazirliyinin, Milli Televiziya və Radio Şurasının rəhbərləri ilə görüşlər keçirmişdir.

MDB-dən olan müşahidəçilər müntəzəm surətdə respublikanın regionlarında dairə və məntəqə seçki komissiyalarında olmuşlar.

Missiya açıq və aşkar şəraitdə işləmiş, öz funksiyalarının yerinə yetirilməsi barədə ölkə əhalisini məlumatlandırmışdır. Press-relizlər, aralıq hesabatlar buraxılmış, televiziya, radio və mətbu kütləvi informasiya vasitələrinin müxbirlərinə müsahibələr verilmişdir.

Seçki kampaniyasının monitorinqi çərçivəsində missiyanın başçısı və onun qərargahının rəhbəri ATƏT-in Azərbaycanda prezident seçkilərini izləyən müşahidəçilər missiyasının başçısı ilə iki dəfə görüş keçirmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkiləri Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının və Seçki Məcəlləsinin, ölkənin bir sıra qanunlarının müddəaları, eləcə də Seçki Məcəlləsinin ayrı-ayrı müddəalarının inkişafı kimi Mərkəzi Seçki Komissiyasının qəbul etdiyi qərarlar əsasında keçirilmişdir.

Milli seçki qanunvericiliyində vətəndaşların seçki hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi, demokratik seçkilərin təşkili haqqında beynəlxalq normativ hüquqi sənədlərin seçkilərin ümumi xarakteri, bərabər seçki hüquqları, gizli səsvermə, seçki hüququnun təmin edilməsi kimi əsas prinsipləri əks olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilərin keçirilməsinin yekunlarına dair missiyanın tövsiyəsi ilə məntəqə seçki komissiyalarına seçicilərin siyahısına daxil edilməmiş, lakin həmin məntəqənin ərazisində yaşamasını təsdiq edən sənədləri olan vətəndaşları seçicilər siyahısına daxil etmək hüququ verilmişdir. Beləliklə, müəyyən edilmiş müddətdə və səsvermə günü bu cür qərarın yalnız məhkəmə tərəfindən qəbul edilməsi barədə Seçki Məcəlləsinin maddəsinə dəyişiklik olunmuşdur.

MDB-dən olan müşahidəçilər bildirirlər ki, Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi azad və demokratik seçkilər keçirilməsi imkanlarını təmin edir.

Azərbaycan Respublikasında prezident seçkilərinin hazırlanmasını və keçirilməsini Mərkəzi Seçki Komissiyası, 125 dairə seçki komissiyası və daimi fəaliyyətdə olan 5148 məntəqə seçki komissiyası həyata keçirmişdir. Bundan əlavə, MSK-nın verdiyi məlumata görə, Azərbaycan vətəndaşlarının mümkün qədər çox hissəsinə ölkə prezidenti seçkilərində iştirak etmək imkanı vermək məqsədi ilə Azərbaycanın xarici ölkələrdəki səfirliklərində, konsulluqlarında və daimi nümayəndəliklərində 33 seçki məntəqəsi yaradılmışdır. Beləliklə, Azərbaycan hüdudlarından kənarda 10 mində çox seçici səs vermək imkanı qazanmışdı. Səsvermədən beş gün əvvəl səfərdə olan gəmilərdə, müalicə, sağlamlıq və başqa təyinatlı müəssisələrdə 178 məntəqə yaradılmışdı. Prezident seçkiləri günündə cəmi 5359 məntəqə seçki komissiyası fəaliyyət göstərmişdir.

Seçki Məcəlləsinin tələblərinə uyğun olaraq, seçki komissiyaları yaradılmış, onların tərkibi və ünvanları haqqında məlumat MSK-nın saytında yerləşdirilmişdir.

