Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İran İslam Respublikasına səfərinin növbəti günü – iyulun 2-si İranın xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayəti ilə görüşlə başlandı. Heydər Əliyev üçün ayrılmış iqamətgahda keçirilən bu görüşdə ölkələrimiz arasında münasibətlərin daha da möhkəmləndirilməsi ilə bağlı bir sıra konkret məsələlər nəzərdən keçirildi. Görüşdə iki ölkə arasında imzalanacaq müqavilələr barədə də fikir mübadiləsi aparıldı. Xudafərin su elektrik stansiyası, Qız qalası su bəndi tikintisinin davam etdirilməsi, Naxçıvan Muxtar Respublikasına qaz kəməri çəkilişi və digər məsələlər müzakirə olundu.

Görüşdə Azərbaycanın xarici işlər naziri Həsən Həsənov, İran İslam Respublikasının ölkəmizdəki səfiri Əli Əsfər Nəhavəndian və digər rəsmi şəxslər iştirak edirdilər.

Doktor Vilayəti ilə görüşdən dərhal sonra Azərbaycan Prezidenti İran Xarici İşlər Nazirliyinin siyasi araşdırmalar mərkəzinə gəldi. 11 nəfər azərbaycanlı gənc bu mərkəzin diplomatik kurslarında təhsili başa çatdırmışdır. Onların buraxılış mərasimində Heydər Əliyev və İrana səfərdə dövlət başçısını müşayiət edən şəxslər iştirak edirdilər.

Mərasimdə siyasi araşdırmalar mərkəzinin Orta Asiya və Qafqaz respublikaları üçün diplomatlar hazırlanması sahəsində gördüyü işlər barədə Azərbaycan Prezidentinə məlumat verildi. Daha sonra İranın xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayəti çıxış edərək Prezident Heydər Əliyevi, onu müşayiət edən şəxsləri salamladı, burada azərbaycanlı gənclərin təhsil almasını müsbət qiymətləndirdi və bildirdi ki, o, bu təcrübənin gələcəkdə də davam etdirilməsinə tərəfdardır. Nazir siyasi araşdırmalar mərkəzində çalışan alimlərin, mütəxəssislərin çox faydalı bir işlə məşğul olduqlarını vurğulayaraq dedi ki, elm, təhsil sahəsində sıx əlaqələr iki qonşu, dost və qardaş ölkənin əməkdaşlığının inkişafında mühüm yer tutur.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev mərasimdə çıxış etdi.

İran Xarici İşlər Nazirliyi siyasi araşdırmalar mərkəzinin diplomatik kurslarını bitirən, Azərbaycan Respublikasından olan məzunlar mərasimdə çıxış edərək burada onlara dərs demiş müəllimlərə minnətdarlıqlarını bildirdilər və doğma Vətənin xarici siyasətinin həyata keçirilməsində var qüvvə iştirak edəcəklərinə söz verdilər. Həmin gənclərə diplomatik kursları bitirmələri haqqında sənədlər təqdim olundu.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev elə həmin gün İran İslam Respublikasının dini rəhbəri Ayətullah Xamneinin görüşünə getdi. Görüşdə İran Prezidenti Haşimi-Rəfsəncani də iştirak edirdi.

Söhbət zamanı iki ölkə arasında münasibətlərin daha da möhkəmləndirilməsi perspektivləri müzakirə edildi və elə həmin gün hər iki tərəfin imzalayacağı rəsmi sənədlər barədə fikir mübadiləsi aparıldı.

Görüşdə Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü məsələsi geniş yer tutdu. Ayətulla Xamnei bu təcavüzü pislədi və İran İslam Respublikasının yaxın sərhədində belə hadisələrin baş verməsindən narahat olduğunu qeyd etdi. İranın dini rəhbəri müharibənin sülh yolu ilə dayandırılmasına tərəfdar olduğunu bildirdi. O dedi ki, İran İslam Respublikası Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və bu mövqedə durur ki, Ermənistan Silahlı Qüvvələri işğal etdikləri əraziləri boşaltmalıdırlar.

