Şamaxı, 31 avqust, Rəşad Türkoğlu, AZƏRTAC

Azərbaycan dövlətçilik tarixində önəmli yeri olan Şirvanşahlar dövlətinin əsas iqamətgahlarından hesab edilən Buğurd qalası Şamaxı şəhərindən 20 kilometr şimal-qərbdə, hər tərəfi meşə ilə örtülü olan hündür dağ zirvəsində yerləşir.

AZƏRTAC-ın müxbiri Buğurd qalasına səfər edib, onun tarixdə oynadığı rol, strateji əhəmiyyəti barədə məlumat toplayıb. Müxbirimizin qeydlərini təqdim edirik.

Şamaxı-Piriqulu magistralından ayrılıb, enişli-yoxuşlu, döngəli yollardan, nağıllardakı kimi dərədən, təpədən, çaylardan keçib, rayonun Qaladərəsi kəndi yaxınlığında yerləşən, Şirvan hakimlərinin sonuncu iqamətgahı, əfsanəvi Buğurd qalasına çatırıq. Strateji mövqeyinə görə əlverişli mövqeyə malik qalada mükəmməl su-kanalizasiya sistemi, relyefə uyğun çoxsaylı yaşayış binaları, inzibati binalar, saraylar, məscidlər, su anbarları, hamamlar mövcud olub. Mühafizəçilərin ikiqat qala divarlarının arası ilə sərbəst gəzməsi üçün pillələr salınıb. Divarlarının üzəri kümbəzvari formada hörülüb ki, bu da düşmənin mühafizəçilərin hərəkətini izləməyinə imkan vermir.

Qaladərəsi kənd sakini Təmimi Nuruyevlə söhbət zamanı Buğurd qalası barədə məlumat verərək deyir ki, ərazisi təqribən 12 hektar olan qala üç hissədən ibarətdir. Buğurd qalası istər yerləşdiyi mövqeyinə, istərsə də istehkamlarının quruluşuna görə Azərbaycanda olan başqa orta əsr qalaları, o cümlədən əsrlər boyu onunla sıx əlaqədə olmuş Gülüstan qalasından fərqlənir. Belə ki, orta əsr qalaları adətən bir dağ və ya təpənin üzərində tikilibsə, Buğurd qalasının istehkamları bir-birinə bitişik olan, bəzən təbii aşırımlar vasitəsi ilə birləşən dağ silsilələrinin zirvəsindədir. Bu silsilə cənubdan başlayaraq şimala doğru getdikcə yüksəlir və əlçatmaz olur.

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Şamaxı Arxeoloji ekspedisiyasının rəisi Akif Quliyev də qalanın o dövr üçün strateji önəmə malik olduğunu bildirib. O sözlərinə görə, qalanın ön istehkamı silsilənin Qərb döşü və Şərq tərəfdən dağın zirvəsi istiqamətində təqribən düzbucaq formada geniş sahəni əhatə edir: “Bu əzəmətli divarın eni təqribən 5 metrdir. Onun bir çox hissəsini hazırda müşahidə etmək mümkün olsa da, bəzi yerlərdə divarın yalnız izləri qalıb. Buğurd qalası Azərbaycan dövlətçilik tarixində önəmli yeri olan Şirvanşahlar dövlətinin əsas iqamətgahlarından biri idi. Buğurt qalası uzun illər Şirvanşahların sığındığı bir məkan olub. Ancaq Gülüstan qalasından fərqli olaraq Buğurd qalası təkcə qala deyil, həm də şəhərdir. Onun geniş küçələri, infrastrukturu, su anbarları, evləri ondan xəbər verir ki, burada təxminən 30 minə yaxın əhali yaşamışdır”.

Dörd bir tərəfi dağlarla əhatə olunan qalanın əsas tikinti materialı qaya və çay daşları, eləcə də ağ daşlardan ibarətdir. Buğurd qalasından Şərqdə, sıldırım qayalıqlarda Qız qalası və ya Gürcü qalası adlanan qala da mövcuddur. Qalanın tikilmə tarixi ilə bağlı dəqiq məlumatlar olmasa da, gələcəkdə aparılacaq arxeoloji tədqiqatlar bu məsələyə aydınlıq gətirəcək.

Hazırda Buğurd qalasının bərpasına ehtiyac var. Ümid edək ki, tez bir zamanda qalanın bərpası istiqamətində işlərə start veriləcək.