MDB-dən olan müşahidəçilər Mərkəzi Seçki Komissiyasının məqsədyönlü işini yüksək qiymətləndirirlər. MSK-nın təşəbbüsü ilə dairə seçki komissiyalarının əksəriyyətinin iş şəraiti və onların fəaliyyətinin maddi-texniki təminatı yaxşılaşdırılmışdır. Dairə və məntəqə seçki komissiyaları rəhbərlərinin və üzvlərinin öyrədilməsi və onların peşəkar hazırlıq səviyyəsinin artırılması sistemi yaradılmışdı. Seçki prosesinin ən mühüm məsələlərinə dair bu insanlarla keçirilən müntəzəm treninqlər müsbət qiymətləndirilmiş, iştirakçıların fikrincə, bu treninqlər peşəkar vərdişlərin səviyyəsinin artmasına kömək etmişdir. Seçki komissiyalarına kömək məqsədi ilə Seçki Məcəlləsinin müddəalarının praktik tətbiqi qaydaları, müvafiq təlimatlar və izahatlar işlənib hazırlanmışdır.

Mərkəzi Seçki Komissiyasının fəaliyyəti açıq və aşkar olmuşdur. Komissiyanın iclaslarında beynəlxalq müşahidəçilər, prezidentliyə namizədlərin vəkilləri, siyasi partiyaların nümayəndələri, jurnalistlər iştirak etmişdir. Qəbul edilmiş qərarlar kütləvi informasiya vasitələrinin köməyi ilə ictimaiyyətə çatdırılmışdır.

Dairə və məntəqə seçki komissiyalarının işi də aşkarlıq və şəffaflığı ilə səciyyələnmişdir. Bu komissiyalar müşahidəçilərə seçki prosesinin təşkili barədə zəruri məlumatları təqdim etmişlər.

Prezidentliyə namizədlərin hər birinə bütün səviyyəli seçki komissiyalarında məşvərətçi səs hüququ ilə komissiya üzvləri kimi öz nümayəndələrini təyin etmək hüququ verilmişdi. MDB-dən olan müşahidəçilər seçkilərin təşkilatçılarının bu seçkiləri aşkar və demokratik şəraitdə keçirmək səylərini vurğulayırlar.

Missiya bildirir ki, seçki komissiyaları seçkiqabağı təbdirləri qanunvericilikdə müəyyən edilmiş müddətlərdə həyata keçirmişlər.

Məntəqə seçki komissiyaları seçicilərə qabaqcadan səsvermənin harada, nə vaxt keçiriləcəyi və səsvermə qaydası göstərilən bildirişlər göndərmişlər. 60 mindən çox seçiciyə uçotdançıxma vəsiqələri verilmiş, beləliklə, onlar öz seçki məntəqlərinin hüdudlarından kənarda səsvermədə iştirak etmək imkanı əldə etmişlər. Seçki Məcəlləsində müəyyən edilmiş müddətlərdə zəruri sayda seçki bülletenləri hazırlanmış və seçki komissiyalarına göndərilmişdir.

MDB-dən olan müşahidəçilər azad və şəffaf seçkilər keçirilməsinin təmin edilməsi üçün Azərbaycanın dövlət orqanları tərəfindən görülmüş tədbirləri müsbət qiymətləndirirlər.

Azərbaycan Respublikası özünün beynəlxalq öhdəliklərinə müvafiq olaraq, prezident seçkilərinin monitorinqinin keçirilməsi üçün beynəlxalq müşahidəçiləri qabaqcadan dəvət etmişdir. Azərbaycanın siyasi partiyalarına və vətəndaşlarına prezident seçkilərinin, bütün səviyyələrdən olan seçki komissiyalarının fəaliyyətinin müşahidə olunmasında iştirak etmək hüququ verilmişdir. 45 mindən çox yerli müşahidəçi, o cümlədən 7 mindən çox müstəqil müşahidəçi akkreditə edilmişdir. Daxili İşlər Nazirliyi ölkə vətəndaşlarının şəxsiyyət vəsiqələri ilə təmin edilməsi, vətəndaşların toplaşmaq azadlığı hüquqlarının həyata keçirilməsi məsələlərində polis əməkdaşlarının peşəkar hazırlıq səviyyəsinin artırılması üçün əlavə tədbirlər görmüş, polis orqanlarının şəxsi heyəti üçün xüsusi təlim seminarları və məşğələlər keçirmiş, eləcə də seçki kampaniyası dövründə ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün tədbirlər görmüşdür. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi hakimlərlə prezident seçkiləri mövzusuna həsr olunmuş seminarlar təşkil etmişdir. Respublika Prokurorluğu da analoji işlər görmüşdür.