Görüşdə hər iki tərəfi maraqlandıram digər mühüm məsələlərdən də söhbət açıldı, qarşılıqlı əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi üçün nəzərdə tutulan tədbirlərdən bəhs edildi.

Həmin gün Heydər Əliyev İran İslam Şurası Məclisinin (parlamentin) sədri Natiq Nuri ilə də görüşdü.

Səmimilik və mehribanlıq şəraitində keçən görüşdə parlamentin sədri Ermənistanın Azərbaycana təcavüzünü pislədi, öz doğma torpağında qaçqına çevrilmiş adamların problemlərinin həlli üçün görülən işlərə maraq göstərdi. Natiq Nuri öz ölkəsinin müharibəyə münasibətini açıqladı və başçılıq etdiyi parlamentin Azərbaycanın haqq işini müdafiə etdiyini bildirdi.

Görüşdə iqtisadi, siyasi, mədəni sahələrdə İran-Azərbaycan əməkdaşlığının genişləndirilməsi və iki ölkənin parlamentləri arasında əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi məsələləri müzakirə olundu.

Görüşdə Azərbaycanın xarici işlər naziri Həsən Həsənov, dövlət müşavirləri Arif Rəhimzadə, Qabil Hüseynli, Prezidenti müşayiət edən respublika Milli Məclisinin üzvləri və digər rəsmi şəxslər iştirak edirdilər.

İyulun 2-də Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev və onu müşayiət edən şəxslər İran İslam Respublikası maşınqayırma sənayesinin öncüllərindən biri olan “Xodro” avtomobil zavoduna gəldilər. Azərbaycan dövlətinin başçısı müəssisədə böyük rəğbətlə qarşılandı. Heydər Əliyev zavodun sexlərini gəzdi, istehsal prosesləri ilə maraqlandı.

Azərbaycan Prezidentinə məlumat verildi ki, bu zavodun məhsullarının, bir çox ölkədə alıcıları vardır. “Xodro” zavodunun avtomobilləri Azərbaycanın şosse yollarında da tez-tez görünür. Son vaxtlar müəssisənin respublikamızla əlaqələri daha da genişlənmişdir. Azərbaycan Prezidentinin İrana səfəri günlərində respublikamıza 150-yə yaxın avtobus və xeyli ehtiyat hissəsi yola salınmışdır.

Heydər Əliyev “Xodro”nun və İranın digər maşınqayırma zavodlarının məhsullarından ibarət sərgiyə böyük maraqla tamaşa etdi. Burada Azərbaycan Prezidentinə müəssisənin məhsulu olan minik avtomobili bağışlandı.

Azərbaycan Prezidenti zavodun fəxri qonaqlar üçün tutulan şərəf kitabına öz ürək sözlərini yazdı:

“İranın “Xodro” avtomobil zavodu ilə tanışlıq çox böyük təəssürat yaratdı. İran İslam Respublikasının bu böyük sənaye müəssisəsi müasir texnologiyaya uyğun avtomobillər istehsal edir. Bu, İranın sənaye potensialının yüksək səviyyədə olduğunu nümayiş etdirir. Zavodun kollektivinə, rəhbərlərinə, mühəndis-texniklərinə, fəhlələrinə İran xalqı üçün çox əhəmiyyətli işlərində yeni müvəffəqiyyətlər arzulayıram”.

Sərgiyə baxışdan sonra zavodun fəhlələri Heydər Əliyevi dövrəyə aldılar, onunla mehribancasına söhbət etdilər.

İyulun 2-də günortadan sonra Heydər Əliyev Azərbaycan, İran İslam Respublikası və xarici ölkə jurnalistləri üçün mətbuat konfransı keçirdi, İrana səfərinin məqsəd və vəzifələrindən söhbət açdı, Ermənistanın Azərbaycana təcavüzündən bəhs etdi. Heydər Əliyev müharibənin sülh yolu ilə dayandırılması istiqamətində ölkəmizin təşəbbüslərindən, beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətindən danışaraq bildirdi ki, Azərbaycan sülhün tərəfdarıdır və müharibə istəmir. Prezident Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğal etdiyi ərazilərimizdən didərgin düşmüş bir milyondan çox adamın ağır vəziyyəti barədə də jurnalistlərə geniş söhbət açdı.

