Bakı, 27 aprel (AZƏRTAC). Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin mətbuat xidmətindən bildirmişlər ki, 28 aprel 1920-ci il çevrilişinin iç üzünü açan Litvanın keçmiş konsulunun nadir əsəri Litva, Azərbaycan və rus dillərində yayımlanır.

Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyətinin (LAC) təşəbbüsü və dəstəyi ilə RSFSR-in XI ordusunun təcavüzü nəticəsində müstəqil Azərbaycan Respublikasının bolşeviklər Rusiyası tərəfindən 1920-ci il aprelin 28-də zəbt və süqut etməsinin 90-cı ildönümü ilə əlaqədar bu ölkədə bir sıra təbliğat tədbirləri həyata keçirilir.

Aprel çevrilişi barədə həqiqətlərin Litva ictimaiyyətinə, ölkənin siyasi və akademik dairələrinə Avropa düşüncə, dünyagörüşü və həyat tərzinə uyğun şəkildə çatdırmaq məqsədilə LAC məhz Litva yaradıcı adamlarının bu mövzuda yazdıqları əsərlərdən istifadə edir.

Bu aksiya çərçivəsində Litva ədəbiyyatının məşhur klassiki Vintsas Kreve-Mitskeviçyusun yazdığı “Bolşeviklər” adlı sənədli siyasi oçerki Litva dilindən Azərbaycan və rus dillərinə çevrilərək müvafiq şərhlərlə bu günlərdə ölkənin KİV-ləri ilə yayımlanır. Əsəri Litva dilindən Azərbaycan və rus dillərinə Litva azərbaycanlıları cəmiyyətinin və Litva Milli İcmalar Şurasının sədri Mahir Həmzəyev tərcümə etmişdir.

V.Kreve-Mitskeviçyus (1882-1954) 1909-1920-ci illərdə Bakı 1-ci realni məktəbində müəllim işləmişdir. O, eyni zamanda burada ictimai-siyasi və mədəniyyət xadimi kimi fəaliyyət göstərmiş, Litva-Azərbaycan ədəbi-mədəni əlaqələrinin və iki xalq arasında ictimai-siyasi münasibətlərin inkişafına qiymətli töhfələr vermişdir. Azərbaycanda Vikentiy İosifoviç Mitskeviç kimi tanınan bu litvalı xadim 1912-ci ildə Bakı xalq universitetini yaradanlardan biri olmuşdur. Eserlər partiyası Bakı şəhər komitəsi rəhbərliyinin nümayəndəsi olaraq 1917-1918-ci illərdə Bakı şəhər Dumasına deputat seçilmişdir.

Bununla yanaşı, Vintsas Kreve 1918-1920-ci illərdə müstəqil Litva-Azərbaycan dövlətlərarası münasibətlərinin təməlinin qoyulmasında və bu ölkələrin beynəlxalq aləmdə de-fakto tanınmasında bir sıra faydalı işlər görmüşdür. O, 1919-1920-ci illərdə Bakıda Litva dövlətinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində konsulu vəzifəsində çalışmışdır.

V.Kreve 1920-ci ildə Azərbaycanda 28 aprel çevrilişinin bilavasitə şahidi olmuşdur. O, “Bolşeviklər” siyasi oçerkini real tarixi faktlara əsaslanaraq yazmış və bu əsərdə həmin dövrdə Azərbaycanda baş vermiş ictimai-siyasi proseslər əksini tapmışdır. V.Kreve öz əsərində 28 aprel çevrilişinin siyasi, ideoloji və hərbi aspektlərini açıq göstərmişdir. Müəllif bolşeviklər Rusiyasının müstəqil Azərbaycanla münasibətlərdə tutduğu riyakar siyasi mövqe, bu ölkəyə qarşı etdiyi hərbi təcavüzün hiyləgər yollarını və məkrli üsullarını əsərində ustalıqla ifşa etmişdir. Müəllif əsərdə Rusiyadan Azərbaycana zorla “ixrac” edilmiş “bolşevik inqilabının” siyasi və hərbi texnologiyasını da büsbütün açıqlamış, onun həyata keçirilməsinin aldadıcı manevrlərini və süngülər üstündə Bakıya gətirilmiş “Revkom” və “Xalq komissarları sovetinin” əsl mahiyyətini elə həmin günlərdə çox dürüst şəkildə təhlil edərək üzə çıxarmışdır.

“Bolşeviklər” siyasi oçerkində 28 aprel çervrilişində fəal iştirak etmiş “inqilab” xadimləri və xalq komissarları Mirzə Davud Hüseynovun (1894-1938) və Çingiz İldırımın (1890-1937), eləcə də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qatı düşmənlərindən biri - Bakı Rus Milli Şurasının sədri, Rusiya Kadetlər partiyası Bakı şöbəsinin sabiq rəhbəri və Bakı şəhər Dumasının keçmiş deputatı Mixail Floroviç Podşibyakinin (1884-1963) dağıdıcı fəaliyyəti barədə bilgilər də yer almışdır. Həmçinin, daşnakların bolşeviklərlə gizli sövdələşməyə girməsi və əlaqələndirici şəkildə hərbi əməliyyatlar aparması, aprel çevrilişi ərəfəsində Azərbaycan milli hərbi qüvvələrinin Ermənistanla sərhəddə cəmləşdirilməsi və nəticədə ölkənin şimal sərhədlərinin müdafiəsiz qalması və digər bu kimi vacib tarixi faktlara toxunulmuşdur.

Üç hissədən ibarət olan bu oçerk ilk dəfə Kaunasda o illərdə Litva dilində nəşr edilən “Tauta” (“Millət”) ictimai-siyasi qəzetinin 1920-ci ilin avqustunda çıxmış 34, 35 və 36-cı nömrələrində çap olunmuşdur. Ondan sonra əsər uzun müddət, təxminən 90 ilə yaxın müddət ərzində təkrarən çap edilməmişdir. Yalnız LAC-ın təşəbbüsü və səyləri nəticəsində 2007-ci ilin noyabrında bu oçerk yenidən Vilnüsdə dövri mətbuatda Litva dilində işıq üzü görmüşdür.

V.Krevenin “Bolşeviklər” siyasi oşerki 28 aprel çevrilişindən dərhal sonra isti-isti yazılmış və nüfuzlu bir avropalı müəllifin sənədli əsəri olaraq Litvanın ictimai-siyasi dairələrində maraqla qarşılanmışdır və həmin dövrün Azərbaycan həqiqətlərini təqdim edən mötəbər yazılı mənbələrdən biri hesab olunur.

Oçerkin orijinaldan Azərbaycan dilinə edilmiş tərcüməsini bu linkdə oxumaq olar: http://www.slaptai.lt/azerbaidzanas/3111-bolevklr.html

 Əsərin ruscaya tərcümə variantı isə həmin saytın bu linkində yerləşdirilmişdir: http://www.slaptai.lt/rusu-kalba/3112-2010-04-26-07-33-18.html

Əsər bu günlərdə Litva dilində də yayımlanır.