Missiyanın qərargahı seçki prosesinin monitorinqi çərçivəsində seçki qanunvericiliyinin pozulması halları barədə müraciətlərə və şikayətlərə baxmaq səlahiyyətinə malik olan dövlət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqə saxlamışdır. Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına görə, onun ünvanına bu cür 7 müraciət daxil olmuş, onlara baxılaraq, müvafiq qərarlar qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prokurorluğu və Daxili İşlər Nazirliyi bildirmişdir ki, seçki qanunvericiliyinin pozulması faktları üzrə cinayət işləri qaldırılmamış, hüquq mühafizə orqanlarına bu cür müraciətlər daxil olmamışdır.

Mərkəzi Seçki Komissiyası seçki məntəqələri, seçki dairələri və bütövlükdə Azərbaycan Respublikası üzrə seçicilərin vahid siyahısını hazırlamışdır.

Bütün səviyyələrdən olan seçki komissiyaları seçki dairələri və məntəqələri üzrə seçicilərin sayının dəyişməsi ilə əlaqədar məlumatları daim təhlil etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq, seçki məntəqələrində seçicilərin sayı 1500 nəfərdən çox olmamalıdır. Bu say artan hallarda ya seçki məntəqələrinin hüdudları müvafiq qaydada dəyişdirilmiş, yaxud da yeni seçki məntəqələri yaradılmışdır. MSK-nın məlumatına görə, məntəqələrdə seçicilərin sayı 1500 nəfərdən çox olan 65 seçki dairəsində 166 yeni seçki məntəqəsi yaradılmışdır.

Seçki komissiyaları müvafiq məntəqələrin ərazisində yaşayan vətəndaşların seçici siyahıları ilə tanış olmasını təşkil etmiş və zəruri hallarda siyahılara dəyişikliklər etmişlər. Seçicilərin siyahıları Mərkəzi Seçki Komissiyasının saytında yerləşdirilmiş, xüsusi “qaynar xətt” telefon xidməti yaradılmışdır ki, bu da vətəndaşların siyahılarda onlara aid məlumatların tam və dəqiq olmasını yoxlamaq imkanlarını genişləndirmişdir.

MDB-dən olan müşahidəçilərin fikrincə, prezidentliyə namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı prinsipləri alternativlik və rəqabət prinsiplərinə riayət edilməklə, Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinə uyğun aparılmışdır. Prezident vəzifəsinə namizədlərin hamısı üçün eyni hüquqi şərtlərə, onların namizədliyinin irəli sürülməsi və qeydiyyata alınmasında vahid tələblərə riayət edilmişdir.

Siyasi partiyalar və vətəndaşların təşəbbüs qrupları və namizədlərin özləri tərəfindən 21 namizəd irəli sürülmüşdür. Onlar hamısı müəyyən olunmuş qaydada Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etmiş və özlərinin xeyrinə imza toplamaq üçün imza vərəqələri almışdır. Lakin sonradan 10 nəfər imza toplamaqdan imtina etmiş, bir iddiaçı öz namizədliyini geri götürmüş, iki nəfər zəruri sayda seçici imzası toplaya bilməmiş, bir namizədin qeydə alınmasından imtina edilmişdir.

Mərkəzi Seçki Komissiyası Azərbaycan Respublikası Prezidenti vəzifəsinə 7 namizədi qeydə almışdır.