Sonra Azərbaycan Prezidenti jurnalistləri maraqlandıran suallara cavab verdi.

İyulun 2-də axşamüstü Heydər Əliyev İran İslam Respublikasının Prezidenti Haşimi-Rəfsəncani ilə görüşdü. Görüşdə səfər zamanı aparılan danışıqların, keçirilən görüşlərin nəticələri barədə fikir mübadiləsi oldu. Hər iki prezident bütün görüşlərin dost və qardaş xalqlarımızın münasibətlərinin sıxlaşdırılmasında mühüm rol oynayacağını qeyd etdi.

Görüşdən dərhal sonra Azərbaycanla İran arasında sənədlərin imzalanması mərasimi başlandı. Heydər Əliyev və Haşimi-Rəfsəncani Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında dostluq münasibətlərinin inkişafı haqqında bəyanat imzaladılar.

Xarici işlər nazirləri Həsən Həsənov və Əli Əkbər Vilayəti Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında sərhəd məsələləri üzrə müştərək komissiyanın yaradılması haqqında memoranduma imza atdılar. Bu sənədə əsasən tərəflər dostluq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi, əməkdaşlığın genişləndirilməsi və bir-birinin suverenliyinə qarşılıqlı hörmət edilməsinin zəruriliyini qeyd edərək sərhəd məsələlərini tənzimləmək, sərhəddə təhlükəsizliyi təmin etmək üçün iki ölkənin sərhədçilərinin daimi əməkdaşlığını əlaqələndirmək məqsədi ilə müştərək sərhəd komissiyasının yaradılması barədə razılığa gəldilər.

Daha sonra Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında elm, mədəniyyət və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq haqqında protokol, hidro və elektroenergetika sahələri üzrə əməkdaşlıq haqqında, İran təbii qazının Naxçıvan Muxtar Respublikasına ixracı haqqında memorandum, səhiyyə və tibb elmi sahəsində əməkdaşlıq haqqında, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Teleradio Şirkəti ilə İran İslam Respublikasının “Səda və sima” Dövlət Teleradio Verilişləri İdarəsi arasında əməkdaşlıq haqqında sazişlər imzalandı.

Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında investisiyaların qarşılıqlı tətbiqi və qorunması haqqında saziş də paraflandı.

Hidro və elektroenergetika sahələri üzrə əməkdaşlıq haqqında memoranduma əsasən “Xudafərin” və “Qız qalası” bəndlərinin tikilməsində hər iki ölkənin mənafeyini nəzərə alaraq tərəflər razılığa gəlmişlər ki, ən çoxu dörd ay ərzində həmin bəndlərin Araz çayı üzərindəki müştərək zonasında tikinti işləri başlansın. Lazımi şərait yaradıldıqda hər iki bəndin tikinti xərclərini İran hökuməti təmin edəcək, xərclərin Azərbaycanın payına düşən məbləği həmin stansiyalarda istehsal olunan elektrik enerjisi hesabına qaytarılacaq və bu, sonrakı sazişlərlə müəyyənləşdiriləcəkdir. Tərəflər Araz çayının su potensialından istifadə etməklə, hər iki sahilin Ordubad və Mərzə məntəqələrində su elektrik stansiyaları tikintisinə icazə verirlər.

İyulun 2-də gecə Azərbaycan Prezidenti Vətənə yola düşərkən Heydər Əliyev və Haşimi-Rəfsəncani “Mehrabad” hava limanında jurnalistlərlə qısa görüş keçirdilər. Azərbaycan Prezidenti dedi ki, mən dörd gündür İran İslam Respublikasında rəsmi səfərdəyəm. Həmin günlərdə İranın rəhbərləri ilə çox səmərəli, mənalı danışıqlarımız oldu. İran İslam Respublikasının Prezidenti Haşimi-Rəfsəncani ilə mən, habelə hər iki ölkənin bir sıra nazirləri yekun sənədlərini imzaladıq.