MDB-dən olan müşahidəçilərin fikrincə, ali dövlət vəzifəsinə bu qədər namizədin seçki kampaniyasında iştirak etməsi ölkədə real siyasi plüralizmin olmasına dəlalət edir, səsvermə günü seçicilərin seçim imkanının olduğunu göstərir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti vəzifəsinə namizədlərin dəstəklənməsi üçün sentyabrın 17-də başlanmış seçkiqabağı təşviqat açıq və aşkar şəkildə aparılmışdır. Dövlət və yerli icra hakimiyyəti orqanları seçkiqabağı təşviqat aparılmasını təmin etmiş, namizədlərin təşviqat kampaniyasını sərbəst aparmaları, seçicilərlə görüşlər keçirilməsi, hər bir seçki dairəsində quraşdırılmış xüsusi təşviqat lövhələrində mətbu təşviqat materiallarının yerləşdirilməsi, eləcə də kütləvi informasiya vasitələrində çıxışlar üçün onlara bərabər imkanlar yaratmışdır.

İctimai teleradio namizədlərə pulsuz efir vaxtı ayırmışdır. Namizədlərin çıxışları üçün efir vaxtı verilməsinin ardıcıllığı püşkatma yolu ilə müəyyən edilmişdir. Prezidentliyə namizədlərin çap məhsullarının, eləcə də ali dövlət vəzifəsinə namizədlər haqqında seçicilərin məlumatlandırılması üçün materialların yerləşdirilməsi məqsədi ilə “Azərbaycan”, “Xalq qəzeti” , “Respublika” və “Bakinski raboçi” qəzetlərinin səhifələrində pulsuz yer ayrılmışdır.

Namizədlərin seçici səsləri uğrunda mübarizəsinin forma və metodları qanunvericilik və etik normalar çərçivəsində olmuşdur. Respublikanın regionlarında mitinqlərdən, yığıncaqlardan, seçicilərlə görüşlərdən, bilavasitə elektorata müraciətlərdən, radio və televiziya vasitəsilə “dəyirmi masalar” formasında debatlardan istifadə edilmişdir.

Beləliklə, seçki qanunvericiliyinə uyğun olaraq, ölkədə seçkiqabağı təşviqatın sərbəst şəkildə, prezidentliyə namizədlərə öz siyasi baxışlarını və rəylərini, seçkiqabağı proqramlarının müddəalarını açıq şərh etməyə, seçicilərin isə bu şərtlərlə tanış olmasına, onları müzakirə etməsinə və düşünülmüş şəkildə səs verməsinə imkan yaradan şəraitdə aparılmasına yönəlmiş tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Bununla belə, MDB-dən olan müşahidəçilər Bakıda, Sumqayıtda və başqa şəhərlərdə prezidentliyə ayrı-ayrı namizədlərin təşviqat plakatlarının cırılması faktlarını qeyd etmişlər.

Missiyanın nümayəndələri seçki günündə 3726 seçki məntəqəsində olmuş, bütün seçki dairələrində monitorinqlər keçirmişlər. Onlar seçki məntəqələrinin açılmasında iştirak etmiş, səsvermə prosesini və məntəqə seçki komissiyaları tərəfindən səsverməyə yekun vurulmasını müşahidə etmişlər.

MDB-dən olan müşahidəçilərin verdiyi məlumata görə, səsvermə sakit şəraitdə keçmiş, Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinin tələblərinə və demokratik seçkilər keçirilməsinin hamı tərəfindən tanınan normalarına uyğun olmuşdur. Bütün məntəqələrdə siyasi partiyalardan, qeyri-hökumət təşkilatlarından olan müşahidəçilər olmuşdur.