Görüşlərimizin, danışıqlarımızın hamısı dostluq və qarşılıqlı anlaşma şəraitində keçdi. İranlı dostlarımız mənə və məni müşayiət edən Azərbaycan nümayəndə heyətinə çox böyük qonaqpərvərlik göstərdilər. Bu günlər ərzində biz mehribanlıq və qayğıkeşliklə əhatə olunmuşduq. Hesab edirəm ki, görüşlərimiz, danışıqlarımız, imza etdiyimiz sənədlər Azərbaycan Respublikası ilə İran İslam Respublikası arasında olan dostluq və qardaşlıq əlaqələrinin gələcəkdə də inkişafına kömək edəcəkdir.

Mən Tehranı tərk edərkən əziz dostumuz Haşimi-Rəfsəncaniyə, İran İslan Respublikası dövlətinin başqa rəhbərlərinə öz təşəkkürümü və minnətdarlığımı bildirirəm. İran İslam Respublikasının bütün vətəndaşlarına xoş arzularımı söyləyirəm və onların hamısına həyatda xoşbəxtlik, səadət arzulayıram.

İran Prezidenti bildirdi ki, görüşümüzün nəticələri barədə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev geniş məlumat verdi. Ancaq mən də bəzi cəhətlərə toxunmaq istəyirəm. Möhtərəm Heydər Əliyevin mənim dəvətimi qəbul edib Tehrana gəlməsi bir çox məsələlər üzrə danışıqlar aparmağımıza imkan yaratdı. Məncə, belə görüşləri davam etdirmək lazımdır. Bizim bugünkü görüşümüş 3-4 saat davam etdi. Qərara aldıq ki, iki dövlət arasında əlaqələri möhkəmləndirmək, beynəlxalq və beynəlmiləl məsələləri araşdırmaq üçün daha çox vaxt ayırmaq lazımdır. Bu gün imzaladığımız sənədlər həmin danışıqları bir növ tamamlayır. Naxçıvana qaz kəməri çəkilməsi, “Xudafərin” bəndində işlərin tamamlanması, nəqliyyat, ticarət, siyasi və mədəni sahələrdə əməkdaşlıq məsələləri həmin sənədlərdə öz əksini tapmışdır.

Müharibə mövzusu da danışıqlarımızda geniş müzakirəyə səbəb oldu. Bu da ondan irəli gəlir ki, Azərbaycan cəlb olunduğu müharibədə zərərçəkən tərəfdir. Biz müharibənin dayandırılması yolları barədə fikir mübadiləsi etdik. Yekdil fikrimiz isə belə oldu: məmləkətdə sülh vacibdir və bunu yalnız dinc yolla əldə etmək olar.

İyulun 2-də Tehranın “Mehrabad” hava limanında Azərbaycan Prezidentinin rəsmi yola salınma mərasimi keçirildi. Burada Heydər Əliyevin şərəfinə fəxri qarovul dəstəsi düzülmüşdü. Prezidentlər onlar üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi tribunaya qalxdılar. Azərbaycan Respublikasının və İran İslam Respublikasının dövlət himnləri ifa olundu. Fəxri qarovul dəstəsinin rəisi prezidentlərə raport verdi. Heydər Əliyev və Haşimi-Rəfsəncani fəxri qarovul dəstəsinin önündən keçdilər.

Səmimi, mehriban görüşdən sonra Azərbaycan Prezidenti təyyarəyə qalxdı.

Yolasalma mərasimində İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayəti və digər rəsmi şəxslər iştirak edirdilər.

İran İslam Respublikasına rəsmi səfəri başa çatdırıb Vətənə qayıdan Azərbaycan Prezidentini gətirən təyyarə iyulun 3-nə keçən gecə Bakının Binə hava limanında yerə endi. Heydər Əliyevi respublika Ali Sovetinin sədri Rəsul Quliyev, Baş nazir Surət Hüseynov və digər rəsmi şəxslər qarşıladılar.

Aslan Aslanov

AZƏRTAC–ın xüsusi müxbiri

Tehran-Bakı