MDB-dən olan müşahidəçilər bildirmişlər ki, onların monitorinq keçirməsi üçün şərait yaradılmış, seçki məntəqələri zəruri informasiya materialları, sənədlər və avadanlıqla təmin edilmişdir. Səsvermədə şəffaf qutulardan istifadə olunmuşdur. Seçki məntəqələrinin təqribən 10 faizi səsvermə prosesini real vaxt rejimində internet vasitəsilə müşahidə etməyə imkan verən veb-kameralarla təchiz edilmişdir.

Müşahidəçilər öz hesabatlarında texniki xarakterli bəzi çatışmazlıqları və nöqsanları da qeyd etmişlər. Məsələn:

77 saylı dairənin 8 saylı seçki məntəqəsində seçicilər səs vermək üçün binaya daxil olarkən onların heç də hamısının markalanmış olması yoxlanılmırdı;

28 saylı dairənin 4 saylı seçki məntəqəsində komissiya üzvləri ayrı-ayrı ahıl seçicilərin xahişi ilə onların səsvermə bülletenini doldurmasına kömək edirdi;

29 saylı dairənin 19 saylı seçki məntəqəsində ATƏT-dən olan beynəlxalq müşahidəçi seçicilər bülletenləri doldurarkən gizli səsvermə kabinələrinə boylanırdı;

77 saylı seçki dairəsinin 1, 3, 8, 9, 30 saylı seçki məntəqələrində səsvermənin nəticələri haqqında protokolların böyüdülmüş nümunələri asılmamışdı.

Göstərilən faktlar kütləvi olmamış və seçicilərin öz iradələrini sərbəst ifadə etmələrinə təsir göstərməmişdir.

Missiyanın üzvləri məntəqə seçki komissiyaları tərəfindən seçici səslərinin sayılması prosedurunu müşahidə etmişlər. Müşahidəçilərin sözlərinə görə, onların olduqları seçki məntəqələrində bu prosedurun şəffaflığı təmin edilmişdir. Bu isə məntəqə seçki komissiyalarının ictimaiyyətin səsvermənin nəticələrinə etimadını təmin etməyə səy göstərməsinə dəlalət edir.

MDB-dən olan müşahidəçilər öz nəticələri və rəylərində yalnız şəxsi müşahidələrinə, uzunmüddətli və qısamüddətli monitorinq prosesində toplanmış faktik materialın və məlumatların təhlilinə əsaslanırlar.

Missiyanın fikrincə, Azərbaycan Respublikasında baş tutmuş prezident seçkiləri mütəşəkkil qaydada, ölkə vətəndaşlarının yüksək maraq göstərməsi fəallığı şəraitində keçmişdir. Bütün səviyyəli seçki komissiyaları, dövlət orqanları, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları vətəndaşların seçki hüquqlarının qorunmasını və seçicilər tərəfindən bu hüquqların həyata keçirilməsini təmin etmişdir. Prezident seçkilərinin gedişində irqi, milli, dini və cinsi mənsubiyyətindən, mənşəyindən, əmlak və xidməti vəziyyətindən, əqidələrindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubluğundan və ya başqa statusundan asılı olmayaraq, Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının seçmək və seçilmək hüququna malik olması barədə Seçki Məcəlləsinin normalarına riayət edilmişdir.

Müstəqil Dövlətlər Birliyindən olan Müşahidəçilər Missiyası hesab edir ki, 2008-ci il oktyabrın 15-də Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkiləri ölkədə qüvvədə olan seçki qanunvericiliyinin normalarına uyğun qaydada keçirilmişdir;

prezident seçkilərini legitim, açıq və şəffaf keçirilməsini tanıyır;

bu seçkilərin ölkədə ictimai həyatın daha da demokratikləşməsinin mühüm amili olduğunu təsdiq edir.

Sergey Lebedev MDB-dən olan müşahidəçilər missiyasının çıxardığı nəticələrə və verdiyi qiymətlərə şərik olan başqa beynəlxalq müşahidəçilərin də bu bəyanata qoşulmalarını təklif etmişdir.

######